Waarom klimaatverandering een pandemie in slow motion is (en wat we daarvan kunnen leren)

Ik snap dat het vermoeiend wordt, maar ik wil het toch nog even hebben over de crisis die de wereld nu in haar greep heeft, die we te lang genegeerd en gebagatelliseerd hebben, die door populisten eerst werd afgedaan als onzin, waardoor we er nu allemaal extra hard door geraakt worden, de zwaksten onder ons het hardst, met China en de VS als epicentra van het probleem.

Ik heb het natuurlijk over klimaatverandering.

De pandemie-parallel met die andere crisis

Inderdaad, de overeenkomsten tussen de corona-epidemie en de klimaatcrisis zijn talrijk. 

Nu moet ook gezegd: waar is deze pandemie nog niet mee vergeleken? De pest;^* de Spaanse griep;^* de Tweede Wereldoorlog;^* Pearl Harbor;^* Tsjernobyl; ^* een nucleaire oorlog;^* nine eleven;^* SARS; aids;^* de financiële crisis van 2008. ^* Nog even en corona is de nieuwe Godwin: dat elke internetdiscussie eindigt met iemand die over een pandemie begint.

Toch dringt de vergelijking met de klimaatcrisis zich op – niet in de laatste plaats omdat die parallel, anders dan alle andere, niet in ons verleden ligt. Corona mag de klimaatcrisis dan van de voorpagina’s hebben verdrukt, het probleem is daarmee natuurlijk niet verdwenen. Zelfs niet nu alle CO2-uitstootgrafiekjes voor het eerst de noodzakelijke daling laten zien richting nul in 2050 – om maar een idee te geven wat er voor nodig is om díé curve plat te krijgen.

Corona is klimaatverandering in een snelkookpan. En daar is een hoop van te leren.

Overeenkomst 1: Het probleem is grotendeels onzichtbaar (en die onzichtbaarheid is het probleem)

Contra-intuïtief maar waar: het gevaarlijke aan het coronavirus is niet zozeer dat de ziekte die je ervan krijgt heel ernstig is, maar dat die voor velen níét zo ernstig is. Dat veel patiënten nauwelijks symptomen vertonen, heeft enorm bijgedragen aan de verspreiding van het virus. 

Anderhalve graad verhoging: dat lijkt, ook voor het klimaat, ‘maar een griepje’

Iets soortgelijks geldt voor klimaatverandering: de meesten van ons ondervinden de gevolgen simpelweg te weinig om door te hebben dat de aarde opwarmt – laat staan om er iets aan te willen doen. Anderhalve graad verhoging: dat lijkt, ook voor het klimaat, ‘maar een griepje’.

Dat komt deels door de incubatietijd. Ruim een week is voor een virusziekte al lang – bedenk eens hoeveel mensen je in die tijd ongemerkt kunt besmetten. Maar de incubatietijd van klimaatverandering is pas echt rampzalig: tientallen jaren, zo niet meer. 

Bijna te traag om waar te nemen dus. En daardoor levensgevaarlijk. We zien het probleem niet, totdat het te laat is. Letterlijk: de meeste ziekteverschijnselen – stervend koraal, verzurende oceanen, verlies van biodiversiteit – zijn buiten ons zicht. Andere klachten – klimaatvluchtelingen, smeltende ijskappen, mislukte oogsten – zijn ‘ver hiervandaan’. 

Zoals Wuhan ook ooit ‘ver weg’ was. 

Overeenkomst 2: We zijn allemaal potentiële besmetters (en onderdeel van de oplossing) 

Over ver weg gesproken: de Duitse filosoof Martin Heidegger omschreef globalisering ooit als ‘de afschaffing van afstand’ – en nu weten we waarom.

In nog geen twee maanden tijd verspreidde een virus zich van een markt in China naar 188 landen. ‘Ver weg’ bestaat niet meer in een wereld waarin Wuhan vijf keer handenschudden van Woerden vandaan ligt.

Dat geldt ook voor de opwarming van die wereld. ‘Hier’ en ‘daar’ zijn misleidende begrippen op een aardbol met één atmosfeer. De biefstuk die wij ‘hier’ eten, bedreigt de oogst van een boer ‘daar’; het vliegtuig dat men ‘daar’ pakt, doet het water ‘hier’ stijgen. 

Klimaatverandering is óók een pandemie, alleen de besmetting verloopt veel trager.

En de parallel gaat niet alleen op voor de kwaal, maar ook voor het medicijn: ieder van ons is een minuscule en tegelijkertijd cruciale schakel in het tegengaan van het probleem. Je kent vast wel die grafiek die laat zien dat ieder thuisgebleven individu een enorm effect heeft op de uiteindelijke verspreiding van het virus: 

Iets vergelijkbaars geldt voor klimaatverandering. Ieder individu, iedere organisatie en ieder land dat zijn CO2-voetafdruk verkleint, is een kleine maar onmisbare schakel om de opwarming tegen te gaan. Want op een gegeven moment komt het omslagpunt: dan zijn zo veel mensen overgestapt op CO2-vrije energiebronnen dat fossiel het ‘aflegt’. 

Duurzaamheid, zou je kunnen zeggen, is ook een soort groepsimmuniteit. 

Overeenkomst 3: Het probleem raakt iedereen, maar het discrimineert ook

We zijn dus allemaal onderdeel van het probleem én de oplossing. Maar niet in gelijke mate. ‘Corona discrimineert niet’ is inmiddels een gevleugelde uitspraak, maar eentje waar weinig van klopt. Inderdaad, iedereen kan het virus oplopen. Tegelijkertijd is het net een uitsmijter met een hekel aan sneakers: hij heeft het toch echt op bepaalde groepen gemunt.

De ‘kwetsbaren’ worden zij genoemd – en daar blijken nogal wat groepen onder te vallen. Ouderen, mensen van kleur, immigranten, lageropgeleiden, mensen met schulden, mensen met een lager inkomen, mensen in ontwikkelingslanden, vluchtelingen, onverzekerden, werklozen. Allemaal zijn ze bovengemiddeld slachtoffer van deze pandemie, zowel fysiek als sociaal-economisch. 

De ongelijke verdeling van het klimaatprobleem is een crisis op zich

Hetzelfde geldt voor klimaatverandering. Hoewel het ons allemaal raakt, is de pijn zo ongelijk verdeeld als de feodale neten:^* precies de mensen die het minst bijdragen aan de klimaatcrisis, hebben er het meeste last van – en vice versa. 

Voor een indruk: de rijkste 10 procent van de wereldbevolking is goed voor de helft van alle CO2-uitstoot door consumptie. En andersom: de armste helft stoot maar 10 procent uit.^* Terwijl het juist armere mensen zijn die extra geraakt worden door mislukte oogsten, noodlijdende industrieën en extremer weer. 

Niet voor niets onderzoeken steeds meer wetenschappers ‘klimaatongelijkheid’. De ongelijke verdeling van het klimaatprobleem is een crisis op zich.

En die ongelijkheid bemoeilijkt in beide gevallen ook het tegengaan van de crisis. De pandemie laat zien dat maatregelen als ‘afstand houden’ vooral zijn weggelegd voor mensen die zich ‘de luxe van het individualisme kunnen veroorloven’, zoals onze correspondent in Nigeria OluTimehin Adegbeye het verwoordde.

Ook voor de klimaatcrisis geldt: je kunt van gekoloniseerde en uitgebuite landen nu niet opeens eisen dat ze hun economische ontwikkeling staken, terwijl de rest van de wereld vrolijk rijk mocht worden op fossiele bronnen. Olie is het zwarte goud én kryptoniet tegelijk.

Overeenkomst 4: Voor oplossingen is fundamentele verandering op wereldschaal nodig

Hoewel de coronacrisis de wereld heeft overrompeld, kwam ze niet onverwacht. Ze is immers het gevolg van een aantal fundamentele weeffouten in onze geglobaliseerde wereld. 

Weeffouten die nu zichtbaarder zijn dan ooit. Dat onze omgang met dieren onhoudbaar is. Dat het patentrecht in de farmaceutische industrie een gevaar voor de volksgezondheid vormt. Dat de fossiele industrie, net als de financiële sector, alleen kan bestaan bij gratie van geprivatiseerde winsten en gesocialiseerde lasten. 

De klimaatcrisis vereist een even fundamentele herinrichting van de samenleving. 

In dertig jaar tijd moet de hele fossiele wereldorde worden omgebouwd tot een CO2-vrije economie, waarin zo’n beetje elk productieproces opnieuw moet worden uitgevonden, op een manier die de kosten en baten ervan ook nog eens eerlijker verdeelt. 

Voor de goede orde: ik beweer niet dat wat we nu doen om het coronavirus te bezweren hetzelfde is als wat klimaatverandering van ons vraagt. Conservatieve commentatoren wekken die misleidende indruk al om klimaatbeleid in diskrediet te brengen. Geparafraseerd: ‘Zie, miljoenen werklozen, dichte restaurants en nooit meer reizen: zo ziet de toekomst eruit als we naar de klimaatmaffia luisteren.’

Nee, een duurzame samenleving is geen pandemiebunker. De overeenkomst is dat de noodzakelijke verandering ingrijpend zal zijn. There really is no app for it. 

Want de grond blijven beschouwen als een bodemloze schat en de lucht als een oneindige afvalbak om kwartaalwinsten kunstmatig op te kunnen krikken, met CEO’s die in realiteitsdichte boardrooms de omvang van hun bonus vergelijken, terwijl ze tegelijkertijd om belastinggeld bedelen dat ze zelf weigeren te betalen: nee, dat is niet het normaal waar we naar terug kunnen keren.

Of wel, Ben Smith?

Waarom vinden we het dan toch zoveel moeilijker om over te stappen op een groene economie, dan we het vinden om rigoureuze maatregelen te nemen tegen corona?

Dit is het moment om niet één maar twee crises te bezweren, te beginnen met de biljoenen aan coronamaatregelen duurzaam uit te geven

Het antwoord schuilt in het belangrijkste verschil tussen de coronacrisis en de klimaatcrisis: de eerste lijkt veel acuter dan de tweede. Duizenden doden en volstromende ic’s zijn zelfs voor de hardnekkigste alternatieve-feiten-fabrikanten niet lang te ontkennen, zoals klimaatvluchtelingen (gelukzoekers!), verlies van biodiversiteit (er zijn toch ook geen dinosaurussen meer?) en een opwarmende aarde (al eerder gebeurd!) dat wel zijn. 

Maar als de coronacrisis iets laat zien, is het wel: grote maatschappelijke verandering om ons allemaal te beschermen, het kán. Dit is het moment om niet één maar twee crises te bezweren. Te beginnen met de biljoenen (!) aan coronamaatregelen duurzaam uit te geven. 

Geen staatssteun naar fossiele industrieën zonder een exitstrategie naar een CO2-vrij businessmodel binnen dertig jaar. Geen staatssteun naar bedrijven met bankrekeningen in belastingparadijzen. En des te meer staatssteun voor echt duurzame alternatieven. Wat dachten we daarvan?

Voordat Moeder Aarde op de ic belandt.