Deze gelekte documenten laten zien dat fraudeurs en witwassers nog steeds welkom zijn bij banken

Het is bijna een traditie aan het worden. Om de zoveel jaar publiceert het International Consortium of Investigative Journalists (ICIJ) in samenwerking met media over de hele wereld brisante verhalen over belastingontwijking, witwassen en fraude door rijken, bedrijven, criminelen of een combinatie van die drie.

Aan de basis van die verhalen staan meestal gelekte documenten van banken, trustkantoren of toezichthouders. Zo kregen we via de zogenoemde LuxLeaks, Luanda Leaks, Paradise Papers, Panama Papers en andere lekken inzage in de geoliede mondiale financiële witwas- en belastingontwijkingsmachine. De hoofdrol werd steevast gespeeld door chique banken, advocaten, trustkantoren en consultants in Londen, New York, Frankfurt, Parijs en de hoofdstad van ons eigen belastingparadijs Nederland, Amsterdam.

Vorige week werd een nieuw mega-onderzoek gepresenteerd: de FinCEN Files. BuzzFeed News wist anderhalf jaar geleden de hand te leggen op 2100 meldingen van verdachte betalingen. Dat zijn, als het goed is, uitgebreide beschrijvingen van wat er mogelijk mis is met een transactie. Dit betekent dus niet dat er daadwerkelijk sprake is van een illegale transactie, maar dat nader onderzoek nodig is. Dat is een belangrijke nuance om in het achterhoofd te houden als je alle verhalen over het laatste lek leest.

Banken hadden die aan de Amerikaanse toezichthouder FinCEN verstrekt, vandaar de naam. De meldingen zijn door speciaal onderzoeker Robert Mueller gebruikt en blijkbaar naar BuzzFeed News gelekt. Dat deelde op zijn beurt de documenten met ICIJ en daarmee met meer dan honderd aangesloten journalistieke organisaties in 88 landen. In Nederland deden Investico, Trouw en Het Financieele Dagblad mee.

Wat zijn de belangrijkste bevindingen over Nederlandse bedrijven?

Om dicht bij huis te beginnen: ING.

De bank moest in 2018 een ongekend hoge boete van 775 miljoen euro betalen voor haar falende anti-witwasbeleid. De FinCEN Files laten zien hoe problematisch dat beleid was. Er zijn drie gevallen die in het oog springen.

De eerste is dat van de Russische miljardair Roman Abramovitsj, een vertrouweling van president Vladimir Poetin. Hoewel hij geen of nauwelijks banden lijkt te hebben met Nederland, was hij vanaf 2005 klant bij ING. Volgens Investico had hij zeker tien bankrekeningen voor hemzelf en zijn brievenbusfirma’s.

Vanaf maart 2016 stuurt Abramovitsj in elf maanden tijd ruim 1,3 miljard dollar via ING heen en weer tussen Cyprus en de Britse Maagdeneilanden. Deutsche Bank, die ook betrokken is bij de transacties, vindt dit verdacht. Er is geen duidelijke reden waarom met dit geld wordt gesleept. Het lijkt waarschijnlijk dat hij dit doet om de herkomst van het geld te verdoezelen.

Met de meldingen lijkt niets te gebeuren.

De tweede zaak gaat over twee klanten van ING, de Nederlandse effectenhandelaren Tristane en Schildershoven Finance. Deze klanten zouden betrokken zijn bij een van de grootste fraudenetwerken van Europa, het zogenoemde Moscow Mirror Network. Dit netwerk maakte zich schuldig aan ‘spiegelhandel’, een techniek die gebruikt kan worden om geld wit te wassen.

Een flink deel van het geld loopt via het filiaal van Danske Bank in Estland, dat jarenlang tientallen miljarden aan Russisch geld witwaste voor een keur aan Russische oligarchen. ING Polen helpt Tristane en Schildershoven bij transacties via dit netwerk. Volgens Investico moeten met die transacties miljarden zijn gemoeid. Zelfs nadat Deutsche Bank en Danske Bank Tristane en Schildershoven de deur hebben gewezen, blijft ING Polen deze effectenhandelaren helpen.

De Nederlandse toezichthouders De Nederlandsche Bank (DNB) en de Autoriteit Financiële Markten (AFM) waren niet op de hoogte en wijzen elkaar aan als verantwoordelijke, aldus Investico.

De derde zaak gaat over het mogelijk ontduiken van sancties door ING, waar de bank in 2012 al 619 miljoen dollar voor moest betalen aan de Amerikaanse schatkist. Dit geval gaat over 45 miljoen dollar die in 2014 is overgeboekt naar de Vnesheconombank, ook wel ‘Poetins spaarpot’ genoemd. Die bank staat op de Amerikaanse en Europese sanctielijst sinds de Russische inval op de Krim.

Op 7 augustus probeert ING 45 miljoen dollar over te maken naar de Russische bank, maar een andere betrokken bank, de Bank of America, weigert de transactie uit te voeren. Een week later probeert ING het opnieuw, maar verzwijgt bij de transactie de naam van de gesanctioneerde partij. Bank of America doet melding van de verdachte transactie bij FinCEN. Of het geld uiteindelijk wordt overgemaakt, is niet duidelijk, maar ING speelt hier volgens deskundigen met vuur.

Wat zijn de opmerkelijkste buitenlandse verhalen?

Sommige banken spelen met vuur, andere zijn ronduit hardleers, en dat geldt zeker voor de Britse bank HSBC. In 2012 kreeg de bank een boete van 1,9 miljard dollar van de Amerikaanse autoriteiten omdat ze 880 miljoen dollar had witgewassen voor een Mexicaans drugskartel.

Terwijl Venezuela steeds dieper in armoede wegzakt, helpen Europese en Amerikaanse banken een kleine groep machthebbers honderden miljoenen in veilige havens te stallen

Maar volgens BuzzFeed News duiken er sindsdien nog steeds verdachte transacties op. Zo zou HSBC 292 miljoen dollar hebben verwerkt voor een Panamees bedrijf dat volgens het Amerikaanse ministerie van Financiën geld witwaste voor drugscriminelen. In 2015 en 2016 laat de bank 124 verdachte transacties van een Colombiaans drugskartel door. En de bank verzorgt transacties voor bedrijven en instanties in Transnistrië, waar het risico op fraude erg groot is.

Een ronduit schrijnend verhaal speelt zich af in Venezuela. Terwijl het land steeds dieper in armoede wegzakt, helpen Europese en Amerikaanse banken een kleine groep machthebbers honderden miljoenen in veilige havens te stallen. Geld dat bijvoorbeeld bestemd is voor sociale woningbouw, komt via een Portugese bank terecht bij de familie van een rijke bouwmagnaat.

Kwalijk is ook de rol van Deutsche Bank, die de Oekraïense oligarch Igor Kolomojski assisteerde bij het wegsluizen van fout geld naar verarmde gebieden in de Verenigde Staten. Met het geld koopt de oligarch fabrieken en vastgoed op om die vervolgens te laten verpieteren. Er gebeuren ongelukken in de fabrieken en de wijken verloederen. Dit verhaal is een mooi voorbeeld van hoe haute finance zijn weerslag kan hebben op het leven van gewone mensen.

Tot slot wil ik nog een interessant artikel aanraden over illegale kunsthandel en hoe die wordt gefaciliteerd door banken. Het bedrijf Pantheon Worldwide Limited levert antieke kunstwerken aan musea en veilinghuizen. Soms zijn de stukken van zeer dubieuze herkomst. Hoewel het bedrijf door banken wordt bediend, is het onvindbaar.

Hoe kan het dat toezichthouders hier zo weinig aan doen?

Nu is het verleidelijk om na het lezen van deze verhalen boos te worden op banken. Natuurlijk spelen die een zeer kwalijke rol, maar het probleem is groter dan dat. Banken kunnen braaf verdachte transacties melden, maar als daar vervolgens niets mee gebeurt, wat verandert er dan?

In de meeste landen is er simpelweg te weinig capaciteit bij toezichthouders om daadwerkelijk al die meldingen op te volgen. Nederland maakt het daarin erg bont, zagen de onderzoekers van Investico: tachtig procent van alle meldingen verdwijnt in Nederland in een la. Bij de meeste meldingen doet geen mens, maar een computer een check.

Het aantal meldingen in Nederland is dan ook veel te groot: 2,4 miljoen in 2019, een verdrievoudiging ten opzichte van het jaar ervoor. Er zijn 63 fte’s om die te onderzoeken. Vergelijk dat met Duitsland, waar 475 fte’s beschikbaar zijn om een fractie van ons aantal meldingen te onderzoeken, 120.000.

Oliver Bullough, auteur van het boek Moneyland: The Inside Story of the Crooks and Kleptocrats Who Rule the World, schrijft in zijn laatste nieuwsbrief dat we daarom vooral politici moeten aanspreken. Banken zullen gewoon alles melden wat er maar te melden valt om ieder risico weg te nemen. Het gevolg is een hoeveelheid meldingen die niet meer te verwerken is. Door dit soort onthullingen, hoe belangrijk ook, zal die berg met spam alleen maar toenemen.

Een andere schrijver die zich met de kleptocraten van deze wereld bezighoudt, is financieel journalist Tom Burgis, die onlangs het interessante boek Kleptopia: How Dirty Money is Conquering the World publiceerde. Hij pleit ervoor om het bankgeheim verder terug te schroeven. In de vele schandalen die hij beschrijft ziet hij één thema terugkeren: ondanks de vloed aan informatie, zien toezichthouders te weinig wat er gebeurt, zodat kwaadwillenden maar weg blijven komen met witwassen en fraude.

Dus wat moet je lezen?

Als je meer wilt weten over de FinCEN Files, begin dan bij een van de hierboven genoemde verhalen, of ga naar de verzamelpagina van ICIJ, BuzzFeed News, of, voor een meer Nederlandse invalshoek, Investico.

Maar je kunt om te beginnen ook nog wat verder uitzoomen en bijvoorbeeld eens de boeken van Oliver Bullough en Tom Burgis lezen om te zien hoe dat netwerk van rijkaards, advocaten, banken, criminelen, kleptocraten, oligarchen en foute politici samenwerkt om geld te veilig te stellen, te stelen of weg te sluizen naar een belastingparadijs.

Correctie 1-10-2020: Boven een eerdere versie stond de kop ‘Deze gelekte documenten leggen bloot dat grote banken als ING meewerken aan fraude’, maar dat ligt iets genuanceerder en is aangepast naar: ‘Deze gelekte documenten laten zien dat fraudeurs en witwassers nog steeds welkom zijn bij banken’.

Lees ook: