Nederland heeft eindelijk zijn corona-app. Wat zeggen de data van landen die al langer zo’n app hebben?

Sinds zaterdag kunnen we in Nederland eindelijk de officiële corona-app CoronaMelder gebruiken. Door allerlei technisch en juridisch gesteggel is dat ongeveer een halfjaar later dan de bedoeling was. Voor de eerste coronagolf kon de app dus niets betekenen, maar hoe zit dat voor de tweede golf?

Met de CoronaMelder word je op de hoogte gebracht als je de voorgaande twee weken langer dan een kwartier dicht bij iemand bent geweest die positief is getest. Je kunt je dan laten testen en in quarantaine gaan. Op die manier, zo is de gedachte, wordt het opsporen van besmette personen sneller en makkelijker gemaakt, zodat de verspreiding van covid-19 kan worden gestopt. 

Een paar dagen is te weinig om al conclusies te trekken over het succes van de app. Hij is 2,6 miljoen keer gedownload. Dat is ongeveer 15 procent van de hele bevolking. Voor de duidelijkheid, die downloadpercentages zeggen nog niets over hoe vaak de app daadwerkelijk wordt gebruikt.

Nederland is in vergelijking met andere landen behoorlijk laat met deze app. Uit onze Track(ed) Together-database, met surveillancemaatregelen die worden ingezet om de pandemie te bestrijden, blijkt dat wereldwijd al minstens 108 corona-apps in omloop zijn of zijn geweest, waarvan:

• 87 van dit soort apps worden gebruikt;
• 10 geplande apps voortijdig zijn afgeblazen;
• 10 worden getest of op de planning staan.

Dat we een van de laatste Europese landen zijn met een app is niet per se erg: het geeft Nederland de kans om te leren van de andere apps.

Een van de maatstaven om het succes van zulke apps aan af te meten, is het aantal gebruikers. Er is nergens een betrouwbaar overzicht van hoe apps in Europa worden gebruikt, dus ben ik zelf maar op zoek gegaan door openbare bronnen in zoveel mogelijk landen uit te kammen en de gevonden cijfers te controleren. Dit zijn bijvoorbeeld de downloadpercentages voor een aantal Europese landen.

Al een paar maanden gaat een hardnekkig getal rond: 60 procent van de bevolking zou zulke apps moeten gebruiken om ze effectief te maken. Die 60 procent wordt inmiddels door velen in twijfel getrokken en dat is maar goed ook, want nergens wordt de app zo veel gebruikt.

Deze cijfers zijn optimistisch:

• Bijna 50 procent van de Ieren heeft de app gedownload, maar het aantal gebruikers ligt, volgens de Ierse overheid, op een kleine 32 procent. Dat is nog steeds veel vergeleken met andere Europese landen.^*
• Ruim 26 procent van de Zwitsers heeft de app SwissCovid gedownload (2,3 miljoen mensen), maar 700.000 daarvan gebruiken de app niet. Daarmee komt Zwitserland op een gebruikerspercentage van net geen 19 procent.^*
• En in Noorwegen zijn een miljoen mensen afgehaakt, maar dat is logisch, want de app Smittestopp^* is door de privacytoezichthouder afgekeurd. Er wordt aan een nieuwe app gewerkt.

In werkelijkheid liggen de gebruikscijfers dus een stuk lager dan bovenstaand overzicht doet vermoeden.

Is er een andere manier om te bepalen hoe nuttig de apps zijn?

Een woordvoerder van het ministerie van Volksgezondheid van Finland meent dat de nationale app erg effectief is. Sinds de lancering in september hebben 1.100 Finnen een waarschuwing achtergelaten in de app nadat ze positief waren getest. Dat is ruim een derde van het totale aantal besmettingen. In Finland is ook een symptoomchecker beschikbaar en 2.000 mensen hebben daar gebruik van gemaakt, nadat ze een waarschuwing hebben gekregen, aldus de woordvoerder. Hoeveel covid-gevallen via de app zijn achterhaald, is niet bekend, want dat wordt niet bijgehouden.

In het Verenigd Koninkrijk zijn het gebruik van apps en het testbeleid versplinterd. Noord-Ierland, Schotland en Engeland plus Wales hebben verschillende apps. Er is nog weinig bekend over de effectiviteit daarvan, maar het ziet er niet al te best uit. De Engelse app heeft bijvoorbeeld ook een QR-codescanner waarmee gebruikers zich bij pubs en restaurants kunnen inchecken. Op een drukke zaterdag begin oktober is, ondanks 1,5 miljoen check-ins, maar één gebruiker gewaarschuwd. Gezien het grote aantal besmettingen in Engeland^* is dat getal onwaarschijnlijk laag. Daar moet iets nog niet goed gaan.

Zelfs de Franse premier Jean Castex moest enkele weken geleden toegeven de app niet te hebben gedownload

In Oost-Europa gaat het tamelijk beroerd met de corona-apps. In Polen heeft nog geen 2 procent van de bevolking de app ProteGO Safe gedownload. Met de tweede golf in aankomst drukt de regering iedereen telkens op het hart alsnog de app te downloaden.^* In Hongarije nam nog geen procent van de bevolking de moeite de corona-app te downloaden. Ook Esten, Tsjechen, Slovenen en Letten laten de app links liggen.

In Frankrijk is de corona-app een regelrechte mislukking. Eind september was de app StopCovid nog geen drie miljoen keer gedownload en waren er slechts 280 waarschuwingen verzonden, op een bevolking van 67 miljoen zielen. Het helpt ook niet echt mee dat zelfs de Franse premier Jean Castex enkele weken geleden moest toegeven de app niet te hebben gedownload.^*

In Zuid-Europa ziet het beeld er wisselend uit. In Spanje wordt de app weinig gebruikt. Ook hier zijn een aantal regionale corona-apps in omloop, wat het gebruik van de nationale app niet bevordert.^* In Italië daarentegen gaat het iets beter, maar ook daar heeft maar net 10 procent van de bevolking de Immuni-app gedownload.^*

Het Robert Koch Institut, het RIVM van Duitsland, meldt dat tussen juni en half augustus slechts 1.300 meldingen zijn gedaan via de Duitse Corona-Warn-App. Dat is weinig voor een groot land als Duitsland. Aan de andere kant: er waren daar ook vrij weinig besmettingen. De regering schat dat de app circa 5 procent van alle besmettingen vindt.^*

Duitsers zijn dan ook niet erg te spreken over hun corona-app. Die zou weinig helpen, zo luidt de kritiek. Wekenlang waren er technische problemen waardoor de app het op veel smartphones niet goed deed.^*

Artsen en apothekers roepen de bevolking inmiddels op om de app toch te gebruiken, omdat het aantal besmettingen enorm oploopt. Daarnaast zien artsen te vaak dat mensen die positief zijn getest, dat vervolgens niet in de app laten weten, zodat er geen waarschuwingen worden verzonden.^*

Wellicht iets te privacyvriendelijk

Het probleem is dat de effectiviteit nauwelijks te meten is. Apple en Google hebben in mei de technische voorwaarden bepaald waar de apps aan moesten voldoen. Zij kozen voor een decentraal waarschuwingssysteem, waarbij niemand inzicht kan krijgen wie besmet is en wie wordt gewaarschuwd. Dat is zeer privacyvriendelijk.

De effectiviteit van een decentraal waarschuwings-systeem is nauwelijks te meten

Maar dat maakt ook het meten van de effectiviteit van deze apps bijzonder lastig. Niemand heeft het overzicht. Het Robert Koch Institut weet bijvoorbeeld niet hoeveel meldingen er worden gedaan in de app.

Het Finse ministerie van Volksgezondheid kan alleen maar via testlocaties achterhalen wie er via de app is geadviseerd zich te laten testen door dat aan mensen te vragen. De woordvoerder van het ministerie heeft geen flauw benul hoeveel valse positieven en valse negatieven de app veroorzaakt. Aangezien er flinke twijfels zijn of bluetooth, de technologie die door de apps gebruikt wordt, zich überhaupt goed leent voor contact tracing, is daarom haast niet te onderzoeken, tenminste niet voor de verantwoordelijke gezondheidsorganisaties.

We weten dus nauwelijks iets over de effectiviteit en zullen daar ook moeilijk achter kunnen komen. We weten dus ook niet of alle tijd, energie en geld gerechtvaardigd zijn.

Dus moet ik de app dan maar niet gebruiken?

De hooggespannen verwachtingen van april, dat een contact-tracing-app ons uit deze crisis zou halen, zijn vervaagd. De ervaringen in andere Europese landen laten zien dat die verwachtingen wellicht nog wat meer naar beneden bijgesteld moeten worden. Een app is geen panacee.

Daarmee wil ik niet zeggen dat je CoronaMelder niet moet gebruiken, doe dat zeker wel. Qua privacy is de app in orde. Iedere melding die juist blijkt te zijn, is mooi meegenomen. Iedere besmetting die voorkomen wordt, is winst. Maar wees ook reëel. Dit soort technologie gaat ons niet redden. Totdat er een vaccin of medicijn is, krijgen we dit virus er alleen onder als we uit elkaars buurt blijven.

Lees ook: