Mijn ontdekkingen in 2019 gingen over relaties

Mijn ontdekking nummer 1 was de nieuwste roman van Marijke Schermer: Liefde, als dat het is. Zo’n boek dat je infiltreert, waarin ieder personage klopt en een bekende wordt, waarin alles echt is en net zo heftig als de gewone dingen in je eigen leven.

Waar gaat het over? Geen idee. Over liefde of zo. Iedere poging tot samenvatting doet het boek tekort. Maar goed, een vrouw wil weg van haar man met wie zij vijfentwintig jaar een goed leven had en twee dochters kreeg. Zij wil eindelijk gaan leven. Hij voelt zich onheus verlaten. De open keuken en zorgen voor de kinderen geven hem voorlopig houvast. Beiden krijgen een ander, zij een efficiënte seksman, hij een hartelijke, vrije vrouw zonder veel illusies. En tussendoor spoelen zij aan in het huis dat thuis was.

Maar waar gaat het over? Vul het zelf maar in. Schermer, van wie ik eerder het traag aangrijpende Noodweer las, schreef opnieuw een scenario dat wacht op een camera. Zij heeft veel voor toneel gewerkt en dat zie je. Scènes passen in elkaar maar staan ook los, of net niet. We leven met de zes hoofdpersonen mee, verplaatsen ons moeiteloos in hun hoofden en terug naar hun handelingen, logisch en vaak onhandig.

Er zit met weinig woorden zo veel leven, zo veel huid en haar in dit boek, dat je de grotere speurtocht naar wat een huwelijk is, of wat je opoffert aan zelfstandigheid in een relatie, meebeleeft zonder filosofische afstand te hoeven nemen. Het is ongelooflijk knap hoe Marijke Schermer je in die tienerkamers en die nieuw bemenste bedden laat mee-lijden zonder dat je je voyeur hoeft te voelen. Strijd zonder al te veel hoop.

De levens die je hebt omhelsd

Liefde, als dat het is. De titel van het boek ontsnapt me steeds. Dat gebeurt niet bij dat andere boek waar ik in gewoond heb: Conversations with Friends. Ook geen markante vondst qua titel. Wel een mooi understatement dat dit eerste boek van Sally Rooney goed typeert. Haar tweede boek Normal People werd een bestseller, ook in Nederland. Het debuut inmiddels ook.

Net als bij Marijke Schermer ben ik een paar dagen verweesd als ik een Rooney uit heb. Je zit te kijken of er toch nog een paar berichtjes volgen, nagekomen bladzijden uit de levens die je hebt omhelsd. Maar dat gebeurt niet. Het is wat het is, een listige uitsnede uit de gesprekken en gevoelens van een slimme, jonge vrouw uit het Ierse achterland. Zij studeert en schrijft en praat over taal en literatuur in Dublin. Vrij zinloos, vindt zij zelf, maar goed, niet iedereen kan iets belangrijks doen.

Rooney construeert haar verhaal zo onnadrukkelijk dat je gewoon meegaat in meligheid, dronkenschap, boosheid, idealisme en onverstandig verlangen

Rooney, die nog geen dertig is, doet met haar feilloos gekozen woorden zoveel meer dan een verhaal vertellen, dat – net zoals onze eigen levens – niet altijd ergens heen gaat. Zij construeert haar verhaal zo feilloos onnadrukkelijk dat je gewoon meegaat in meligheid, dronkenschap, boosheid, idealisme, onverstandig verlangen en meer van dat soort aandoeningen die elkaar binnen vierentwintig uur kunnen opvolgen.

Net als je denkt dat de Conversations een persiflage op het literaire wereldje zijn, beweegt Rooney het beeld naar ongerichte ambities, de traagheid van het Ierse platteland, huiselijk geweld of machtsverhoudingen tussen mensen van ongelijke leeftijden. Maar een MeToo-pamflet wordt het nooit, daarvoor is de verbale cineast Rooney te gretig om het echte leven te vangen. Kom maar op met deel drie.

Easy en Stasi

Wie graag naar moderne relaties kijkt heeft misschien de los-vaste serie Easy op Netflix al gezien, mijn opvolger van The Affair. Voor een Amerikaanse serie is Easy vrij rekkelijk. Allerlei soorten relaties en hun tussenvormen komen aan de beurt, soms met stevig drama, vaker met lichte ironie. Acht stellen zijn op zoek naar, nou ja, liefde.

Van de psy tot in de swingersclub, met over het algemeen ontspannen menging van gender- en herkomstvarianten, worstelen deze gewone mensen zich door soms verdrietige, vaak hilarische situaties die maar al te echt zijn. Drie seizoenen Easy boden mij een gezellige blik op de wereld na dagen waarop weer eens niet alles was gelukt.

Steviger kost, maar even verslavend was dit jaar de serie Weissensee, ook op Netflix. Wie meer wil weten van hoe het was om te leven in communistisch Oost-Duitsland, moet haar absoluut opzoeken. De serie laat prachtig zien hoe de menselijke breuklijnen lopen in een regimegetrouwe Stasi-familie die door een dubbel romantisch toeval verweven raakt met een oppositioneel gezin. Een nuttige cursus totalitair bestuur, maar vooral een perfect gefilmd en gespeeld tijdsbeeld. Wie wil mag vergelijkingen maken met hedendaagse situaties.

De dirigent

De film kwam vorig jaar uit en won dit jaar een publieksprijs op het Denver Film Festival: De dirigent van Maria Peters. Het verhaal verscheen dit jaar ook als boek en de film is nog steeds te zien via NPO Start.

Dit is het bewonderenswaardige en bij vlagen ontroerende, waargebeurde verhaal van de van oorsprong Nederlandse Antonia Brico, een Nederlands adoptiekind in de Verenigde Staten met maar één droom: dirigent worden. Dat was in het New York van de jaren 20 van de vorige eeuw ongehoord en reden voor MeToo-momenten en andere beledigingen, maar zij rustte niet vóór zij een orkest leidde.

De film van Maria Peters is on-Amerikaans pittig en met grote aandacht voor tijdgebonden details gemaakt. De titelrol van Christanne de Bruijn is fel en innemend, de onbehulpzame Willem Mengelberg van Gijs Scholten van Aschat zonder meer overtuigend. De weg naar gelijkwaardigheid, in dit geval van man en vrouw, is tergend lang. Stiekem een beetje trots op deze Nederlandse pionier word je wel bij het kijken.

Onze jongens op Java

Ook op NPO Start te zien: de recent uitgezonden gesprekken van Coen Verbraak met Nederlandse Indië-veteranen: Onze jongens op Java. Prachtige oral history van een periode die Nederland maar moeizaam tot zich laat doordringen. Nederland pleegde oorlogsmisdaden na de Tweede Wereldoorlog zonder dat zo te zien. Een wonder dat de betrekkingen met Indonesië zo goed zijn als ze zijn.

Het lijkt achteraf een voor de hand liggend idee, amper op tijd uitgevoerd. Met bijvoorbeeld Joop Hueting, kort vóór zijn dood in 2018 gefilmd. Hij was een van de eersten die in ’68/’69 de ware aard van de zogenaamde ‘politionele acties’ aan de orde stelde. Het leidde tot een Excessennota, maar geen parlementaire enquête.

Ook de andere, nu hoogbejaarde, soldaten van de Nederlandse acties om Indië vast te houden na de Tweede Wereldoorlog vertellen wat zij hebben meegemaakt. Hun levenswijsheid en herinneringen, door Verbraaks sobere vragen, leveren een unieke mix aan menselijke ervaring en nationale tragiek op. Na het boek van Remy Limpach (De brandende kampongs van generaal Spoor, 2016), nu nieuwe en unieke getuigenissen van de mannen die het moesten doen.

Satirische onderzoeksjournalistiek

En nu we terug zijn in de internationale relaties en de echte wereld nog een open-deur-tip en een parallel-tip. Wie Zondag met Lubach goed vindt, weet het programma nu wel te vinden, al zijn de seizoenen veel te kort. Hij heeft een effectieve vorm van satire op basis van journalistiek onderzoek ontwikkeld die voor Nederland enig in zijn soort is.

Natuurlijk wordt er, gelukkig, veel meer onderzoeksjournalistiek gedaan. Hier op De Correspondent, op Follow the Money, in NRC, Trouw, de Volkskrant, door RTL Nieuws, door Argos, Radar en Kassa en Nieuwsuur, en ga zo maar door. Maar niet in de vorm van satire met uitwaaiers naar actie, rap en film.

In de Verenigde Staten wordt deze manier van nieuws zoeken en de hoofdrolspelers en hun ware werkzaamheden fileren de laatste vijf jaar met succes toegepast door de met Emmy’s overladen Britse komiek John Oliver. Serieuze research genadeloos satirisch geserveerd.

De wapenlobby, de privacyschendingen van de financiële industrie, de volkstelling, Amerika’s buitenlands beleid, niets is te ingewikkeld voor Oliver of hij steekt er de draak mee op basis van feiten die je meestal niet op een rijtje had. Wat The Daily Show in de laatste jaren van Jon Stewart presteerde, doet John Oliver tegenwoordig in zijn Last Week Tonight.

Meer lezen?