Hier kan de jeugd uit het Midden-Oosten ongecensureerd zichzelf zijn
Gisterenavond sprak de Bahreinse activiste Esra’a Al-Shafei (27) de zesde Vrijheidslezing in de Balie uit. Al-Shafei richtte tien jaar geleden Mideastyouth.com op, een platform waarop minderheden uit Noord-Afrika en het Midden-Oosten ongecensureerd hun stem kunnen laten horen. Een interview.
Het enthousiasme spat ervanaf. Terwijl Esra’a Al-Shafei en ik ons over haar spiksplinternieuwe laptop buigen, vormen haar lippen een brede glimlach. Nu kan ze laten zien wat ze het liefst doet: oneindig veel ongefilterde, ongecensureerde informatie beschikbaar stellen.
Tien jaar bestaat Mideastyouth nu. Mideastyouth is een online gemeenschap met websites voor heel Noord-Afrika en het Midden-Oosten en geeft een stem aan Koerden, homoseksuelen, Bahai- aanhangers, Assyriërs, jonge politieke activisten, gastarbeiders en andere minderheden. Iedereen kan informatie delen en met elkaar in discussie gaan.
Esra’a kwam in 2002 voor het eerst in contact met het internet. Op de middelbare school werd ze voor het eerst achter een computer gezet. Het leek de Bahreinse overheid goed de nieuwe generatie online vaardigheden aan te leren. Over de gevolgen was niet goed nagedacht: twee jaar later zou Esra’a Mideastyouth starten en met haar veel andere generatiegenoten het digitale, activistische pad op gaan.
Zichtbaar en onopvallend
Met de introductie van het internet begin eenentwintigste eeuw, kreeg het kleine Golfstaatje Bahrein, waar een soennitische minderheid over een sjiitische meerderheid regeert, honderden actieve bloggers. Tegenwoordig zijn het er duizenden en speelt de overheid een kat-en-muisspel waarbij activisten en geëngageerde burgers al om een tweet of Facebook-reactie worden gearresteerd.
Het is een precaire balans, ik moet altijd voor de overheid op mijn hoede zijn. De kunst is niet op te vallen maar wel zichtbaar te zijn
Maar niet Esra’a, die de overheid het vuur na aan de schenen legt en tegelijkertijd zoveel faam heeft gemaakt dat ze niet zomaar in de cel kan verdwijnen.
In 2008 won ze bijvoorbeeld de Berkman Award for Internet Innovation van het Berkman Center for Internet & Society op Harvard Law School voor haar ‘uitzonderlijke bijdragen op het internet en haar impact op de samenleving.’ Ze is een senior Ted global fellow, CNN verslaggever George Webster noemde haar ‘een uitgesproken verdediger van vrije meningsuiting.’ FastCompany benoemde Al-Shafei in 2011 tot de honderd creatiefste mensen in het bedrijfsleven. Daily Beast noemde haar in hetzelfde jaar één van de zeventien dapperste bloggers ter wereld.
‘Het is een precaire balans, ik moet altijd voor de overheid op mijn hoede zijn. De kunst is niet op te vallen maar wel zichtbaar te zijn. In het begin werd ik wel vaak geïntimideerd, maar inmiddels laten ze me met rust. Ons land geeft veel om haar reputatie. Anders wordt het wel door de Arabische golflanden op de vingers getikt, die in het licht van het aankomende WK in Qatar graag goed wil overkomen.’
Een platform gevrijwaard van toestemming
Bahrein kent een vrijwel totalitair systeem. Toen Esra’a begreep dat ze op internet ongelimiteerd op alles kon zoeken, dook ze meteen de wereld van de politieke gevangenen in.
‘Eindelijk kon ik iets lezen over al die zaken waar in onze media nooit over gesproken wordt. Ik wilde weten wat er beschikbaar was, maar ook van wie en hoe die informatie op het internet terechtkomt. Ik werd onmiddellijk verliefd op het internet.’
‘Als je opgroeit in een cultuur waarin alles gecensureerd wordt, raak je echt getraumatiseerd. Ik kan niet tegen al die leraren, eindredacteuren, vaders en politici die bepalen wat wel en niet mag worden gezegd en geschreven. Ik wil niemand om toestemming hoeven vragen om te spreken of iets te kunnen creëren. Ik wilde een platform oprichten dat gevrijwaard was van toestemming, een platform waarin iedereen terechtkan. Het werd geen website voor mij, maar een website waar tal van opinies geuit konden worden. Zo kwam Mideastyouth tot stand.’
Elk land een eigen podium
Mideastyouth.com en de Arabische website Ar.mideastyouth.com werden beide een platform waarop duizenden bloggers in het hele Midden-Oosten een plek kregen. ‘De Engelse variant van Mideastyouth.com is niet meer echt geüpdatet sinds 2008. De site is nu een open archief en wordt nog gebruikt voor aankondigingen van onze groep. De website barstte compleet uit z’n voegen en is vervangen door andere sites. Op de Arabische site zijn nog wel duizenden bloggers actief.’
Nieuwere websites zijn bijvoorbeeld Kurdishrights.org, een website waarop Koerden uit onder andere Turkije, Irak, Iran en Syrië in het Engels en Arabisch bloggen over hun dagelijkse strijd. ‘Maar er komen ook Turkse journalisten aan het woord die het niet eens zijn met de Turkse houding tegenover de Koerdische kwestie en een ander geluid willen laten horen. Natuurlijk zijn er veel Koerdische websites, maar er zijn weinig sites waar Koerden ook in het Arabisch bloggen en Arabieren en Iraniërs over hun lot lezen.’
Of Bahairights.org een website die zich specifiek richt op de moeilijke positie van Bahai’s in landen als Iran en Egypte. ‘Ik kende het lot van de Bahai in eerste instantie niet. Niemand van ons in Bahrein. Ze zijn een van de meest vergeten en genegeerde groepen. Maar toen ik een bericht van hen kreeg of ze ook aan ons forum mee mochten doen, heb ik natuurlijk direct ‘ja’ gezegd. Bahai worden vaak als ongelovigen en ketters bestempeld. Daarom de keuze om te spreken van een Muslim Network for Bahai Rights. Zo laten we zien dat moslims weldegelijk achter Bahai staan en geven we de website meer geloofwaardigheid voor de gemiddelde islamitische of Arabische bezoeker.’
Dan is er nog de overkoepelende LGBTQ-website Ahwaa.com (dat ‘passies’ betekent). Op afgeschermde fora en in privéberichten ontmoeten gay-activisten elkaar. ‘Maar er is iets unieks aan deze site. Anders dan veel andere Arabische sites die zich op LGBTQ-rechten richten, zet deze website niet het activisme maar de persoon voorop. Het is echt een virtuele ontmoetingsplek bedoeld om mensen te helpen in hun zoektocht naar hun seksuele geaardheid.’
Hoe de bezoeker beschermd wordt
De site is om veiligheidsredenen met lidmaatschappen afgeschermd. Toch heeft het 4000 erkende leden, wat het tot een van de grootste online gayplatforms van het Midden-Oosten maakt. In veel Arabische landen is het vooral voor meisjes onmogelijk om ’s avonds laat naar buiten te gaan of bloedlink om met een (homoseksuele) man of vrouw te worden betrapt. Het internet biedt hen een mogelijkheid voor het eerst gelijkgestemden te ontmoeten.
De site kent laag na laag en een streng monitorsysteem. ‘De bezoeker moet zich veilig en gewenst voelen. Tegelijkertijd zijn we in discussie met elkaar. Zeker op de Arabische versie van de site worden door bezoekers soms afschuwelijke berichten geplaatst. Soms laten we deze reacties bewust staan. Ze zijn pijnlijk en kwetsend om te lezen, maar geven de niet-homoseksuele bezoeker een goed beeld van de agressie die LGBTQ’s ondervinden.’
En dan is er dus de website Crowdvoice.org. Een baanbrekende site die alle sociale bewegingen, protesten en revoluties in de hele wereld in kaart brengt. ‘Zodat men zal weten en niet zal vergeten.’ Van beelden uit de Oekraïne tot infographics over het aantal drone-aanvallen door de VS, op deze site is alles te vinden wat met protesten of revolutionaire bewegingen te maken heeft.
Eindeloos uitbreiden, variëren en verdiepen
‘Mensen zijn vaak in de war. Op onze websites heb je muziek en satire maar ook blogs van minderheden. Er komen jongeren aan het woord maar je kunt ook politieke protesten live volgen. Dat is juist de schoonheid en de kracht van het internet: je kunt eindeloos uitbreiden, variëren en verdiepen. Er komt geen einde aan en met ieder nieuw onderwerp of project trekken we nieuwe bezoekers en volgers.’
‘Eigenlijk zijn al die duizenden leden, bloggers en activisten, zelfs de designers, onbekenden voor mij. Het is een wereld op zich
‘In eerste instantie was ik erg naïef. Ik had geen idee hoe het internet werkte en was me niet bewust van de vele risico’s. Ik herinner me zelfs dat ik op een dag een bedrijf opbelde en simpelweg vroeg: ‘Mag ik een website alstublieft?’ Ik had geen idee. Toen leerde ik via een forum van een Sri-Lankaan dat je een domein moet hoasten. Dat kostte toen 9 dollar. Deze Sri-Lankaan was gastarbeider in Bahrein en erg gepassioneerd over de slechte positie van gastarbeiders in de Golf.’
‘Tegenwoordig is hij getrouwd en woont hij met zijn gezin in Canada geloof ik. Ik heb geen idee, zoals de meeste van mijn medewerkers en vrijwilligers heb ik hem nooit ontmoet!’ Ze lacht. ‘Eigenlijk zijn al die duizenden leden, bloggers en activisten, zelfs de designers, onbekenden voor mij. Ze melden zich aan of ik vind hen via een forum, een website of mijn eigen project en zo begint onze samenwerking. Het is een hele wereld op zich.’
Maar hoe je weet dat je al die digitale vrienden kunt vertrouwen?
‘Geloof me, dat weet je. Het is een instinct. Daarbij kijk ik ook naar gemeenschappelijke vrienden. Er is altijd wel iemand die iemand kent en een aanbeveling kan doen. En dan is er een puntensysteem. Mensen krijgen punten voor waardevolle reacties of bijdragen. Zo groeit hun naamsbekendheid en rendabiliteit.’
Nadat Esra’a zo’n vijf jaar digitaal actief was en zo’n beetje iedere activistische website had bezocht en Mideastyouth al een tijd online was, begreep ze dat ze het internet niet naar volle capaciteit benutte. ‘Ik realiseerde me dat het online vaak op dezelfde manier ging als offline. Dus Koerden schreven alleen over Koerdische kwesties in het Koerdisch. Ik nodigde hen uit hun publiek te vergroten zodat we allemaal meer over hun positie zouden weten. Door verschillende stemmen bij elkaar te brengen en met diverse talen te werken blijft het podium divers en groot.’
Esra’a buigt zich weer over haar laptop. ‘Wacht, laat me je ons eerste satirefilmpje zien. Jij weet als Egyptische als geen ander hoe ingewikkeld het leven van religieuze minderheden is. Op je paspoort staat je geloof vermeldt. Het is al erg genoeg als er ‘christen’ of ‘jood’ staat in plaats van ‘moslim,’ maar voor de Bahai is er helemaal geen religieuze status. Daardoor kunnen ze niet naar school of aan een fatsoenlijke baan komen. Ze worden als compleet minderwaardig en afvallig beschouwd. Toen ik voor het eerst over hun afschuwelijke situatie hoorde, circuleerde onder andere op CNN een tv-reclame van Egypt is gift of the sun. Dit bracht ons op het volgende idee.’
We liggen in een scheur. Dan wordt er op de deur geklopt. Het is lunchtijd, Esra’a heeft nog een lang programma.
Dit interview is tot stand gekomen met hulp van De Balie.
Komt een land bij de dokter
Michelle van TongerlooAls straatarts ziet Michelle van Tongerloo dagelijks hoe ingewikkeld helpen is geworden. In haar boek Komt een land bij de dokter laat ze zien hoe het beter kan.
