Glamourthriller Tom à la ferme is overweldigend en over het randje

Tom à la ferme, Tom op de boerderij: dat klinkt als een kinderboek. Maar de vierde film van de Canadese regisseur Xavier Dolan (nog geen 25 jaar, zijn naam gaat standaard vergezeld van de classificatie ‘wonderboy’), zou je een kind niet voorschotelen. Te veel bloed, wurgseks en dode kalfjes. Dolan maakte een klassieke, van erotiek knisperende psychologische thriller, zoals je die in de jaren tachtig en negentig veel zag.

Dat de regisseur, die ook in zijn eigen films acteert én de kostuums ontwerpt, een voorkeur heeft voor retro bleek uit zijn vorige films. Alle drie tot in de puntjes gestileerde totaalkunstwerkjes. De laatste, Laurence Anyways Ik schreef over Laurence Anyways in De Groene Amsterdammer. (2012), een epos over een transseksueel in wording, speelde in de jaren tachtig en negentig en was behalve een sterk liefdesdrama een extravagante retromodeshow waarin het levensbelang van zelfexpressie centraal stond.

Tom à la ferme is soberder. Dolan vertolkt de rol van Tom uit Montreal, die het sombere Canadese platteland opgaat voor de begrafenis van zijn minnaar Guy. Hij verblijft op de boerderij van Guys moeder, die niet op de hoogte blijkt van de geaardheid van haar dode kind. Haar thuiswonende zoon Francis, de broer van Guy, is een ongelikte boer met losse handjes. Hij maakt hun gast meteen de eerste avond hardhandig duidelijk dat hij zijn moeder graag onwetend houdt.

Kitch in de koeienstal

De rouwende, kwetsbare Tom laat zich intimideren door Francis (die niet zou misstaan in de verfilming van een bouquetroman) en blijft op diens aandringen ook na de begrafenis hangen op de boerderij, om de leugens kracht bij te zetten. Francis vernedert en mishandelt hem, maar toont bij vlagen ook compassie. Er ontstaat een sadomasochistische dynamiek tussen de twee, die culmineert in een tango in een broeierige stal en een nachtelijke wurgpartij.

Dolan is zich terdege bewust is van de grenzen tussen kunst en kitsch en experimenteert daar met zichtbaar plezier mee

Als Francis, groot, donker, harig, de tengere Tom in zijn gespierde armen neemt en houterig met hem over de dorsvloer danst, hun gezichten dicht bij elkaar, valt niet geheel te ontkomen aan de indruk dat dit ook een scène had kunnen zijn uit een artistiekerige softpornofilm.

Maar wie het werk van Dolan kent, weet dat hij zich terdege bewust is van de grenzen tussen kunst en kitsch en daar met zichtbaar plezier mee experimenteert. In Laurence Anyways laat hij de verliefde hoofdpersonen bijvoorbeeld op een cruciaal kippenvelmoment dansen op Pour que tu m’aimes encore van Céline Dion. (Titanic is een van zijn lievelingsfilms, zegt de regisseur in een interview.)

De effectieve glamour van Dolan

Tom à la ferme is dan wel beduidend minder flamboyant dan zijn vorige werk, maar zelfs als Dolan het zoekt tussen de koeienstront, blijft er een zekere glamour aan zijn stijl kleven. Met de zwaar orkestrale soundtrack maakt hij de meest prozaïsche taferelen – weer die koeien, die miezerige akkers – dramatisch. En Tom mag er dan sjofel uitzien met zijn sliertige haar, zijn leren jackie en ronde brilletje, zijn outfit is het toonbeeld van hipstervintage Correspondent Ernst-Jan Pfauth kan hipsters overigens niet uitstaan (doorgestijlde nonchalance).

Dolan is een meester in het bewandelen van de grens tussen overweldigend en fout - en niet bang hem af en toe te overschrijden

Ook qua symboliek scheert de film langs de kitsch. Het lange shot waarin we Tom, van achteren gefilmd, met een gestorven kalfje zien zeulen, zijn huil-hijgen horen, modder en regen zien rondspatten, de poten van het dode dier theatraal zien bungelen, is ruim over het randje. Maar de inbedding van dit soort uitschieters in zo’n degelijk gemaakte, prachtig geschoten en bijna onophoudelijk spannende thriller maakt het intrigerend vervreemdend.

Het is rauwe glamour, die toch meestal zeer effectief een diepe intensiteit bewerkstelligt. Dolan is een meester in het bewandelen van de grens tussen overweldigend en fout - en niet bang hem af en toe te overschrijden. Dat maakt ook deze film weer gewaagd en compromisloos, zoals je dat inmiddels van deze jonge cineast verwacht.

De boerderij is echt

Hoofdpersoon Tom is zich overigens ook bewust van de esthetiek van zijn nieuwe entourage. ‘Dit is echt,’ zegt hij, wanneer een vriendin langskomt en hem probeert te overtuigen van de hachelijke situatie op de boerderij. Nee, vindt Tom, dit simpele bestaan is eerlijk, in tegenstelling tot zijn drukke stadsleven. Het klinkt hopeloos naïef. We worden uitgenodigd zijn kinderlijke hang naar ‘echtheid’ te bespotten. ‘Echt’ is hier: bagger, armoede, homohaat, huiselijk geweld.

De regisseur houdt er zijn eigen, onconventionele ideeën op na over wat echt is en wat niet

De regisseur lijkt er dan ook zijn eigen, onconventionele ideeën op na te houden over wat echt is en wat niet. In zijn werk zit de waarachtigheid even vaak in het kunstmatige, het gestileerde: de chemisch felgekleurde jurken van Laurence, die hem maken tot wie hij écht is; de bombastische soundtrack, die je toch écht kippenvel bezorgt; het onverholen effectbejag van zijn mooie shots, die hun uitwerking haast nooit missen en je de dieptes wel degelijk laten ervaren.

Xavier Dolan verwerpt daarmee met succes het obsessieve onderscheid tussen kunst en kitsch, ironie en ernst en, welja, nep en authentiek. Dat maakt hem, denk ik, tot een van de interessantste kunstenaars van dit moment. Met Tom à la ferme laat hij bovendien zien hoe veelzijdig hij is.

YouTube

Meer film? Een recensie van de nieuwe Captain America Het superheldengenre kan wel wat vernieuwing gebruiken. Maar tot die tijd valt goed vermaak te beleven aan de ouderwets degelijke Captain America, die in zijn braafheid zelfs wel verfrissend is. Dat een reclame van Defensie voorafging aan de film kan geen toeval zijn. Lees: ‘Hoe saai Captain America ook is, hij blijft rekruteringspropaganda’