Terroristen massaal aan de bitcoin? Die waarschuwing is nogal opgeblazen

Op 10 februari 2018 is het Britse echtpaar Rachel en Rodney Saunders op zoek naar zeldzame planten in de buurt van het oNgoye-reservaat in Kwazulu-Natal, Zuid-Afrika. De twee botanisten worden vermoedelijk die dag tijdens hun werk overvallen en gedood.

De rechtbank in Rotterdam veroordeelde afgelopen oktober Mohammed G. tot zes jaar celstraf in de zaak-Saunders. De rechtbank acht bewezen dat de Maastrichtenaar, binnen een georganiseerd verband, verantwoordelijk is voor het witwassen van een uit het misdrijf afkomstig bedrag via cryptovaluta. Dit met een terroristisch oogmerk.

De zaak van Mohammed G. is bijzonder, want we zien hier iets gebeuren waar al jaren voor wordt gewaarschuwd: het gebruik van cryptovaluta zoals bitcoin voor het financieren van terrorisme.

Wat er is gebeurd?

In de dagen na de moord op Rachel en Rodney Saunders vinden enkele transacties plaats met de creditcards van het echtpaar. Dat spoor, met andere aanwijzingen, leidt al snel naar een twee Zuid-Afrikaanse IS-aanhangers, Fatima P. en Sayfudeen Aslam del V. Zij worden op 16 februari 2018 gearresteerd. In maart wordt nog een verdachte opgepakt, Ahmad ‘bazooka’ M. uit Malawi. 

Uit chatgesprekken en andere communicatie blijkt dat het drietal al een tijdje op zoek is naar ‘ongelovigen’ die ze kunnen ontvoeren en beroven. Het geld willen ze gebruiken voor het opzetten van een trainingskamp in Somaliland en voor de aanschaf van onder andere wapens voor terroristische aanslagen. 

Over de chat bespreken ze een aantal opties om de 80.000 euro aan buit die ze van het echtpaar hebben gestolen wit te wassen: overschrijvingen via Western Union, de aanschaf van juwelen met creditcards om die vervolgens te verkopen voor contant geld.

Uiteindelijk landen ze op de aanschaf van cryptovaluta, in dit geval bitcoin.

De Zuid-Afrikaanse politie vindt nóg een verdachte, een Iraaks-Koerdische man die verantwoordelijk is voor het witwassen van het gestolen geld door middel van cryptovaluta: de 31-jarige Mohammed G. uit Maastricht. Via de AIVD wordt de Nederlandse politie ingelicht, die G. op 26 februari 2018 arresteert.

Storm op komst

Van cryptovaluta als bitcoin wordt gezegd dat je er anoniem en heel makkelijk internationaal geld mee kunt overmaken, buiten het zicht van banken en andere financiële instellingen. Die moeten al decennia, maar vooral sinds de terroristische aanslagen van 11 september 2001, nauwgezet alle verdachte transacties bijhouden en melden. Cryptotransacties, zo is de vrees, blijven daardoor verborgen en zouden dus aantrekkelijk zijn voor kwaadwillenden. 

Cryptotransacties, zo is de vrees, blijven verborgen en zouden aantrekkelijk zijn voor kwaadwillenden

Als je afgaat op onderzoeken van enkele denktanks en berichten in invloedrijke media, zou je denken dat terroristen massaal gebruikmaken van crypto’s om hun snode plannen mee te betalen.

Vorige zomer publiceerde de denktank MEMRI een vuistdik rapport met de titel The Coming Storm. Terrorists Using Cryptocurrency. Het werk van MEMRI werd uitvoerig besproken in gerespecteerde media als The New York Times^* en The Washington Post.^* MEMRI werkt ook samen met enkele Amerikaanse Congresleden om cryptobedrijven onder druk te zetten.

Dit soort publicaties hebben effect. Veel landen werken aan strengere wetgeving die witwassen en terrorismefinanciering met cryptovaluta moet tegengaan. In Nederland wordt bijvoorbeeld de laatste hand gelegd aan de implementatie van een nieuwe Europese witwasrichtlijn, die ook cryptobedrijven verplicht verdachte transacties te melden. 

De internationale invloedrijke Financial Action Task Force (FATF) deed vorig jaar een aantal aanbevelingen om de anonimiteit van cryptotransacties weg te nemen om het zo voor terroristen moeilijker te maken met bitcoins en andere cryptovaluta in de schaduw te opereren.

Maar hoe vaak wordt bitcoin eigenlijk gebruikt om terrorisme mee te betalen?

Klein bier, maar succesjes voor Hamas

In 2016 vraagt een jihadistische groep uit Gaza via Twitter, YouTube en Telegram om bitcoins. Dit Ibn Taymiyyah Media Center (ITMC) produceert propagandamateriaal en instructies voor wannabe aanslagplegers. In twee jaar krijgt ITMC omgerekend ruim 15.000 euro van aanhangers binnen, volgens^* Chainanalysis. 

Het is de eerste serieuze fondsenwervingsactie voor terrorisme via bitcoins. Daarna volgt vooral klein bier.

In december 2017 maakt het Amerikaanse ministerie van Justitie bekend dat een 27-jarige vrouw voor 78.000 euro heeft gefraudeerd. Het geld heeft ze omgezet in bitcoin en aan ISIS geschonken. 

In augustus 2018 onthult^* de Australische journalist Benjamin Strick het bestaan van SadaquaCoins. Dit is een crowdfundingplatform waar terroristen en militanten projecten kunnen laten financieren met behulp van bitcoin. Op dat moment wordt bijvoorbeeld geld ingezameld voor een geluidsdemper voor een sluipschutter. Die moet 509 euro kosten. Ook wordt een crowdfunding gedaan voor een pick-uptruck met vierwielaandrijving (kosten 8.100 euro). De site loopt niet echt storm: er wordt in totaal nog geen duizend euro opgehaald.

Een Syrische strijdgroep, Hay’at Tahrir Al-Sham, probeert begin 2019 ook via crowdfunding cryptovaluta te bemachtigen om wapens te kopen. Er wordt nauwelijks iets opgehaald.

Ook Hamas probeert^* via cryptovaluta fondsen te bemachtigen. De militaire tak van Hamas, de Izz ad-Din al-Qassam Brigades (AQB), vraagt begin 2019 om donaties. Vermoedelijk hebben de brigades enkele tienduizenden euro’s opgehaald. 

Zijn er dan helemaal geen grote bitcointransacties bekend om terrorisme mee te financieren? In januari van dit jaar leek van wel.

Verschillende grote media zoals Forbes en Yahoo! berichtten dat een andere Palestijnse organisatie, de al-Nasser Brigade, voor maar liefst 21 miljoen euro aan donaties via bitcoin zou hebben ontvangen. Maar het onderzoek^* naar deze zaak deugt van geen kant. Het werkelijke bedrag dat op het betreffende bitcoinadres is binnengekomen, ligt nog onder de miljoen euro. Daarnaast is de link tussen de al-Nasser Brigade en het bitcoinadres niet bewezen en wordt het adres waarschijnlijk ook voor andere doeleinden gebruikt. 

Daarnaast zouden er cryptovaluta zijn gebruikt in de aanslagen op Sri Lanka (Pasen, 2019) en in Parijs (Bataclan en Charlie Hebdo). Geen van deze geruchten is hardgemaakt. In het geval van de aanslag op Charlie Hebdo is de claim ontkracht.^*  

Tot slot heb ik nog even bij de Nederlandse Financial Intelligence Unit (FIU), de organisatie die verdachte financiële transacties verzamelt en analyseert, nagevraagd of er zaken bekend zijn waarbij terrorismefinanciering met cryptovaluta een rol speelde. Die zijn er niet. 

Het beeld tot nu toe? 

Twee organisaties rond Hamas hebben enkele tienduizenden euro’s aan bitcoins opgehaald. Enkele crowdfundingcampagnes leverden nagenoeg niets op. Een paar ISIS-sympathisanten, die nu voor de rechter staan vanwege de moord op het echtpaar Saunders, leken succesvol, maar zijn dus gepakt.

Er kunnen natuurlijk nog zaken zijn die niet aan het licht zijn gekomen, maar dit is, voor zover ik kan overzien, de oogst. 

Waarom is dit niet zo’n groot probleem?

De bedragen waarvan bekend is dat er terrorisme mee gefinancierd is, zijn dus niet zo groot. De meeste organisaties zijn ook niet afhankelijk van cryptovaluta. Hamas en IS bijvoorbeeld hebben buitenlandse geldschieters of inkomsten uit gebied dat ze onder beheer hebben. 

En er zijn meer redenen waarom terroristen liever geen bitcoins gebruiken.

2. De kosten zijn vaak niet met cryptovaluta te betalen. 

Wesseling: ‘Kosten die terroristen, althans in Europa, hebben zijn simpele dingen als trein- of buskaartjes, of wat spullen bij de Gamma. De huur van een auto. Dat zijn doorgaans geen plekken waar je makkelijk met crypto kunt betalen. Cash, of gewoon pinnen, is dan veel handiger.’ In conflictgebieden zoals Syrië of Irak is het vaak nog veel lastiger om met cryptovaluta af te rekenen.

Wat kunnen we hieruit opmaken?

Cryptovaluta zullen vast vaker worden gebruikt voor terrorismefinanciering, maar de mogelijkheden zijn dus vrij beperkt. Iedere terrorismezaak wordt door en door geanalyseerd en links met crypto komen daarbij zelden naar boven.

Kwaadwillenden zijn nu eenmaal creatief en vinden allerlei manieren, waaronder dus heel soms crypto, om hun plannen te financieren. Onlangs onthulde Nieuwsuur^* dat de opbrengsten uit zorgfraude ook gebruikt worden voor de financiering van terrorisme. 

Wesseling ziet die verscheidenheid aan financieringsbronnen ook. ‘Cash is nog steeds king’, zegt ze. ‘Maar ook eigen salaris, studiefinanciering, uitkeringen en geld uit criminaliteit zijn belangrijk. In dat alles zijn cryptovaluta maar vrij marginaal.’

Daarnaast is het misschien zelfs goed dat terroristen van zoiets transparants en ingewikkelds als bitcoin gebruik willen maken. Al het geklungel, gezoek en geprobeer, zoals in de Zuid-Afrikaanse zaak waar dit verhaal mee begon, laat zo veel digitale sporen na dat terroristen zich zelf wel in de kijker van inlichtingen- en veiligheidsdiensten plaatsen.

Meer over de schaduwzijde van crypto's?