Dus ik ging schrijven over de decentralisatie van de jeugdzorg, riep jullie op bij ontving honderden reacties en toen... werd de decentralisatie

Wat is hier gebeurd?

‘Dit gaat zo niet.’ Dat is al sinds 2015, toen gemeenten de verantwoordelijkheid over de jeugdzorg kregen van de Rijksoverheid, de boodschap van jeugdzorgers en ouders richting het kabinet. Het was de boodschap toen de overheid de decentralisatie aankondigde, overhaast doorvoerde en vervolgens bleef verdedigen. 

Vanwaar die noodkreet? Omdat de decentralisatie twee dingen behelsde die niet met elkaar te verenigen zijn. Het eerste was: bezuinigen. Het tweede: beter zicht krijgen op wie hulp nodig heeft. Met het slagen van het tweede

En dan krijg je dit:

‘Een gezin woonde in de maatschappelijke opvang. Moeder was verslaafd en zwanger van het vierde kind. Alle kinderen zijn verslaafd geboren. (...) Er was af en aan sprake van huiselijk geweld, op dat moment niet. Het ging echt niet goed met de kinderen daar. Er was hulpverlening in het gezin, met veel stut en steun, die zei: “Het is op het randje, het is per dag bekijken hoe het gaat.” (...) Uiteindelijk zijn de kinderen uithuisgeplaatst, maar zij zijn de afgelopen vijf weken al driemaal verplaatst. Als we een geschikte plek zouden hebben gehad, dan hadden we eerder ingegrepen.’

Deze passage komt uit het rapport van de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd. Het onderzoek naar het functioneren van de jeugdbescherming en jeugdreclassering kwam

Conclusie: ‘De overheid neemt op dit moment onvoldoende haar verantwoordelijkheid om kinderen te beschermen die ernstig in hun ontwikkeling worden bedreigd.’

Waarom er wordt ingegrepen

Vlak na het uitkomen van het rapport stuurden minister van Volksgezondheid Hugo de Jonge (CDA) en minister van Rechtsbescherming Sander Dekker (VVD) een waarin ze meldden de decentralisatie (deels) terug te zullen draaien. Eindelijk. Want dat het fundamenteel misgaat binnen de jeugdzorg is al langer bekend. Administratieve druk, overvraagde jeugdzorgers en nijpende financiële tekorten zorgen ervoor dat sinds de decentralisatie minder kinderen de hulp krijgen die ze nodig hebben.

Het rapport staat vol met voorbeelden die dit pijnlijk duidelijk maken. Bijvoorbeeld: ‘Een kwetsbaar, getraumatiseerd kind met GGZ-problematiek heeft 24/7 één-op-één-begeleiding nodig. Het kind kan niet deelnemen aan de groepsactiviteiten in het gezinshuis en heeft aparte begeleiding nodig. Die één-op-één-begeleiding werd gevonden in combinatie met een zorgboerderij, die onder een andere zorgaanbieder valt. (...) De jeugdbeschermer is een jaar bezig geweest met het vinden van een passende plek voor dit kind.’

Dat het fundamenteel misgaat binnen de jeugdzorg is al langer bekend

Het gaat hier om de meest precaire gevallen in de meest precaire hoek van ons zorgstelsel. In het rapport mooi omschreven als: ‘de intensive care van de samenleving’.

Twee weken geleden kondigde ik aan me de komende tijd op de jeugdzorg te storten, vanwege problemen als hierboven, en omdat een oplossing uit leek te blijven. Nu is er een grote ommezwaai ophanden. Wat houdt die verandering in en wat ga ik ermee doen?

Wat houden de wijzigingen van de decentralisatie in?

Op 1 januari 2015, decentralisatie-D-Day, werden op drie gebieden nieuwe wetten ingevoerd die de gemeente vanaf dat moment moest uitvoeren. De Participatiewet, voor mensen met een arbeidsbeperking; de Wet maatschappelijke ondersteuning, voor langdurig zieken; en de Jeugdwet, voor kinderen. Alleen de Jeugdwet wordt nu aangepast.

Het ‘terugdraaien’, of beter: ‘aanpassen’, van de decentralisatie beslaat niet de hele jeugdzorg. Het gaat in eerste instantie om het herverdelen van zorgtaken die zo miserabel verlopen dat de gemeenten er in het huidige stelsel en met de krappe budgetten niet meer uitkomen, zoals de pleegzorg en de gesloten jeugdzorg.

Het kabinet wil nu duidelijker indelen wie waar verantwoordelijk voor is binnen de jeugdzorg

Het aangekondigde ingrijpen betekent niet dat de taken terug van de gemeente naar de Rijksoverheid gaan: het idee is dat gemeenten gaan samenwerken in zogenaamde ‘jeugdzorgregio’s’. 

Omdat elke gemeente op dit moment voor zichzelf moet uitvogelen hoe ze de zorg voor hun jeugd inkopen, verdelen en verantwoorden, is er te veel papier tussen kind en hulp gekomen. Het kabinet wil nu duidelijker indelen wie waar verantwoordelijk voor is.

Hoe dat gaat werken? De partijen (VVD, CDA) namens wie de nieuwste hervorming is aangekondigd, zijn dezelfde partijen die de decentralisatie destijds bedachten en doorvoerden. Het valt dus nog te bezien of het fundamentele idee achter de mislukte verbouwing van het zorgstelsel (geld besparen, mensen zelfredzaam houden) ook is veranderd – en of dat van invloed gaat zijn op de nieuwe inrichting van het systeem.

In een interview met NRC Handelsblad verdedigt minister van Volksgezondheid Hugo de Jonge Op de vraag of de bezuiniging van 15 procent (die de Rijksoverheid tijdens de transitie oplegde aan de gemeenten) een fout was, zegt hij: ‘Daarvan moet ik op z’n minst zeggen dat het de transformatie heeft bemoeilijkt en misschien wel vertraagd.’

Op de vraag of de decentralisatie niet gewoon mislukt is, gezien het feit dat de meest kwetsbare kinderen geen hulp krijgen door ellenlange wachtlijsten zegt hij: ‘Dat zijn veel te grote woorden die geen recht doen aan wat er wel is bereikt.’ Hij is, na het miljard dat eerder dit jaar al om de tekorten aan te vullen, niet van plan extra budget vrij te maken. Volgens hem valt er nog veel winst te behalen als gemeenten nauwer gaan samenwerken.

Welke invloed heeft deze verandering op de serie?

De ironie dat ik nog vóór mijn project van de grond is gekomen al een update zit te schrijven – in een serie over onder meer administratieve rompslomp, politieke ruis en constante verandering – ontgaat me niet. Sinds de aankondiging van deze serie ben ik non-stop bezig geweest met contacten leggen, onderhouden en ordenen om een zo compleet mogelijk beeld te krijgen van alle facetten binnen de jeugdzorg. Maar de verhalen moeten het beeld scheppen en niet andersom, dus het veldwerk begint vandaag.

De insteek van deze serie blijft in grote lijnen hetzelfde: onderzoeken en in beeld brengen hoe het ervoor staat met de jeugdzorg in Nederland door ouders, kinderen en professionals aan het woord te laten.

Maar er komt een missie bovenop. Want naast het in kaart brengen van de problemen kunnen we nu ook van binnenuit registreren welke ingrepen al dan niet een oplossing bieden. En hoe zoiets er in de praktijk uitziet voor de gezinnen en de mensen die hen helpen.

Met de contacten die ik de laatste weken heb opgedaan maar word je zelf geraakt door deze nieuwe situatie of heb je nieuwe vragen gekregen over hoe nu verder? Voel je dan vooral vrij bij te dragen of me te mailen. Ik ben naar buiten, tot snel!

Lees meer:

Hoe de zorg die je in Nederland krijgt ging afhangen van waar je woont Voor Nederlandse burgers is de zorg die je kunt krijgen afhankelijk geworden van de gemeente waarin je woont, bleek dit weekend uit onderzoek van Investico, Argos, De Groene Amsterdammer en Trouw. ​Het is een van de vele gevolgen van het decentraliseren van de zorg, dat sinds 2015 gaande is. Wat houdt die decentralisatie precies in? Lees het artikel hier