Deze socioloog onderzocht het effect van de schoolsluiting op gelijke kansen in het onderwijs

Je moet nogal haast gehad hebben. De scholen zouden maar een paar weken dicht zijn.

‘Ik dacht wel: we moeten nú data verzamelen. Als we het nu niet doen en je vraagt achteraf wat er nou gebeurd is, dan krijg je nooit meer echt een goed antwoord. Dan weten ouders al niet meer wat ze gedaan hebben, hoeveel uur kinderen aan huiswerk besteed hebben, wat ze nou exact van de school gekregen hebben toen de school gesloten was, et cetera.’

‘En ik dacht: ik zal die beurs wel niet krijgen. Want 43 mensen hadden een onderzoek aangemeld. Maar binnen vijf dagen kreeg ik te horen dat ik, en iemand anders, de beurs kreeg. En zes dagen later ging m’n enquête het veld in. Dat is extreem snel gegaan.’

Is dat uniek?

‘Ja. Ja. Dit duurt normaal maanden.’

Waarom kon dit nu zo snel dan? Maak je dan geen fouten? 

‘Ik heb natuurlijk heel veel hulp van collega’s gehad, en iedereen – van de mensen die de beurzen toewezen tot de programmeur die me de data leverde – heeft heel snel gewerkt. Achteraf denk je natuurlijk wel: oh fuck, dit heb ik niet gevraagd, en ik had eigenlijk tóch dit moeten vragen. Als onderzoeker baal je natuurlijk van dingen die je niet gedaan hebt.’

Waar baal je van?

‘Ik baal van één vraag die ik niet heb toegevoegd. Ik heb niet gevraagd hoeveel uur ouders hielpen bij het maken van huiswerk. Als een kind heel veel tijd aan huiswerk besteedt, is dat dan met of zonder hulp van ouders? Dat weet ik nu niet. Dat is gewoon stom. Niet gedaan. Achteraf spijt van.’

De NOS kopte toen de resultaten bekend werden al: ‘Geen laptop of minder hulp: ongelijkheid groeit door thuisonderwijs’. Als jij de krantenkop mocht bedenken, wat zou die dan zijn?

‘Dat is natuurlijk een heel slechte vraag aan mensen die normaal veel te lang lullen over alles. Even nadenken.’

‘Ik denk toch gewoon... Dit gaat natuurlijk in het stuk komen, dan moet ik wel iets zeggen wat een beetje oké is... “Grote verschillen in ouderhulp vormen bedreiging voor kansengelijkheid in het onderwijs.”’

Dat was voor jou het belangrijkste resultaat?

‘Ja, het verschil in ouderhulp is zo ontzettend groot. Neem de vraag: “Ik voel me goed in staat om mijn kind te helpen”. Het verschil tussen ouders met een universitaire opleiding en ouders met maximaal een middelbare opleiding is één standaardafwijking.’ 

‘Dat zegt de meeste mensen niks, maar dat is echt een heel groot effect. Dat betekent dat je onder die hogeropgeleiden praktisch alleen maar ouders hebt die zeggen: “Ik kan dit heel erg goed”, en onder mensen met een middelbare opleiding zegt de grootste groep: “Ik kan dit helemaal niet goed”.’

Wat was voor jou het meest verrassende resultaat?

‘Wat ik vooraf niet had verwacht, waren de grote verschillen tússen de onderwijsniveaus in het voortgezet onderwijs. Als je aan ouders vraagt of er digitale lessen worden verzorgd voor hun kind, of er een gestructureerd onderwijsprogramma is, of het huiswerk door de leraar wordt nagekeken, dan gebeurt dat echt veel vaker op het vwo dan dat het op het vmbo.’ 

Is daar meer onderzoek naar gedaan?

‘Er is mij nog geen ander onderzoek bekend over thuisonderwijs tijdens de coronacrisis. Het onderzoek dat er het meest op lijkt, is dat naar de summer setback.’

Wat is dat?

‘Onderzoek – in de Verenigde Staten – naar het effect van de zomervakantie op kansenongelijkheid. Daaruit blijkt: kinderen van hogeropgeleide ouders leren in de zomervakantie meer bij dan kinderen van lageropgeleide ouders.’

‘De conclusie is: wanneer we ouders meer verantwoordelijkheid geven voor wat kinderen leren dan neemt ongelijkheid toe. Want sommige ouders gaan naar musea, sturen hun kinderen naar summer camps waar ze allemaal sites leren programmeren, en andere ouders kunnen dat niet of zien daar het belang niet van in.’

‘In een andere vorm zien we nu natuurlijk hetzelfde. We zien dat sommige ouders niet de middelen hebben. Niet alleen de financiële middelen. We zien ook dat ze niet de mogelijkheid hebben om zélf hun kind te ondersteunen, terwijl andere ouders dat wel kunnen.’

Daar is in Nederland helemaal geen onderzoek naar gedaan? Hoe komt dat?

‘Dat heb ik me ook afgevraagd. En het onderzoek dat er is, is eigenlijk niet goed.’

Zulke mooi data hebben we in Nederland niet, en daarom is het heel moeilijk onderzoek te doen

‘Wat je natuurlijk wilt, is dat kinderen vlak voor de zomervakantie een toets maken en vlak na de zomervakantie nog een keer. Dat is wat de Amerikaanse sociologen Karl Alexander en Doris Entwisle al sinds begin jaren tachtig met een team wetenschappers doen. Oorspronkelijk was dat geloof ik niet eens bedoeld om die summer setback te meten, maar hij wilde weten: wat leren kinderen nou tussen het najaar en het voorjaar, en wat leren ze tussen het voorjaar en het najaar? Dat heeft hij met zijn team meerdere keren onderzocht en dat maakt die data heel mooi. Twintig jaar later kon zijn team ook zien of die summer setback langetermijneffecten had, en die effecten waren er.’

‘Zulke mooi data hebben we in Nederland niet, en daarom is het heel moeilijk onderzoek te doen. Een andere verklaring kan zijn dat de Nederlandse samenleving een stuk gelijker is dan de Verenigde Staten. De zomervakantie is hier korter, in Amerika zijn de verschillen tussen arm en rijk en hoger- en lageropgeleid een stuk groter dan in Nederland. Daarom is het minder urgent om er onderzoek naar te doen.’

Er is dus nog nooit een wetenschapper in Nederland geweest die heeft gedacht: goh, ik laat leerlingen voor de zomervakantie een toets maken en na de zomervakantie weer?

‘Volgens mij is er één paper waarin onderzoekers dat wel gedaan hebben, en zij vonden heel onduidelijke effecten.’ 

‘Verder niet, dat is eigenlijk wel gek. Maar het is ook niet zo gemakkelijk om zoiets te onderzoeken. Je hebt echt wel 1.500 leerlingen nodig als je een beetje verschillen wilt laten zien.’

Kun je op basis van jouw onderzoek nu zeggen: ongelijkheid groeit door thuisonderwijs?

‘Moeilijk te zeggen. Ik denk wel dat er heel sterke aanwijzingen zijn dat ongelijkheid gaat groeien door deze periode van thuisonderwijs. De kans lijkt me groter dat die ongelijkheid wel groeit dan dat die niet groeit.’

(Onderbreking. ‘Ik ben bijna klaar. Ik kom zo bij je zitten.’)

‘Maar hoe groot die effecten zijn, en hoe groot dat gat zal worden – dat is echt een vraag voor de toekomst.’ 

Zie je er zelf naar uit dat er straks één kind weer naar school mag?

‘Ja. Ja. Ja. Zeker. Vooral voor hem. Hij heeft ontzettend veel zin om z’n vriendjes weer te zien en weer een normale, gestructureerde dag te hebben. En natuurlijk is het ook lekker om weer iets meer tijd en ruimte voor jezelf te hebben.’