Hoelang duurt het voordat een samenzwering uitkomt?
Wie ooit een verrassingsfeestje heeft georganiseerd, of een affaire geheim heeft moeten houden, weet: hoe meer mensen ervan weten, hoe groter de kans dat het uitkomt.
En regelmatig komen die geheimen ook uit. Oom Rob had de memo even niet gekregen dat het feest geheim was, of een vriend voelt zich moreel genoodzaakt om over het vreemdgaan te vertellen.
Verrassingsfeestjes en affaires zijn eigenlijk mini-samenzweringen. En wat daarvoor opgaat, geldt ook voor de ‘echte’ complotten. Hoe meer mensen betrokken zijn, hoe lastiger het is ze geheim te houden.
Dat is de kerngedachte van een wetenschappelijk artikel dat in 2016 in PLOS ONE verscheen. De Ierse natuurkundige en schrijver David Robert Grimes probeerde daarin antwoord te krijgen op de vraag: hoelang duurt het voordat een complot uitkomt?
Drie ingrediënten
Grimes komt met een vrij simpel statistisch model, waarin meerdere mensen een geheim moeten bewaren. Het model hangt af van drie ingrediënten:
Allereerst, de jaarlijkse kans dat een persoon het geheim onthult, ofwel per ongeluk (door een mail naar de verkeerde Jantien door te sturen) of opzettelijk (door een klokkenluider).
Ten tweede, het aantal mensen dat van de samenzwering weet.
Ten derde, de groei dan wel krimp van die betrokken groep mensen. Is er ooit een moord gepleegd waarvan een aantal mensen iets wist? Die groep zal uitdunnen, omdat mensen overlijden (of, overweegt Grimes ook, actief worden uitgeschakeld).
Of moet een hele afdeling of organisatie een geheim stilhouden? Denk aan de spionage van de Amerikaanse National Security Agency. Ook als mensen zouden vertrekken bij de NSA, zouden er weer nieuwe mensen op de hoogte moeten worden gebracht. Dan wordt de betrokken groep dus niet kleiner.
Drie echte samenzweringen
Om de parameters van zijn model te schatten, kijkt Grimes naar drie samenzweringen die zijn uitgekomen. Hij noemt het NSA-schandaal, dat Edward Snowden in 2013 onthulde.
Ook kijkt hij naar het Tuskegee-syfilisonderzoek, waarbij Afro-Amerikaanse mannen tussen 1932 en 1972 zonder hun medeweten meededen aan een onderzoek en niet de geneesmiddelen kregen die voorhanden kwamen. In 1972 werd het onthuld door Peter Buxtun.
Tot slot kijkt hij naar de onthullingen van Frederic Whitehurst dat de FBI forensische tests gebruikte die niet deugden. Daardoor zaten mannen wel decennia onschuldig vast, en werden ze soms zelfs geëxecuteerd op basis van die foutieve testuitslagen.
Met gegevens over die drie samenzweringen – hoeveel mensen betrokken waren en hoelang het duurde tot de onthulling – sloeg Grimes aan het rekenen. De kans dat iemand uit de school klapte: per jaar ongeveer vier op een miljoen.
Binnen vier jaar onthuld
Wat als je nu die kennis toepast op populaire complottheorieën? Dat de maanlanding nep was, klimaatverandering een hoax is, dat vaccinaties gevaarlijk zijn en dat het medicijn tegen kanker stil wordt gehouden.
Al die samenzweringen zouden binnen vier jaar onthuld zijn, volgens Grimes’ berekeningen. Ga maar na: over de neppe maanlanding zouden bijvoorbeeld de indertijd 411.000 NASA-medewerkers hun mond moeten houden. Zelfs met een heel lage kans dat iemand het verraadt, zou het volgens Grimes na 3,68 jaar al uitkomen.
Laten we wel wezen: zijn berekeningen zijn niet heilig. We weten namelijk heel weinig over samenzweringen (no shit, Sherlock).
Hoeveel mensen weten er nou echt van een samenzwering? Stel dat Big Pharma ook op de hoogte is van het gevaar van vaccinaties, dan zou het binnen 3,15 jaar uitlekken. Maar zijn het alleen de Wereldgezondheidsorganisatie en de Amerikaanse Centers for Disease Control and Prevention? Dan duurt het 34,78 jaar.
En Grimes gebruikt natuurlijk een scheve steekproef. We weten alleen van de samenzweringen die uit zijn gekomen. Hoeveel zijn er die wel geheim zijn gebleven? Die zie je niet, dus heb je een flinke selectiebias.
Maar zijn denkrichting is een interessante. Stel je eens voor hoe moeilijk het is om een complot met een grote groep mensen geheim te houden. Dus vermoed je dat covid-19 door 5G is veroorzaakt? Denk dan eens aan je oom Rob.
(Ik kwam de paper van Grimes op het spoor door een aflevering van John Oliver’s Last Week Tonight.)
Tot slot...
...had ik zo veel goede reacties op het covid-19 dashboard dat ik er een apart artikel aan heb gewijd. Dank allemaal!