In het kort: EU omzeilt eigen aanbestedingsregels bij de aanpak van migratie

Het grootste migratiefonds van de EU in Afrika omzeilt de openbare aanbestedingsregels. Dit is mogelijk doordat de EU in een wettekst heeft vastgelegd dat 26 Afrikaanse landen in ‘crisis’ zijn. Op deze manier kan 4,6 miljard euro zonder open competitie worden uitgegeven aan de aanpak van migratie. 

Het Emergency Trust Fund for stability and addressing root causes of irregular migration and displaced persons in Africa (EUTF) is in 2015 opgericht als antwoord op de vluchtelingencrisis. Door in de oprichtingsovereenkomst van het fonds een ‘crisis’ uit te roepen in alle Afrikaanse landen waar het fonds opereert, hoeft de EU niet openbaar aan te besteden. Dat betekent dat het geld maar naar een beperkt aantal organisaties gaat. 

Hoogleraar migratierecht Thomas Spijkerboer en hoogleraar Europees bestuursrecht Elies Steyger van de Vrije Universiteit in Amsterdam ontdekten deze crisis-clausule, die verborgen zit in de wettekst. Spijkerboer: ‘Als jurist stop je zo’n clausule alleen op die manier weg als je een probleempje voorziet. En zo’n probleempje kan best zijn dat Afrikaanse landen zouden ontploffen als ze dit zouden weten.’

De Europese Commissie bevestigt een crisis te hebben uitgeroepen in 26 Afrikaanse landen. Dat zou gedaan zijn omdat ‘de meeste’ landen waar het EUTF actief is in 2015, toen het fonds werd opgericht, in noodsituaties verkeerden. ‘Daarom zijn alle landen waarop het instrument betrekking heeft (...) gelijkgesteld aan landen die zich in een crisissituatie bevinden’, schrijft de Europese Commissie.

‘Openbaar aanbesteden is bedoeld om concurrentie te bevorderen, en daarmee te zorgen dat overheidsgeld zo goed mogelijk besteed wordt’, zegt Steyger. ‘De EU moet er alles aan doen om aanbestedingen zo open, transparant, niet-discriminerend en objectief mogelijk te maken.’ 

Subsidies kunnen in de EU zonder openbare aanbesteding worden toegekend wanneer er sprake is van ‘uitzonderlijke en naar behoren gemotiveerde noodgevallen’, bijvoorbeeld aardbevingen of vulkaanuitbarstingen. ‘Zo’n motivatie ontbreekt voor het EUTF volledig’, zegt Spijkerboer. ‘Er wordt geen enkel bewijs aangedragen dat er een crisis is in alle 26 Afrikaanse landen.’ 

De crisis-clausule heeft grote gevolgen. De VN-organisatie voor migratie (IOM) ontvangt in haar eentje bijna een kwart van de 1,7 miljard euro die het fonds voor ‘migratiemanagement’ uittrekt. Afrikaanse organisaties maken nauwelijks kans op het geld. ‘Kartelvorming’, noemt Spijkerboer dit. 

De Nederlandse Europarlementariër Tineke Strik (GroenLinks) zegt: ‘Het lijkt erop dat het bestempelen van migratiebeleid als het aanpakken van een “crisis” de lidstaten in staat heeft gesteld om uitzonderlijke bevoegdheden te gebruiken. Dat is in strijd met de beginselen van de rechtsstaat waar de EU voor zou moeten staan.’