Spring naar inhoud

De opvolging van opperrechter Ruth Bader Ginsburg domineert de Amerikaanse verkiezingen

Het zou opperrechter Ruth Bader Ginsburg een lief ding waard geweest zijn om pas na de beëdiging van een nieuwe president in januari te gaan hemelen. Bij voorkeur na de verkiezing van een Democraat.

Het heeft niet zo mogen zijn. Sinds zij afgelopen vrijdag overleed is in de Verenigde Staten een politieke strijd losgebarsten die de uitkomst van de verkiezingen kan doen kantelen. Alle kwesties die Amerika verdelen komen bij elkaar.

De politieke veldslag die de komende weken wordt geleverd staat symbool voor wat er op het spel staat. Zoals heeft beschreven is de democratie in Amerika een bedreigde soort, president Trump bestuurt het land alsof het zijn persoonlijke plantage is. Het recht om te stemmen wordt velen ontzegd. De rol van het grote geld is buitensporig. Republikeinse stemmen tellen zwaarder dan Democratische: het kiesstelsel bevoordeelt het platteland.

Ondanks of juist vanwege al deze onrechtvaardigheden doen deze verkiezingen er in hoge mate toe. Als hij wint op 3 november krijgt Donald Trump nog eens vier jaar de tijd om de Verenigde Staten naar zijn model te kneden: minder rechten voor de have nots, minder belasting voor de haves. En nog meer ultraconservatieve rechters.

Maatschappelijke kwesties voor jaren beslist

De plotseling losgebrande strijd om de zetel van Ruth Bader Ginsburg in het Hooggerechtshof domineert de verkiezingen voor het presidentschap en een flink aantal Senaatszetels, maar kan bovendien een groot aantal maatschappelijke kwesties voor jaren beslissen. Het hoogste hof in de VS heeft een totaal andere rol dan bijvoorbeeld de Hoge Raad in Nederland.

Het Amerikaanse Hooggerechtshof toetst wetten aan de Grondwet en hakt in de praktijk knopen door waar de politiek niet uitkomt. Conservatieve actiegroepen, met geld van ultraconservatieve miljardairs, hebben er de laatste jaren alles aan gedaan om te zorgen dat alle vacatures in rechtbanken op staats- en op federaal niveau zo snel mogelijk werden bezet door rechters die gegarandeerd hun ideologische lijn volgen.

Trumps belofte bij de campagne voor de presidentsverkiezingen van 2016 om zulke rasconservatieven te benoemen is hij nagekomen. De Republikeinse fractievoorzitter Mitch McConnell hielp hem daarbij. Elke benoeming voor het hoogste Hof moet door een meerderheid van de Senaat bekrachtigd worden. McConnell weigerde vrijwel het hele jaar 2016 president Obama’s kandidaat voor de opvolging van de overleden (conservatieve) rechter Antonin Scalia in stemming te brengen in de Senaat. Het argument was: laat de kiezer bepalen welke president een nieuwe opperrechter mag aanwijzen.

De vacature voor het Hof is nu veel korter voor de verkiezingsdag ontstaan, maar de Republikeinen zijn hun plechtige en principiële uitspraken van vier jaar geleden vergeten. Voor de Democraten zou het een drama zijn als Trump de vacature-Bader Ginsburg zou opvullen: dat zou in het negenkoppige Hof een 6-3-meerderheid voor conservatieve uitspraken opleveren.

Mét Ruth Bader Ginsburg was de stemverhouding vaak 4-4, waarbij de (ook door een Republikein benoemde) opperrechter John Roberts een enkele keer met het progressieve smaldeel meestemde. Die kans op minder conservatieve uitspraken is definitief verloren als de Republikeinen een nieuwe conservatief in het Hof doordrukken.

Het gevolg van een dergelijke ruime conservatieve meerderheid is dat sociaal-maatschappelijke kwesties voor jaren beslist kunnen worden in conservatieve richting. Het recht op abortus en gezondheidszorg voor iedereen (Obamacare), regels die wapenbezit voor burgers beperken, het recht voor iedere burger om het stemrecht uit te oefenen, de regels die invloed van het grote geld op verkiezingen beperken, regels die het grote bedrijfsleven aan banden leggen – dat alles staat direct op het spel zodra het Hooggerechtshof voor langere tijd in zeer conservatieve handen terechtkomt.

De opties om te blokkeren zijn beperkt

President Trump heeft gezegd dat hij eind deze week een vrouw zal voordragen als opvolger van rechter Bader Ginsburg. De Republikeinen staan voor de keus of zij die nominatie in stemming brengen vóór of na de verkiezingen van 3 november. Dat is een lastige afweging. Snelle benoeming kan een aantal Republikeinse senatoren hun zetel kosten. Een poging tot benoeming na een eventuele Biden-overwinning kan bij enkele Republikeinse senatoren tot gewetensbezwaren leiden en krap worden, gezien de resterende vergaderdagen tot de nieuwe president wordt geïnaugureerd.

Voor Democraten zijn de opties om deze scenario’s te blokkeren beperkt. Met 47 van de 100 zetels in de Senaat zijn zij afhankelijk van enkele afvallige Republikeinen. Men overweegt hier al te dreigen met het uitbreiden van het aantal zetels in het Hof als de Democraten de verkiezingen winnen en zowel het Witte Huis als de Senaat in handen krijgen. Dat zijn nogal veel als-dan-overwegingen om rustig bij te kunnen gaan slapen.

Correspondent Politiek