Deze week: Hoe corona macht en politiek wereldwijd verandert

Naarmate ik langer binnen zit – hier in Botswana is sinds anderhalve week een volledige lockdown van kracht – bekruipt me steeds meer het gevoel dat de wereld zoals die er was toen ik de deur dichttrok, niet meer bestaat als ik straks weer naar buiten mag.

Ik stel me voor dat ik mijn kinderen later zal vertellen over de tijd waarin mensen elkaar nog handen gaven, grenzen voor Europeanen bijna niet bestonden, en mondkapjes gewoon voor tijdens het klussen waren. En: dat ik ze zal vertellen over een wereld waarin de internationale verhoudingen duidelijk waren, en niet volledig op losse schroeven stonden. 

Deze week heb ik de beste journalistiek over de internationale en politieke gevolgen van de corona-pandemie voor je geselecteerd. Want doordat landen verschillend omgaan met de coronacrisis is de macht op het wereldtoneel aan het verschuiven.

Neem de relatie tussen China en Amerika. Het is al langer duidelijk dat China de strijd aangaat met het democratische Westen. En nu lijkt China als sterkste partij uit die ‘botsing van beschavingen’ te komen: het land weet het coronavirus vooralsnog veel beter in te dammen dan de Verenigde Staten. Welke scherven die botsing de wereld in gaat slingeren weten we nog niet. Maar dát de machtsverhoudingen veranderen is duidelijk. Daar gaat dit stuk uit de National Review over.

En niet alleen staatsvormen clashen in deze crisistijd. Ook kerk en wetenschap, oorlog en vrede, en: arm en rijk.

Want de inkomensverschillen tussen landen zijn natuurlijk gigantisch. Dat maakt het extra problematisch dat de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) alleen generieke adviezen geeft – er is geen aparte WHO-coronarichtlijn voor lage-inkomenslanden. Geen advies over hoe social distancing ingevoerd zou moeten worden in een sloppenwijk. Geen advies over hoe arme landen een hongersnood tijdens een lockdown kunnen voorkomen. Wat moeten arme landen doen, voor wie de maatregelen tégen corona misschien wel net zo erg zijn als corona zelf? 

Over die vraag schreef ik zelf een stuk – en ik las er een mooi verhaal over in het Global Policy Journal.

Elk land gaat anders om met de coronacrisis – en daar kunnen we lessen uit trekken. Over hoe het virus het beste te bestrijden, maar ook over veel bredere zaken: verschuivende macht op het wereldtoneel, groeiende ongelijkheid, democratieën én autocratieën die onder druk komen te staan.

VS: Het is levensgevaarlijk als coronamaatregelen politiek worden

Heel even was social distancing in Amerika een van die zeldzame dingen die niet gepolariseerd was langs partijlijnen. Maar dat lijkt, dankzij de inconsequente speeches van Trump over de ernst van de pandemie en zorgen over de economie, nu verleden tijd. 

Afstand houden en zelfquarantaine zijn in de VS een politieke daad geworden. Republikeinen zijn veel minder bezorgd over het virus dan Democraten – 23 van de 25 Amerikaanse staten waar mensen hun reisgedrag het minst hebben ingeperkt waren ‘rood’ in de laatste verkiezingen. Deskundigen zijn bijna unaniem van mening dat afstand houden essentieel is om de verspreiding van het virus in te dammen – het politiseren van de maatregel is dus levensgevaarlijk.

Nigeria: Afstand houden is een luxe

Social distancing is een van de effectiefste manieren om de verspreiding van het coronavirus tegen te gaan, maar het advies om afstand te houden is gemaakt voor gebieden waar mensen zich makkelijk kunnen afzonderen. In de Nigeriaanse stad Lagos – de grootste stad van Afrika – is dit geen optie. Er is niet genoeg ruimte, en arme mensen kunnen het zich niet veroorloven om ook maar één dag niet te werken.

Bovendien: voor de mensen die elke dag met moeite hun hoofd boven water houden, is het coronavirus maar een van hun vele problemen. Wat Afrika nodig heeft in de strijd tegen deze pandemie is een Afrikaanse oplossing – voor een mondiaal probleem.

India: Het virus kan ook gemeenschappen afbreken

De community, de gemeenschap, is het kloppend hart van India. In een land met 1,3 miljard inwoners is het buurtje waar iedereen elkaar kent – en iedereen dicht op elkaar zit – wat het land bij elkaar houdt.

Maar door de coronamaatregelen worden mensen gedwongen afstand te houden – gedwongen de gemeenschap op te breken. In India zien we dat social distancing niet alleen economische kosten heeft, maar ook sociale. Want in een land waar het opeisen van persoonlijke ruimte cultureel taboe is, breken de maatregelen datgene af wat het land bij elkaar houdt.  

Portugal: Je kunt ook humaan met migranten omgaan

Mijn mailbox zat de afgelopen weken vol met vreselijke berichten over hoe corona migranten trof. Ik kreeg berichten uit overvolle kampen op het Griekse eiland Lesbos waar mensen zonder enige voorzorg tegen verspreiding worden opgehokt, over uitgeprocedeerde asielzoekers in Italië die nu kwetsbaarder dan ooit op straat leven, en over vluchtelingenkampen in Noord-Nigeria waar afstand houden en regelmatig handen wassen praktisch onmogelijk zijn.

Lichtpuntje in deze berichtenstroom was Portugal. Het land kondigde aan dat asielzoekers tijdens de coronacrisis als staatsburgers zullen worden behandeld – ze krijgen toegang tot gezondheidszorg, bijstand, bankrekeningen, werk en huurcontracten. Een prachtig voorbeeld van hoe een crisis ook het beste in mensen naar boven kan halen.

Zuid-Korea: Wantrouwen jegens politici als medicijn tegen corona

Zuid-Korea pakt de coronacrisis anders aan dan andere landen, en doet dat met succes: het aantal besmettingen loopt er terug. Hoe dat lukt? Een populaire theorie: het komt door de Koreaanse cultuur, want Koreanen zijn volgzaam en denken vanuit het collectief.

Remco Breuker, hoogleraar Koreastudies, stoort zich aan die verklaring. Op het oog zijn Zuid-Koreanen misschien collectivistisch, maar daaronder schuilt heftig individualisme. Hij geeft een andere verklaring voor het Zuid-Koreaanse succes: het gebrek aan vertrouwen van de Koreaanse bevolking in haar politici is extreem hoog. Het vertrouwen daarentegen in medici en andere wetenschappelijke experts als groep is veel hoger.

Hongarije: De crisis kan gebruikt worden om de democratie volledig uit te kleden

De Hongaarse premier Viktor Orbán gebruikt de coronacrisis om in hoog tempo zijn autoritaire macht uit te breiden. Op 30 maart nam Hongarije een wet aan waarmee Orbán eigenhandig de noodtoestand kan blijven verlengen, zonder goedkeuring van het parlement.

De wet stelt bovendien de verkiezingen tot nader orde uit. Wie de wet bekritiseert wordt weggezet als een corona-ontkenner, of ervan beschuldigd het virus niet serieus te nemen. En Orbán is niet de enige regeringsleider die de crisis gebruikt om macht naar zich toe te trekken. Ook in de Filipijnen, Israël, Turkmenistan en Singapore perken leiders de democratische controle op hun macht in. 

China: De crisis kan ook juist de roep om transparantie aanwakkeren

Een crisis kan systemen omverwerpen, sociale bewegingen op gang brengen, mensen verenigen tegen machthebbers. De kernramp in Tsjernobyl in 1986 wordt gezien als een belangrijk omslagpunt voor het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in 1991.

In China wordt ‘Tsjernobyl’ nu als codewoord gebruikt voor het coronavirus, om kritiek te uiten op de aanpak van de Chinese regering. Via het codewoord roepen Chinese bloggers op tot meer transparantie in hun land, terwijl ze doen alsof ze een recente serie over de kernramp bespreken. Het idee: wellicht zorgt het virus, net als de ontplofte kerncentrale in de Sovjet-Unie, uiteindelijk voor het ineenstorten van het regime in hun eigen land.

Finland: Hamsteren is zo gek nog niet

Wie wat bewaart, die heeft wat. Terwijl de rest van de wereld – soms letterlijk – vecht om mondkapjes, beademingsapparatuur en latex handschoenen, zit Finland er warmpjes bij. Waar andere landen na de Koude Oorlog hun noodrantsoenen ontmantelden, zijn de Finnen zich blijven voorbereiden op het ergste.

Hoeveel voorraden ze precies hebben is staatsgeheim, maar zeker is dat de Finnen op een berg medische voorraden, olie, landbouwwerktuigen en materiaal voor munitie zitten. En die voorraden komen nu, voor het eerst sinds de Tweede Wereldoorlog, goed van pas.

Om je te helpen deze wereldwijde, complexe ontwikkelingen te begrijpen zonder in het aanbod te verzuipen, verzamelen we de beste stukken en belangrijkste inzichten over de corona-pandemie in een gids.

Niet alleen over hoe verschillende landen met corona omgaan, maar bijvoorbeeld ook over de effecten van de uitbraak op de economie, de psychologische gevolgen van de crisis, en hoe een wereld na corona eruit zou kunnen zien.

Hier vind je de volledige gids.

Verder op De Correspondent