Het was alsof iemand de fik in het Europese migratiebeleid wilde zetten: het grootste asielzoekerscentrum van Europa, Moria, op het Griekse eiland Lesbos, brandde in de nacht van 8 op 9 september bijna helemaal af. 

Misschien lees ik hier te veel poëzie in de daden van een pyromaan, maar hij of zij had geen beter symbool kunnen kiezen dan Moria. Want als er één goed voorbeeld is van de onmenselijke uitwassen van het Europese migratiebeleid, dan is het wel dit kamp. Het werd gebouwd voor zo’n 3.000 mensen. Dit voorjaar zaten er meer dan 20.000. En dat gewoon in Europa. 

Moria moest een afschrikkende werking hebben, vonden Europese politici. Maak je het te comfortabel op de Griekse eilanden, dan komen er nóg meer mensen, was de gedachte. Daar is geen enkel bewijs voor, maar vooral: die redenering gaat voorbij aan het recht dat deze mensen hebben om asiel in Europa  

Toch investeerden Europese landen de afgelopen jaren nauwelijks in het terugbrengen van wachtrijen voor de asielprocedure in Griekenland, en namen andere Europese landen de Grieken nauwelijks asielaanvragen uit handen. 

Waar wél in werd geïnvesteerd: grensbewaking, opvang ‘in de regio’, en het versneld terugsturen van asielzoekers naar hun land van herkomst. 

Ook nu, na de ramp, zijn Europese landen terughoudend in het helpen van asielzoekers uit Moria: alleen de meest kwetsbare mensen worden in kleine aantallen in andere landen ondergebracht. Nederland wilde wel vijftig kinderen en vijftig volwassenen  

Kort na de ramp riep de Griekse premier Kyriakos Mitsotakis dan ook op tot de bouw van een nieuw kamp. De asielzoekers moeten toch ergens verblijven. Daarmee verandert niets aan de onderliggende structuur: Moria blijft symbool voor hoe Europa de afgelopen jaren is omgegaan met migranten. 

Over dat complexe en dure Europese migratiebeleid heb ik de afgelopen jaren veel geschreven. Die stukken breng ik nu graag weer onder de aandacht.

Allereerst, waarom willen zo veel mensen naar Europa?

Het Europese debat over migratie zit vol misvattingen over waarom mensen naar Europa willen komen. Asielzoekers die vluchten voor een oorlog worden vaak op één hoop gegooid met migranten die vluchten voor hun economische situatie. 

In Nigeria leerde ik anders kijken naar de beweegredenen van migranten – vanuit het perspectief van de achterblijvers verandert je kijk op migratie vanzelf. Dan is mensensmokkel ineens geen criminele activiteit, maar een economie. Dan blijkt migratie ineens niet afhankelijk van je ambities, maar van je sociale netwerk. Of dan blijkt armoede ineens helemaal geen drijfveer – maar uitzichtloosheid wel. 

Uitsneden van landschappen in de vorm van cijfers Mensen migreren niet door te weinig, maar door nét genoeg geld (en nog 5 misverstanden over migratie ontkracht) Al meer dan een jaar schrijf ik vanuit Nigeria over migratie. Een aantal misverstanden blijf ik tegenkomen. Aan de hand van de levens van Nigerianen die ik ontmoette, zet ik de zes hardnekkigste op een rij. Lees dit artikel hier

Ik leerde ook dat het beeld dat migranten hebben van Europa cruciaal is voor hun beslissing om te migreren. Dat beeld is vaak veel te rooskleurig – in Europa, houden velen zich voor, ligt het geld voor het oprapen. De verschrikkingen van kampen als Moria, of de detentiecentra in Libië, slaan nauwelijks een deuk in dat vertrouwen. 

Europa besteedt flink wat geld aan campagnes om potentiële migranten in landen van herkomst ‘op te voeden’ over hoe hun leven in Europa écht gaat zijn. Maar dat is verspilde moeite, ontdekte ik toen ik in de mechanismen dook die het hemelse beeld van Europa in stand houden. Niet alleen is elk brein geniaal in het weggooien van informatie die niet strookt met bestaande overtuigingen, maar de EU-informatiecampagnes boksen ook op tegen een voor migranten veel betrouwbaardere vorm van informatie: sociale media van andere migranten.

Europa is de hemel – en niks gaat deze migranten op andere gedachten brengen Wat is het beeld dat Afrikaanse migranten van Europa hebben? En nog belangrijker: hoe komt dat beeld tot stand? De EU weet het donders goed, maar stopt tóch miljoenen in campagnes die niet werken. Lees dit artikel hier

Wat is het Europese migratiebeleid?

Alleen in dit stuk heb ik de woorden ‘Europees migratiebeleid’ al vier keer gebruikt. Maar wat is het eigenlijk? Die vraag is helemaal nog niet zo gemakkelijk te beantwoorden. Want dit beleid strekt zich tot ver buiten Europa uit. Het beslaat het interne Europese asielbeleid, de omgang met onze buurlanden zoals Turkije en Libië, én grote investeringen in de landen waar veel migranten vandaan komen. 

Omdat er over het interne asielbeleid veel onenigheid is in Europa (bewijsstuk A: zelfs als kamp Moria affikt willen andere Europese landen de Grieken nog nauwelijks helpen met het overnemen van asielzoekers) is de nadruk van het Europese beleid steeds meer komen te liggen op de onderwerpen waar Europese landen het wél over eens kunnen worden: meer grensbewaking en meer investeringen, zodat migranten überhaupt niet in Europa aankomen. 

Een tekening van illustrator Roel van Eekelen met heldere kleuren van een zee vol rode reddingbootjes met gele balletjes erin. In een zwarte lucht halen sterretjes-poppetjes hun schouders op terwijl ze een cirkel vormen als op de Europese vlag. De maan trekt een nors gezicht. Tien vragen, tien minuten: is er wel een Europees migratiebeleid? Ik schrijf al jaren over het EU-migratiebeleid. Een collega vroeg me: wat is dat dan? Een poging tot een antwoord in tien vragen en zeven infographics. Lees dit artikel hier

In het debat over migratie vliegt het jargon je vaak om de oren. Hebben we het nou over vluchtelingen, asielzoekers, migranten of gelukszoekers? Zijn dat dezelfde mensen? Wat betekent het als politici praten over non-refoulement, Dublin of asielquota? 

Achter al dat jargon worden de problemen van het Europees migratiebeleid vakkundig verbloemd. Daarom een woordenlijst, met uitleg.  

De EU speelt een verraderlijk taalspel. En migranten zijn er de dupe van Irreguliere migranten, asielquota, pushbacks, refoulement en compacts – onze regeringsleiders spreken in onbegrijpelijk jargon over migratie. En daarmee verbloemen ze belangrijke problemen. Lees dit artikel hier

Nog iets waarmee je wordt doodgegooid als het over migratie gaat: cijfers. Politici gebruiken maar al te graag allerlei getallen om hun beleid te bejubelen: een afname van 96 procent in asielaanvragen! Dan zal het beleid wel een succes zijn. 

Maar migratiecijfers zijn ontzettend moeilijk te verzamelen. Ga maar na: hoe tel je de mensen die overboord vallen en de bootjes die zinken op de Middellandse Zee? Of hoe tel je migranten die besluiten géén asiel in Europa aan te vragen, maar direct in de illegaliteit verdwijnen? We weten veel meer niet dan wel, als het over migratie gaat. 

Wat we wél (ongeveer) weten, en wat we weten níét te weten, bracht ik voor jullie in beeld. Zodat je voortaan kunt herkennen welke claims over migratie onmogelijk kunnen kloppen.

Gewapend met migratiecijfers gooien we onze grenzen dicht. Maar die cijfers zijn hopeloos onbetrouwbaar Migratiecijfers zijn incompleet, inconsequent en meestal schattingen. Toch zijn ze continu in het nieuws en worden ze gebruikt om meer geld in grensbewaking te stoppen. Ik dook in de data en ontdekte: we hebben geen idee waar we mee bezig zijn. Lees dit artikel hier

En wat kost dat?

Het is niet alsof er te weinig geld is om in Moria meer toiletten neer te zetten. Europa pompt namelijk miljarden in zijn migratiebeleid. Alleen die gaan naar heel andere dingen dan humane opvang. Denk: terugkeer, grensbewaking, opvang in de regio, en het creëren van kansen voor ‘potentiële migranten’ in eigen land.

Dat beleid wordt uit een scala aan potjes, fondsen en budgetten gefinancierd. Een overzicht ontbreekt. En dat maakt het heel moeilijk om je vinger te krijgen achter de richting van het beleid. Ik besloot een poging te wagen om voor één land waar veel migranten vandaan komen, Nigeria, in kaart te brengen hoeveel geld Europa er uitgeeft om migratie tegen te gaan. Het werd een bizarre zoektocht.  

Deze headerafbeelding is een infographic die die verschillende geldstromen laat zien die we hebben ontrafeld met ons onderzoek. In de tekst staan meerdere bewegende infographics. Helaas is het op dit moment technisch onmogelijk om daar een beschrijving van het beeld bij te plaatsen. Niemand weet, niemand weet... hoe Europa zijn migratiemiljarden besteedt Onze vraag was simpel: hoeveel geld geeft Europa in Nigeria uit om migratie in te dammen? Maar het antwoord bleek onmogelijk te achterhalen. De Europese financieringsstromen voor migratie zijn zo onoverzichtelijk als een bord spaghetti. Dat is problematisch én typerend voor Europa’s migratiebeleid in Afrika. Lees dit artikel hier

Wat zijn de gevolgen van dit beleid in de landen van herkomst?

Een van de grote pijlers van het Europees migratiebeleid is dat mensen al worden tegengehouden vóór ze in kampen als Moria belanden. Dat gebeurt door bijvoorbeeld grensposten in Niger op te tuigen, steun te bieden aan de Libische kustwacht die migrantenbootjes onderschept, en: door migranten die onderweg stranden een enkeltje terug naar huis aan te bieden. Ik zag zo’n retourvlucht aankomen in Lagos, Nigeria.

Dit is grensbewaking anno 2018: creëer onderweg een hel, zodat migranten massaal terug naar huis willen Op weg naar Europa komen tienduizenden Afrikaanse migranten niet verder dan Libië. Daar worden ze met steun van de EU tegengehouden en gevangengezet. Dus gaan ze massaal in op een nieuw aanbod van Brussel: een enkeltje naar huis. In Nigeria zag ik 160 ‘vrijwillige’ terugkeerders de vliegtuigtrap afdalen. Lees dit artikel hier

De mensen op die vlucht volgde ik een jaar na hun terugkomst. Ze worden door de EU ondersteund met trainingen en startkapitaal voor een bedrijfje. Klinkt mooi, maar naarmate het jaar vorderde zag ik dat het in de praktijk helemaal niet is wat deze mensen nodig hebben. 

Dit gebeurt er als je mensen retour afzender stuurt Over mensen die naar Europa proberen te komen, horen we voortdurend. Maar wat er gebeurt als ze worden tegengehouden en teruggestuurd naar hun thuisland, hoor je zelden. Ik volgde twaalf mensen een jaar lang ná terugkeer. Lees dit artikel hier

Overigens fotografeerden de terugkeerders ook een jaar lang hun eigen leven. Zo krijg je een beeld van de levens van mensen die het Europese migratiebeleid aan den lijve hebben ondervonden.

Zo ziet het leven van 12 teruggekeerde migranten in Nigeria eruit (gefotografeerd door hen zelf) Een jaar lang maakten twaalf ‘gefaalde migranten’ foto’s van hun leven na terugkomst in Nigeria. Het resultaat is een foto-essay over gradaties in armoede, geloof en uitzichtloosheid. Bekijk hun foto’s hier

Wat zijn de gevolgen van dat beleid in Europa?

Wie het nog wél lukt om in Europa aan te komen, moet vaak jarenlang in kampen zoals Moria wachten op een asielprocedure. De asielsystemen in landen waar veel migranten aankomen, zoals Griekenland en Italië, zijn totaal overbelast – en andere Europese landen weigeren structureel asielzoekers over te nemen. 

Waar Europese regeringen niets doen, springen hulp- en burgerorganisaties in het gat: zij zetten zich op grote schaal in voor het redden van migranten op zee, en het helpen van migranten die zijn aangekomen. Alleen: dat wordt steeds lastiger gemaakt door Europese wetgevers en openbaar aanklagers. Steeds vaker worden mensen die migranten helpen crimineel vervolgd, en worden reddingsschepen aan de ketting gelegd. 

In Europa zijn mensen die migranten helpen niet langer helden maar criminelen Lang lieten de lidstaten van de Europese Unie hulporganisaties en vrijwilligers het werk doen dat ze zelf niet wilden opknappen: migranten redden en een slaapplaats aanbieden. Maar nu lopen mensen die migranten helpen het risico op een huiszoeking en een proces. Lees dit artikel hier Nederland legt het laatste reddingsschip voor migranten aan de ketting. Uit naam van hún veiligheid Hulporganisatie Sea-Watch redt al jaren onder Nederlandse vlag migranten uit de Middellandse Zee. Maar nu scherpt de regering plotseling de veiligheidseisen aan en mag het schip niet varen. Omwille van de veiligheid of om migratie tegen te gaan? Ik dook in de stukken en ontdekte: een minister die niet over migratie gaat, timmert Europa’s grenzen verder dicht. En is daar verder niet op aan te spreken. Lees dit artikel hier

Maar criticasters van het Europees migratiebeleid vinden ook hun weg naar de rechter. De EU financiert op grote schaal mensenrechtenschendingen, betogen zij. Toen zeventien Nigerianen met hulp van een groep Europese advocaten Italië voor de rechter sleepten voor wat hun was overkomen op de Middellandse Zee, reconstrueerde ik de zaak tot in detail. Want mochten de Nigerianen winnen, dan kan dat alle migratiesamenwerkingen die Europa aangaat met andere landen op losse schroeven zetten.

Hoe één lekke rubberboot het hele EU-migratiebeleid kan doen zinken Eind 2017 zinkt op de Middellandse Zee een bootje met 150 Afrikaanse migranten aan boord. Sommigen verdrinken, sommigen worden naar Italië gebracht, een deel verdwijnt in een hels Libisch detentiecentrum. 17 overlevenden spannen nu een rechtszaak aan. En die kan het hele EU-migratiebeleid op zijn kop zetten. Lees dit artikel hier

Hoe kan het anders?

Hoe het anders kan – menselijker, rechtvaardiger, goedkoper – daarover heb ik veel nagedacht. Iemand die mij daar enorm bij hielp was de Ivoriaanse migratieambtenaar Issiaka Konaté. Hij hield me een spiegel voor waarin ik het Europese migratiedebat zag voor wat het was: racistisch. En hij liet me zien hoe Europa veel van Ivoorkust kan leren als het om integratie gaat. 

Deze topambtenaar uit Ivoorkust houdt Europa een spiegel voor: het migratiedebat zit vol hypocrisie, leugens en racisme Issiaka Konate is gefrustreerd. Het Europese migratiedebat heeft racisme salonfähig gemaakt. En dat terwijl iedereen baat kan hebben bij migratie. Gesprek met een uitgesproken diplomaat, die vindt dat de EU veel van Ivoorkust kan leren. Lees dit artikel hier

Over één oplossing, die ook Konaté hoog in het vaandel heeft, ben ik gaan denken als een soort lopersleutel die op alle sloten van het migratiedebat past: meer tijdelijke arbeidsmigratie. De linker- én rechterkant van het politieke spectrum kunnen het verkopen aan hun achterban, want het heeft humanitaire én economische voordelen. Het kan onze vergrijzende samenleving redden én het asielsysteem voor vluchtelingen beter toegankelijk maken. Het is gunstig voor Nederland, voor Europa én voor de landen waar de migranten vandaan komen. Alleen: nu moet er nog politieke wil voor komen. 

Illustratie van schoonmaker op een station Dit is een oplossing voor vergrijzing, armoede én mensensmokkel. Maar bijna niemand wil er aan Nederland vergrijst. En hard ook. Het goede nieuws: er is een oplossing voor dit gigantische probleem. Het slechte nieuws: niemand wil eraan. Lees dit artikel hier

Wat kun je zelf anders doen?

Het gesprek over migratie kan me soms moedeloos maken. Want wat kun je zelf doen in al dat gepolariseerde geweld? Stap één is jezelf wapenen, om in discussies over migratie misleidende beelden, cijfers en woorden te herkennen. Zo kun je jezelf en je omgeving bewust maken van de impliciete negatieve associaties die we steeds meer reproduceren over migratie.  

Optisch patroon van pijlen die vanen naar naar de sterren van de EU wijzen Zo maken kaarten in de media ons onbewust negatiever over migranten Of het nu De Correspondent, de Bosatlas of de NOS is: migratie over de Middellandse Zee wordt op kaarten afgebeeld als dikke, rode pijlen die op ons afkomen. Die pijlen bepalen – terwijl we dat nauwelijks doorhebben – ons beeld van migratie. Kan dat anders? Bekijk onze poging hier Vijf vragen om jezelf te stellen als je cijfers over migratie naar Europa hoort Waar halen de Verenigde Naties hun migratiedata vandaan? Wat bedoelen politici met ‘effectief migratiebeleid’? En gaat de ‘vluchtelingencrisis’ wel over vluchtelingen? Let op de volgende vragen als je weer eens een migratiecijfer tegenkomt. Lees dit artikel hier Wat voor de één een mensensmokkelaar is, is voor de ander een reisagent (en nog 10 begrippen die je anders doen kijken naar migratie) Taal is nooit neutraal – het stuurt ons denken en ons handelen. Daarom dit kleine woordenboek van migrantentaal. Met elf termen die migranten zelf gebruiken om over hun reis te spreken.

 Lees dit artikel hier