De regering bezuinigt op sociale advocatuur, terwijl twee derde van de gesubsidieerde zaken tegen de overheid loopt

Bijna vier op de tien Nederlanders hebben recht op een gesubsidieerde advocaat of mediator als zij juridische problemen hebben. Dat kost de overheid 400 miljoen euro per jaar. En dat is een probleem, vindt de regering.

Het bedrag is volgens minister Dekker (Rechtsbescherming) de laatste 17 jaar met 42 procent gestegen. Dat herhaalt hij niet meer sinds hoogleraar advocatuur Diana de Wolff het percentage demagogisch noemde, want de vraag naar gesubsidieerde rechtsbijstand is ook weer gedaald met 13 procent.

De regering wil de uitgavengroei voor sociale advocatuur afremmen, liefst minder uitgeven. En tegelijk de effectiviteit van de rechtshulp vergroten, zo mogelijk met andere middelen dan de advocatuur. De hulp moet meer gericht worden op het oplossen van problemen, wat volgens Dekker lang niet altijd langs juridische weg hoeft.

Pas als de uitgaven zijn teruggebracht ontstaat volgens de minister ruimte om advocaten die gesubsidieerde rechtsbijstand verlenen beter te betalen. Want dat zij structureel veel te weinig verdienen is in rapport na rapport vastgesteld – erkent ook minister Dekker. Maar daar wilde hij pas wat aan doen als de hervormingen waren ingegaan en wat gingen opleveren.

Tot vorig najaar. Toen zag Dekker zich na de stakingsdreiging van de sociale advocatuur en kritiek uit de Tweede Kamer genoodzaakt bakzeil te halen en voor twee jaar 73 miljoen extra^* uit te trekken om de sociale advocatuur enigszins tegemoet te komen.

Duizend van de bijna achtduizend sociale advocaten weigerden in januari alsnog piketdiensten te doen uit protest tegen het beperkte gebaar van de minister. Volgens het laatste rapport over de tarieven zou er 127 miljoen per jaar bij moeten om sociale advocaten een min of meer redelijk honorarium te bezorgen.

Bezuinigen én verbeteren, de bekende Haagse formule

In het regeerakkoord van 2017 is afgesproken dat de rechtsbijstand wordt hervormd – volgens de bekende Haagse formule bezuinigen én verbeteren. In zijn contourennota ‘Herziening van de gesubsidieerde rechtsbijstand’ zet minister Dekker in op vroegtijdig sorteren van sociale, psychische en juridische problemen, opdat minder geprocedeerd hoeft te worden.

Daarnaast mikt de minister op ‘rechtshulppaketten’. Dat zijn gesubsidieerde all-in pakketten die tegen een vaste prijs een vaste mate van rechtsbijstand leveren. Achmea werd bij een eerste proef met dit verzekeringsplan voorgetrokken, onthulde NRC.  Veel klanten waren er overigens nog niet voor.            

Advocaten die nu gesubsidieerde rechtsbijstand verlenen aan mensen met een laag inkomen waarschuwen dat zulke pakketten in veel gevallen onvoldoende hulp zullen bieden. Zij zelf doen hun werk ver onder wat als een redelijke minimumprijs wordt beoordeeld. Veel zaken zijn ingewikkeld en vergen meer werk en geduld dan waar het huidige systeem in voorziet.

Zoals de Haarlemse advocaat Josette van der Loo zegt: ‘De minister stopt het in een ander jasje maar er blijft minder geld. Als je het aantal uren dat wij vergoed krijgen in een verzekeringspakket stopt, dan blijft het een onvoldoende aantal uren. Als het pakket is uitgeput moet de rechtzoekende zelf betalen. De mensen hebben dat geld niet. Voor mensen in de bijstand moet ik al een betalingsregeling treffen voor de eigen bijdrage die ze moeten betalen.’

Van der Loo, die een derde van haar familierechtpraktijk besteedt aan ‘toevoegingszaken’ – gesubsidieerde rechtsbijstand – , zag in haar intervisiegroep vorig jaar drie van de tien collega’s stoppen. ‘De laatste bijeenkomst was vrij somber.’t Is een zwaar vak en het voelt onveilig. En het betaalt zo slecht dat je je kantoor er niet van kan laten functioneren. Er is onderzoek waaruit blijkt dat 18 procent van de strafrechtadvocaten en 32 procent van de familierechtadvocaten zich onveilig voelt. Wij als familierechtadvocaten hebben te maken met mensen die zich in een crisisperiode bevinden, dat maakt sommigen van hen wel eens agressief.’

Een enorme formulierenrompslomp

Gesubsidieerde rechtsbijstand verlenen is niet alleen belastend, het is ook een soort bureaucratische escape room. Het vergt een enorme formulierenrompslomp, extra uren worden zelden vergoed en de communicatie met de rechtbank in familierechtszaken is tergend ingewikkeld.

Josette van der Loo: ‘Wij moeten werken met het programma ‘Veilig mailen’. Dat wil zeggen mailen op afspraak, voor ieder geval opnieuw, na ontvangst van een sms code kunnen we mailen met de rechtbank. Vier handelingen om één mail te mogen versturen. Wij moeten verder alles schriftelijk in X-voud inleveren. Sta je hele stapels fotokopieën te maken, in je eigen tijd. Er is een speciale dienst die rondrijdt met al die rechtbankstukken die zij ophalen bij grote brievenbussen die bij ons buiten hangen. Stenen tijdperk.’

Met wat extra geld voor de sociale advocatuur lost Dekker niets op

Het lijkt of minister Dekker de hoop heeft opgegeven nog tijdens deze kabinetsperiode zijn hervormingen door te voeren. De Raad van State was niet te spreken over zijn ontwerpwet om te gaan experimenteren met andere vormen van rechtshulp. En met het uitstel dat hij kocht met wat extra geld voor de sociale advocatuur lost hij niets op en erkent hij ook niet dat de rechtsbijstand ondergefinancierd is.

De minister kan intussen wel doorgaan met het bevorderen van laagdrempelige hulp bij juridische problemen. Juridische loketten functioneren niet overal even goed. Soepel schakelen met sociale wijkteams kan van groot belang zijn – sinds de decentralisaties een gemeentelijke verantwoordelijkheid, maar wel Dekkers verantwoordelijkheid.

Het is de vraag of rechtzoekenden met een smalle beurs veel baat zullen hebben bij ideologisch gemotiveerde markthobbies. Dekker zou eerder een heldendaad verrichten als hij ertoe kon bijdragen dat sociale wetten niet zo vaag worden geschreven dat het vooral de overheid is waartegen burgers met uitkeringen moeten procederen. In twee derde van de gesubsidieerde rechtsbijstand is de overheid partij. Vooral de IND en gemeentes grossieren in rechtszaken tegen de burger.

Daar moesten ze in Den Haag ‘ns wat aan doen. 

Meer lezen?