Twee miljoen inwoners van Nederland zijn getroffen door een ramp (en het is wachten op de volgende)

In noordelijk Siberië, aan de rand van schiereiland Tajmyr, kun je de rivier Ambarnaja nu aansteken. Op 29 mei stroomde 20 miljoen liter diesel, 150.000 vaten, uit een opslagtank in de stad Norilsk. Daarmee is het de grootste olieramp in het arctisch gebied sinds 1989, toen in Alaska twee keer zo veel olie uit de olietanker Exxon Valdez lekte.

De directie van mijnbedrijf Norilsk Nickel, eigenaar van de opslagtank, snapt het ook niet. Want die roestige bak ‘deed al dertig jaar probleemloos dienst’. Ze gooit het op klimaatverandering als oorzaak, waardoor de permafrost onder de opslagtank langzaam maar zeker smolt en de fundering verzakte. 

Dat de temperaturen in Siberië stijgen en de permafrost smelt, dat klopt. Het was er de afgelopen tijd zelfs absurd warm. Maar zelfs president Vladimir Poetin ziet dit excuus als een smoes om de verantwoordelijkheid te ontlopen.^*

Hoe verder de diesel richting zee stroomt, hoe groter de ramp. De extreem afgelegen delta waar de diesel de poolzee bereikt, is nu nog van een paradijselijke rijkdom aan vissen zoals zalm en forel. Groepen van tweehonderd beloega’s, bedreigde witte walvissen die aan de vis een feestmaal hebben, zijn er geen uitzondering.

In Norilsk zelf valt er al weinig meer te verpesten. De stad staat in Time Magazine’s top 10 van meest vervuilde plekken ter wereld. Een Russische bioloog die ik sprak, zei: ‘I think the rivers around Norilsk are pretty dead anyway.’ Dat komt door de vervuilende nikkelindustrie. Heel Norilsk is gebouwd rondom het bedrijf Norilsk Nickel, dat mede gefinancierd wordt door ING en pensioenfonds ABP.^* Waar we nikkel voor gebruiken? De katalysatoren die onze auto’s ‘schoner’ maken,^* bijvoorbeeld.

Om de diesel tegen te houden, zijn er een paar dagen na de ramp drijvende banden met verticale plastic schermen in de Ambarnaja gelegd. Het idee is dat de diesel op het water drijft, en tegen de schermen blijft hangen, terwijl het water er onderdoor stroomt. Gigantische rode vlekken op satellietfoto’s bevestigen dat de banden in het begin een deel van de diesel tegenhielden. Maar op foto’s van een week later zijn die vlekken al niet meer te zien. En dat terwijl er toen nog geen 2 procent van de diesel was opgeruimd, volgens de autoriteiten van Norilsk.^*  

Dat kan betekenen dat de meeste diesel nu goed op weg is richting zee. De officiële kanalen blijven stil, maar het lokale bestuur^* en het Russische WNF geven aan dat de banden vernield zijn door ijs, dat met grof geweld door de rivier stroomt, en dat de diesel het Pjasinomeer heeft bereikt,^* dat tussen Norilsk en de zee ligt. Het WNF stelde bovendien dat veel van de giftige stoffen uit diesel prima oplossen in water, en op die manier de schermen makkelijk passeren.

Als de diesel naar zee stroomt, is de ramp compleet

Als de diesel vanaf het Pjasinomeer via de 800 kilometer lange rivier Pjasina naar zee stroomt, is de ramp compleet. Het is onbekend hoeveel diesel er tot nu toe in de Pjasina is gekomen – er zijn wegens de moeilijke bereikbaarheid nog geen goede metingen gedaan.^*

Maar ook voor de diesel daar aanbelandt, kan die al veel kwaad doen. Door blokkades van smeltend ijs uit het binnenland kan de rivier buiten zijn oevers treden, en de toendra van Tajmyr overstromen. Vegetatie die zo besmeurd wordt met diesel, sterft af.^* En dat terwijl toendra een van de kwetsbaarste ecosystemen ter wereld is. Door de kou en de droogte groeit alles heel erg langzaam: zelfs bandensporen blijven er tientallen jaren zichtbaar.

Op de uitgestrekte toendra van Tajmyr leven niet veel mensen, maar het gebied is verre van verlaten. Er bivakkeren nu, tijdens het broedseizoen, wel meer dan twee miljoen beschermde inwoners van Nederland. En vele miljoenen uit Afrika, Azië, zelfs Australië en Zuid-Amerika. 

Onze vogels in de problemen

Het zijn de vogels die je in de herfst in gigantische V-formatie over je hoofd kan zien vliegen: kolganzen. En ook kanoeten, mijn lievelingsvogels op het wad, die al decennialang in aantal achteruitgaan. Rosse grutto’s, de zoute neefjes van onze nationale vogel, die ook al achteruitgaan. En rotganzen, kleine donkere gansjes die vroeger de Zuiderzee bevolkten, en nu de weilanden rond de Waddenzee. En ook krombekstrandlopers, die je niet ziet zonder verrekijker, want de schuchtere kleine beestjes blijven bij ons uit de buurt.

Al deze vogels, en meer, vliegen in de lente vanuit onze Waddenzee naar Tajmyr, om in de eindeloze stilte van de Russische toendra hun eieren te leggen. Ze gebruiken de rivieren, meren en kusten van het gebied om voedsel te zoeken, zich te wassen, en als vluchtoord voor vossen. Al onze kolganzen komen bijvoorbeeld na het broeden samen aan de kust, waar ze hun vleugelveren ruien, zoals een hond zijn haren. Ze kunnen dan niet vliegen, en het water is hun enige redding bij een aanval.

Raakt dit water vervuild met diesel, dan komt dat in hun dekveren, die dan hun waterafstotende werking verliezen. Bovendien worden besmeurde vogels vergiftigd als ze zich met hun snavel proberen te wassen.^* Als eieren in aanraking komen met diesel, sterft het kuiken. De overlevingskansen van kuikens die wel levend uit het ei komen, worden bepaald door de aanwezigheid van mugjes en andere insecten die in de zomer ontpoppen. Als de grond en de vegetatie besmet zijn met diesel, zullen ook veel insecten sterven.

Kortom, een deel van onze vogels wordt direct getroffen door de ramp in Rusland, en dat terwijl een deel van hen toch al in de problemen zat.

Toch waren er in Nederland alleen in de eerste week een paar berichten in de krant en op televisie. Daarna bleef het vrijwel stil. Aan de talkshowtafels ging het over andere dingen. Geen vragen in de Tweede Kamer. En al helemaal geen onafhankelijke onderzoekers die in het vliegtuig springen om bewijsmateriaal te verzamelen. Niet eens boze twitteraars. Geen #SaveNorilsk in Nederland. 

Uit het oog, uit het hart

De diesel zal minder schade aanrichten dan de ruwe olie die vrijkwam bij de Exxon Valdez-ramp, die wordt gezien als de grootste milieuramp ooit in termen van natuurschade. Diesel verdampt sneller dan ruwe olie. Het verdunt ook in water, waardoor de concentraties lager zullen worden, naarmate de diesel langer in het water ligt. Aan de ene kant is het daardoor hopelijk minder schadelijk wanneer het de zee bereikt. Aan de andere kant kan het zich wel over een veel groter gebied verspreiden, en het is uitgesloten dat het nog opgeruimd kan worden.

Als deze ramp in Alphen aan den Rijn was gebeurd in plaats van Norilsk, reken maar dat er dan meer was gedaan dan een stel schermen in de rivier leggen. En dat is niet alleen maar omdat de Russen het wat minder strikt nemen met milieuregels. De belangrijkste reden voor het gebrek aan informatie en aandacht, waardoor deze ramp zo desastreus kon worden, is dat de plaats delict zo ontzettend ver weg is van de bewoonde wereld.

Er zijn maar weinig mensen om de ramp op te merken en de noodklok te luiden

Norilsk is een van de meest afgelegen steden op aarde. Er lopen geen wegen naartoe. De enige manier om er te komen is met een vliegtuigje. Of eerst 80 kilometer over de enige weg naar een grote rivier, en dan even een paar duizend kilometer omvaren via de Noordelijke IJszee, in de paar maanden per jaar dat er geen ijs ligt.

En dan ben je nog niet op de plek waar de diesel het meeste kwaad doet. Daar kun je vanuit Norilsk heen met een watervliegtuigje, maar daarmee kun je alleen landen als er geen ijs ligt. Of met een helikopter die tussentijds bijtankt, maar dan moeten de brandstofdepots wel bevoorraad zijn. 

Snelle en effectieve reddings- of schoonmaakoperaties met groot materieel zijn dus praktisch onmogelijk. En misschien wel net zo belangrijk: er zijn maar weinig mensen om de ramp op te merken en de noodklok te luiden.

Dit is pas het begin

Met de huidige klimaatverandering is het zeker dat de permafrost in Siberië, en de rest van het arctisch gebied, verder weg zal smelten. Daardoor kan er straks overal in het noorden gegraven gaan worden naar zware metalen. Hetzelfde geldt voor het boren naar olie in de Noordelijke IJszee. Omdat er steeds minder zee-ijs is, wordt boren daar steeds makkelijker.

Er zijn al vergaande plannen om beide te doen. Rusland heeft zelfs al een gigantische mobiele kerncentrale gebouwd die zulke extreem afgelegen mijnen en olieplatforms van de benodigde energie kan voorzien.

Het is dus wachten op de volgende milieuramp. 

Maar ook al bouwen we varende kerncentrales, er zijn nog geen berichten over megalomane reddings- en schoonmaakmachines die de rampen die ons te wachten staan in de kiem gaan smoren. 

Wat kunnen wij doen?

De ramp in Norilsk is niet meer te voorkomen, hoewel Nederland en de EU zeker meer zouden kunnen doen om Rusland te doordringen van zijn verantwoordelijkheid voor onze natuur.

Wat nog wel te voorkomen is: toekomstige rampen. En de enige zekere manier om dat te doen, is door te stoppen met verdere ontginning van olie en zware metalen in het arctisch gebied. 

Onze banken en pensioenfondsen zullen vrolijk verder investeren in de mijnen in de Arctis, als dat niet verboden wordt

En daarvoor kunnen we meer doen dan roepen naar Rusland. Ook Shell investeert in olieboringen rondom de noordpool. Onze banken en pensioenfondsen zullen vrolijk verder investeren in de mijnen in de Arctis, als dat niet verboden wordt. En natuurlijk zal de Nederlandse markt producten met de gewonnen metalen gretig afnemen, als er geen wetgeving tegen komt.

Onze verantwoordelijkheid voor het beschermen van de natuur stopt niet aan de grenzen van ons land. Zelfs niet bij de grenzen van Europa. Alle natuur op de wereld is met elkaar verbonden, en dat is geen abstracte overpeinzing. Concreter dan Tajmyr, met zijn bonte verzameling aan broedende vogels van over de hele wereld, wordt het niet.

Correctie, 24 juni 2020, 09:05: In het audioverhaal was te horen dat Shell nu proefboringen uitvoert in het arctisch gebied. Dat klopt niet en is aangepast.

Meer lezen?