Het gelegenheidsliberalisme regeert: KLM mag echt, echt, echt niet failliet

Ik zat vorige week te kijken naar het Kamerdebat over de steun aan KLM, en vroeg me af hoe Wopke Hoekstra een tweedehands warmhoudplaat zou kopen. Of hij er eenzelfde onderhandelingsstrategie op na zou houden. 

‘Wauw, deze warmhoudplaat… Een Tristar tweeduizend watt tweepitter! Waar zie je dat nog? Precies wat ik zoek. Waar kan ik hem ophalen? Vlagtwedde? Waar ligt dat? Nee, nee, geen probleem, geen probleem. Ik boek wel een hotel.’

‘Kunnen we het trouwens nog even hebben over die prijs? Twintig euro vind ik wat veel.’

Ministers Wopke Hoekstra (Financiën, CDA) en Cora van Nieuwenhuizen (Infrastructuur en Waterstaat, VVD) staken tijdens het debat de ene na de andere lofzang af over KLM. ‘Ik wil beginnen nog een keer de blauwe trots te onderstrepen’, opende Van Nieuwenhuizen haar bijdrage. Je waande je bijna weer in de economy class, vastgegespt achter zo’n schermpje waar een veel te lang KLM-promofilmpje vol Hollandse folklore afdraait.

Eerst belooft het kabinet een miljard of twee, vier, en daarna nog meer, vervolgens geeft het honderd-en-een keer aan dat we echt, echt, écht niet zonder KLM kunnen, en dan gaat het nog eens over de voorwaarden onderhandelen. Lijkt me lastig.

Nu moet je weten dat KLM vastzit aan oliecontracten, leaseovereenkomsten en leningen, waardoor het elke maand honderden miljoenen euro’s aan cash erdoorheen jaagt. De vraag is: moet je al die contracten volledig honoreren? En moet de overheid dat dan betalen? De Tweede Kamer zegt: liever niet. Die nam een motie aan van Bart Snels (GroenLinks), die vraagt om ‘bancaire financiers, aandeelhouders, leasemaatschappijen en oliehandelaren mee te laten betalen aan de steunoperatie’.

Als de overheid niks doet, dan is KLM per juli hartstikke failliet, en een faillissement is ver-schrik-kelijk!

Dit is niet onredelijk, want als KLM failliet gaat dan zullen deze partijen een flink verlies moeten nemen. Zij hebben er dus, anders gezegd, alle baat bij dat KLM niet failliet gaat. Dit is precies de reden waarom in Noorwegen leasemaatschappijen en obligatiehouders akkoord zijn met het omzetten van hun leases en leningen aan Norwegian Airlines naar aandelen (met andere woorden: ze leveren een vaste rente in voor een onzekere winstdeling). Het alternatief voor schuldeisers was een faillissement, waarbij leasemaatschappijen weliswaar hun vliegtuigen terugkrijgen, maar daar word je ook niet vrolijk van in deze pandemische tijden.

Nou zegt Hoekstra ook: laat de financiers van KLM meebetalen aan de redding van de luchtvaartmaatschappij. ‘Dat is ook onze wens’, zei hij. ‘Maar daarmee is niet gezegd dat het lukt.’ Als de overheid niks doet, dan is KLM per juli hartstikke failliet, en een faillissement is ver-schrik-kelijk! Dit is het verschil met Norwegian Airlines. De Noorse overheid kan geloofwaardig zeggen: schulden wegstrepen of bekijk het. Wopke heeft met zijn madman-aanpak van staatssteun precies het omgekeerde bereikt: hij toont een irrationele affectie voor KLM, zodat niemand hem gelooft als hij streng gaat doen.

Het drama bankroet

Dat een bankroet van KLM rampzalig zou zijn, is een geloofsartikel dat verder weinig wordt onderzocht. Veelzeggend was een uitwisseling tussen Henk Nijboer (PvdA) en Roald van der Linde (VVD) tijdens het debat. Of de VVD het niet logisch vond dat schuldeisers meebetalen aan de redding van KLM, zoals dat in een faillissement wel zou gebeuren. Ja, dat vond de VVD ook wel logisch, maar... ‘Op plek één, twee en drie staat voor de VVD het voortbestaan van KLM’, zei Van der Linde.

Van der Linde vreesde bovendien dat de burger de dupe wordt van een te harde opstelling, omdat bijvoorbeeld pensioenfondsen de waarde van hun aandelen en obligaties KLM zien kelderen. ‘Ik wil eerst weten of de gewone man geraakt wordt,’ zei hij. Lijkt me omslachtig, de gewone man helpen door KLM geld te geven. Die miljarden kunnen ook direct naar de gewone man of vrouw.

Maar goed, het laat in ieder geval zien hoe de VVD zich bedient van gelegenheidsliberalisme. Gaat het over de huis-tuin-en-keuken-uitkeringsgerechtigde, dan geldt de tucht van de markt: werken zullen ze, die labbekakken. Bij KLM krijgen we pathos over de ‘blauwe trots’ en ander natio-sentimenteel gemuts gespeend van elke zakelijkheid. 

Hoe belangrijk is KLM?

Want hoe erg is zo’n faillissement? Als KLM werkelijk zo waardevol is, dan kan het concern na het herstructureren (een eufemisme voor afschrijven van schulden en ontslaan van overtollig personeel) gewoon verder met nieuwe aandeelhouders. Dat is natuurlijk heel erg voor duizenden mensen die hun baan zullen verliezen. Maar hoeveel van die banen gaan niet sowieso al verloren? 

Iedereen erkent dat de vooruitzichten voor de luchtvaart de komende jaren ronduit slecht zijn. Moeten we KLM dan steunen om piloten en stewardessen in dienst te houden voor vluchten die niet vertrekken? Waarom? En vooral waarom wél bij KLM en niet bij al die andere ondernemingen met slechte vooruitzichten? 

Trouwens, we helpen KLM al met het betalen van de lonen, los van de extra miljarden steun. Want ook KLM kan net als andere bedrijven aanspraak maken op de Tijdelijke Noodmaatregel Overbrugging Werkgelegenheid (NOW). Als het met zo veel overheidssteun nog steeds niet genoeg is, moet je het dan wel doen? 

Ja, maar het bestemmingen-netwerk! Wie krijgt onze zakenlui nog van Amsterdam naar Tokio en terug? Oké, stel dat onze economie daar baat bij heeft en dit netwerk behouden moet worden, zou dat netwerk verdwijnen zonder KLM? Blijkbaar valt er geld te verdienen met een vlucht tussen Tokio en Amsterdam: als dat niet zo was, dan zou KLM het ook niet doen. Dus waarom zou, zeg, Emirates het stokje niet gewoon overnemen? En als je die bestemmingen echt zo belangrijk vindt: kan Schiphol de vrijgekomen ruimte op landingsbanen niet veilen tegen de voorwaarde dat bepaalde bestemmingen gehandhaafd blijven? 

Kortom: voor mij is het niet evident dat een KLM-faillissement rampzalig is. In ieder geval niet zo rampzalig dat je het concern tegen elke prijs overeind moet houden. 

Hoe het ook kan

Hoe had het dán moeten gaan? Ik dacht aan zoiets. Maart: de berichtgeving rond KLM wordt steeds zorgelijker, het geld raakt op. Maar als hij gevraagd wordt naar KLM, zwijgt onze Wopke in alle toonaarden. Dat wil zeggen, hij volhardt in algemeenheden. ‘Het kabinet heeft al verscheidene steunmaatregelen afgekondigd, en verder is het aan ieder bedrijf om zich door deze moeilijke situatie te navigeren.’

Paniek! Koersen vliegen omlaag, KLM-bestuurders raken onrustig, de luchtvaartmaatschappij mist betalingen. CEO Pieter Elbers stuurt toch nog maar een appje naar Rutte.

Nou goed dan, we gaan eens kijken. Maar het verlies is ook voor de schuldeisers, contracten zijn heronderhandelbaar, anders gaan jullie maar failliet.

Politici in mineur: onze blauwe trots! Onze witte zwaan!

Dan ga je vertrouwelijk vergaderen met de Tweede Kamer. Kamerleden zullen klagen, maar dan sust Wopke ze: ‘Dames en heren, we zijn het eens, ook ik wil graag KLM redden, maar we laten ze even bungelen, want wij willen de gewone man niet de rekening laten betalen. Kan één van jullie linkse mensen trouwens nog een compleet onredelijke motie indienen met bizarre voorwaarden? Helpt mij weer bij de onderhandelingen. Dank, dank!’

Meer lezen?