Kijken: Een pleidooi voor twijfel
Als iets duidelijk is geworden in tijden van corona, dan is het wel dat de wereld onzeker is. Kan het virus zich via oppervlakten verspreiden? Ben je eigenlijk wel immuun als je antistoffen hebt? En wanneer is er een vaccin? Allemaal vragen waarop we aan het begin van de crisis nog geen antwoord hadden.
Intussen weten we een tikkie meer, het lijkt bijvoorbeeld steeds onwaarschijnlijker dat het virus zich via iets als een winkelwagentje kan verspreiden. Maar over immuniteit is nog steeds veel onduidelijk en, al lopen er experimenten, het blijft duimen dat er snel een werkend vaccin komt.
Toch zijn er veel stellige types, die met hun vuist op tafel slaan en zeggen te weten hoe het zit. Kijk maar naar een willekeurige talkshow. Hun stelligheid is misleidend. Want onzekerheid is iets waar we mee moeten leren omgaan, binnen én buiten de pandemie.
Onlangs hield ik een praatje hierover voor Brainwash Talks, dat afgelopen zondag uitgezonden werd op NPO2. Mijn belangrijkste boodschap: durf te twijfelen. Alleen dan kun je de wereld beter begrijpen. Dat weet ik zeker.
Dataïsme en complotdenkers
Onzekerheid moet je omarmen dus, dat is mijn pleidooi. Dat heb ik ook al eens in eerdere stukken opgeschreven. Maar er zijn andere manieren om met onzekerheid om te gaan. Toevallig raakte collega Lex Bohlmeijer daar aan in zijn laatste twee podcasts.
Aan de ene kant kun je geloven dat alles uiteindelijk kenbaar is. Dat ons eindstation totale zekerheid – of: voorspelbaarheid – is. Dat is de kern van ‘dataïsme’, waar Lex over sprak met Miriam Rasch, filosoof en literatuurwetenschapper. Dat alles uiteindelijk in data te vatten is, en daarmee dus grijpbaar wordt.
‘...ik kan me voorstellen dat het [dataïsme] in tijden van onzekerheid, zoals de afgelopen maanden, aantrekkelijk voorkomt. Als je niet weet wat er op je afkomt, wat je moet doen, wat de toekomst te brengen heeft, dan is het aantrekkelijk om te geloven dat je alles kunt weten, en die complete kennis op een transparante manier kunt verzamelen.’
Je kunt onzekerheid ook bestrijden door een allesoverkoepelend narratief te volgen. Dat kan een religie zijn, maar ook een complot. Niet voor niets vertelde onderzoeker Maarten Reijnders, wederom in een gesprek met Lex, dat hij zijn boek over complotdenkers De samenzweringskerk wilde noemen.
Het werd uiteindelijk Complotdenkers: Hoe gevaarlijk is het geloof in samenzweringstheorieën?, waarvoor Reijnders sprak met complotdenkers. Ook in deze podcast kwam het thema van onzekerheid langs.
‘Ik heb inmiddels gezien dat het gelaagde personen zijn, en dat er allerlei redenen zijn waarom ze in die complotten geloven. In hoeverre ben je bereid te accepteren dat de wereld complex is, en dat je niet alles kunt begrijpen? Dat er dingen zijn die in tegenspraak zijn met wat je gelooft?’
Interessant: Reijnders heeft het uitgebreid over Maurice de Hond, die zich vastbeet in de Deventer moordzaak (over de moord op rijke weduwe Jacqueline Wittenberg). De man die hij beschuldigde, de ‘klusjesman’, bleek later onschuldig. O ja, en hij was niet eens een klusjeman.
Het boek is in zijn geheel op Reijnders’ website te lezen.
Tot slot...
...vroeg ik vorige week om feedback op het coronadashboard. Ik kreeg tientallen reacties, veel dank! Ik zet nu alles op een rij en kom er in een volgende nieuwsbrief uitgebreider op terug.
Het eerste deel van deze nieuwsbrief verscheen ook in een losse update over mijn Brainwash-talk.