Wat is Al-Shabaab?

De aanslag op winkelcentrum Westgate in de Keniaanse hoofdstad Nairobi zorgde afgelopen week voor veel media-aandacht voor de Somalische militante groepering Al-Shabaab. Ze hebben banden met Al-Qaeda, ze hebben het op Kenia gemunt, ze hebben leden gerekruteerd in het Westen. Zomaar wat informatieflarden uit de Nederlandse berichtgeving. Maar wat is Al-Shabaab precies? En wat wil het?

Wat is Al-Shabaab?

Harakat al-Shabaab al-Mujahideen, Arabisch voor ‘beweging van de strevende jeugd’, is beter bekend als Al-Shabaab, wat zoveel als ‘de jeugd’, of ‘de jongens’ betekent. Al-Shabaab wil in Somalië een islamitische staat vestigen. De invoering van het islamitisch recht, de sharia, wordt gezien als een belangrijke stap in het realiseren van een centraal geleide politiek die gestoeld is op de beginselen van de Koran. Al-Shabaab keert zich sterk tegen de inmenging van buitenlandse troepen in Somalië.

Maar wat is er eigenlijk aan de hand in Somalië?

Somalië wordt al jaren als het schoolvoorbeeld van een failed state gezien en behoort tot de armste landen van de wereld. Nadat dictator Siad Barre in 1991 werd afgezet door verschillende clans, slaagden deze groepen er niet in een nieuwe regering te vormen. Het land verviel in burgeroorlog en anarchie. In 1992 stuurden de Verenigde Naties (VN), onder leiding van de Verenigde Staten, troepen naar Somalië om de toevoer van humanitaire hulp veilig te stellen.

Maar toen in 1993 Amerikaanse troepen omkwamen bij een aanval in Mogadishu en het dodental onder VN-troepen opliep tot 150, werd de VN-missie in 1995 helemaal teruggeroepen. Ze lieten het land achter in een chaos van rivaliserende clans en krijgsheren.

In 2004 bereikten de belangrijkste krijgsheren en politici na lange vredesbesprekingen in Kenia een deal. Er werd een overgangsregering opgezet (de veertiende poging hiertoe sinds 1991), en uiteindelijk een president, Sharif Ahmad, aangewezen.

En wanneer kwam Al-Shabaab dan in beeld?

De overgangsregering was seculier, tot onvrede van de verschillende sharia-rechtbanken die het land sinds de val van Siad Barre min of meer bestuurd hadden. De rechtbanken verenigden zich in de Unie van Islamitische Rechtbanken (UIR), die met hun militante tak oorlog tegen de regering begon te voeren. Binnen twee jaar controleerde de UIR het zuiden van Somalië, inclusief de hoofdstad Mogadishu.

Vanaf 2006 kreeg de overgangsregering echter hulp van Ethiopische troepen, die geen zin hadden in een islamitische staat om de hoek, en wonnen de regeringstroepen terrein. Die strijd leidde tot de versplintering van de UIR - Al-Shabaab werd de belangrijkste afsplitsing. Nadat de Ethiopische troepen zich in 2009 terugtrokken nam Al-Shabaab de controle over grote delen van het zuiden weer over van de regering, inclusief de belangrijke havenstad Kismayo.

In 2011 verklaarde buurland Kenia de oorlog aan Al-Shabaab, en viel het Somalië binnen. Al-Shabaab werd ver teruggedrongen, uit alle grote steden. Het jaar erop, in 2012, werd het eerste Somalische parlement in meer dan twintig jaar ingezworen. Het parlement koos academicus Hassan Sheikh Mohamud als president.

De nieuwe grondwet die werd goedgekeurd door dit parlement bevat de sharia als integraal onderdeel. Dit werd door sommigen geïnterpreteerd als een tegemoetkoming aan Al-Shabaab. De organisatie zegt echter de wapens pas neer te leggen als alle buitenlandse troepen (op dit moment uit Kenia en van de Afrikaanse Unie) Somalië verlaten hebben.

Hoe gaat de beweging te werk?

Al-Shabaab lijkt zich bijzonder goed te realiseren dat ze de technische middelen noch voldoende strijdkrachten hebben voor traditionele militaire krachtmetingen. Ze leggen zich dus toe op guerrilla-operaties, door aanvallen op de regering, maar ook door angst te zaaien onder de bevolking en daarmee lokaal aan gezag te winnen.

De strijders van Al-Shabaab deinzen voor weinig terug. Verkrachtingen, aanslagen op burgers, plunderingen van dorpen, mishandeling van vrouwen die te pikant gekleed gaan, ontvoeringen van journalisten, moord op soldaten die gewond in het ziekenhuis liggen.

Ook past de beweging in de Somalische gebieden die het domineert de strengste variant van de sharia toe: bij dieven worden ledematen afgehakt en vrouwen die verdacht worden van overspel kunnen op steniging rekenen.

In de loop der jaren zijn de tactieken van de beweging wel veranderd. Waar de militie zich aan het begin van zijn bestaan vooral van ‘klassieke’ guerrillamethoden bediende (zelfmoordaanslagen, gewapende overvallen en moordaanslagen), proberen ze sinds 2009 ook Somaliërs voor zich te winnen. Leden van de organisatie bezoeken dorpen en delen geld en voedsel uit. Ook benaderen ze clan-oudsten om hen ervan te overtuigen dat ze zuivere bedoelingen hebben. Bovendien heeft de beweging mobiele shariarechtbanken waar criminelen worden berecht en getracht wordt allerlei lokale conflicten zoals eigendomsrecht te bedisselen.

Zeker sinds de hongersnood door de droogte in 2011 is Al-Shabaab niet populair onder de bevolking: de organisatie weigert buitenlandse humanitaire hulp.

Hoe groot is Al-Shabaab?

Het is moeilijk in te schatten hoeveel mankracht de beweging sterk is; de ramingen liggen tussen de 5.000 en 14.000 strijders. De leider van de groep is Ahmed Abdi Godane, die met harde hand schijnt te regeren. Sinds hij twee andere belangrijke leiders de groep heeft uitgewerkt is hij de alleenheerser.

Osama bin-Laden scheen geen fan te zijn van Al-Shabaab, omdat moslims ook onder hun aanslagen leden. Toch heeft Al-Shabaab sinds 2012 wel officieel banden met Al-Qaeda. Hoe ver deze banden gaan, is niet bekend. We weten wel dat twee belangrijke Al-Qaeda leiders in Oost-Afrika gedood zijn in 2011 - zij zouden onder meer bommen voor Al-Shabaab hebben gebouwd.

Volgens Somalië-experts als Ken Menkhaus is de macht van de groepering tanende. Al-Shabaab controleert nog wel rurale delen van Zuid-Somalië en centraal Somalië, maar het verlies van de strategische havenplaats Kismayo in oktober 2012 was een grote klap. Toch zijn ze er sindsdien nog wel in geslaagd een aantal grote aanslagen te plegen, onder meer op VN-gebouwen, de Turkse ambassade en het winkelcentrum in Nairobi. Hiervoor werkt de organisatie ook samen met andere jihadistische groepen, zoals Al-Hijra in Kenia.

Waarom word je Al-Shabaab-strijder?

De lonen die Al-Shabaab-strijders ontvangen variëren van 100 tot 500 dollar per maand. In een land zo arm als Somalië is dat een klein fortuin. ‘Als je een paar dollar per maand kan verdienen om je familie te voeden, dan doe je dat,’ zei een voormalig lid van Al-Shabaab dat naar Engeland vluchtte tegen Reuters. Ook Adam Matan, een onderzoeker van de Anti-Tribalism Movement, vertelt dat leden van de groepering die hij interviewde in Somalië hem vertelden dat geld hun voornaamste drijfveer was.

Somalische jongeren die buiten Somalië wonen staan vaak onderaan de maatschappelijke ladder. Of ze nu in Engeland, Frankrijk, de Verenigde Staten of Nederland wonen, ze voelen zich vaak ontheemd en hebben weinig aansluiting bij de samenleving. Ze zoeken naar identiteit, een heldenrol en zijn dikwijls ontvankelijk voor de boodschap van Al-Shabaab ronselaars, die actief zijn op internet en in moskeeën. De organisatie treedt zelfs op als reisbureau: het regelt vliegtickets voor de jongeren die blijk geven van interesse voor hun missie.

Waar haalt Al-Shabaab haar geld vandaan?

Volgens een rapport van de VN van afgelopen juli verdiende Al-Shabaab in 2011 zo’n 25 miljoen dollar per jaar aan onwettige houtskoolexport naar Arabische golfstaten, zoals Saoedi-Arabië. Sindsdien heeft Al-Shabaab de havenstad Kismayo niet meer in handen en zijn haar inkomsten teruggelopen.

Dankzij de dreiging met rigide straffen die Al-Shabaab in haar gebieden hanteert, is de beweging ook in staat geweest een zeer efficiënt belastingsysteem in te voeren. Zo leggen ze beslag op een deel van de opbrengsten uit de detailhandel.

Ook ontvangt de beweging een moeilijk in kaart te brengen hoeveelheid financiële donaties uit het buitenland. Zo zou Eritrea al jaren een krijgsheer financieren die verbonden is aan Al-Shabaab, om de invloed van hun rivaal Ethiopië in Somalië te beperken. Daarnaast lijkt het erop dat andere militante islamistische groeperingen en Somaliërs buiten de landsgrenzen bijdragen aan de begrotingsruimte van ‘De Jeugd’.

Is er eigenlijk ook iets positiefs te melden over de groepering?

Jawel. Er zijn delen van Somalië waar de komst van Al-Shabaab een vorm van orde en rust bracht. De strijders kunnen in die gebieden op sympathie rekenen omdat ze de corruptie en criminaliteit wisten terug te dringen.

Ook worden de leden van Al-Shabaab door sommigen gezien als ware patriotten die geloven in de kracht van Somalië, omdat ze zich van meet af aan keerden tegen de buitenlandse troepen in het land.

Moeten we als Nederlanders bang zijn voor Al-Shabaab?

Nee, tenzij je op vakantie gaat naar Kenia of Ethiopië. Het is hoogst onwaarschijnlijk dat de groepering in zijn huidige vorm buiten zijn directe omgeving zal opereren. In tegenstelling tot de ambities van Al-Qaeda, heeft Al-Shabaab nadrukkelijk een doelstelling die verbonden is aan de landsgrenzen. De aanslag in Nairobi is een reactie op de activiteiten van het Keniaanse leger binnen die grenzen.