Wat zal-ie gevloekt hebben. Eindelijk even eruit met de vrouwen. En dan dit weer.

Je zal maar een sprookje zijn. Als baan, oké, maar ook in je vrije tijd, zeven dagen per week. Dat is moderne slavernij.  

Premier Mark Rutte had het intussen druk met Europa. Voordat hij zondag naar het OMT op het Catshuis fietste in z’n weekendhoodie, dicteerde hij nog even een over de kwestie. De privéreis naar Griekenland van de koninklijke familie tijdens de gedeeltelijke lockdown was zijn inschattingsfout geweest. Geen woord over wat hij wanneer met de koning had besproken.  

Staatsrechtelijk was Ruttes reactie waterdicht. In overeenstemming met wat de premier en de Raad van State er in 2000 al over De koning is onschendbaar. De minister-president oefent de ministeriële verantwoordelijkheid uit voor het officiële handelen van het staatshoofd, én voor diens privé-optreden voor zover dat ‘het algemeen belang raakt’.

Twintig jaar geleden werd al vastgesteld dat de minister-president degene is die met de Kamer het gesprek voert over de wijze waarop de koning de kroon draagt. Ook toen al werd erkend dat privé en publiek steeds meer in elkaars vaarwater drijven.

Vakanties zijn vaak niet meer privé

Vakanties zijn al lang niet meer particulier als ze naar een omstreden land gaan, of tijdens een pandemie. Koningin Beatrix wilde en ging ondanks kritiek skiën Het vakantiehuis van toen nog kroonprins Willem Alexander en zijn echtgenote in Mozambique De recente

Over het Mozambique-project zei de koning in 2013 dat het een inschattingsfout was geweest, van hemzelf welteverstaan. Hij had er veel van geleerd. Nu hij koning is, werd de Griekse herfstvakantie een van de minister-president. Zo werkt het systeem.

De koning zette drie dagen later een online waarin hij, zwijgend moreel gesteund door de koningin, berouw toonde. ‘Het doet pijn uw vertrouwen in ons beschaamd te hebben.’ ‘Ons eigen besluit terug te keren is genomen vanuit het besef dat we niet hadden moeten gaan.’ En: ‘We zijn betrokken. Maar niet onfeilbaar.’ Nog jaren stof voor LuckyTV.

De discussie over het koningschap moet gevoerd worden in het parlement, wil de leer. Maar in werkelijkheid wordt die discussie ook thuis en in alle online stamkroegen gevoerd

De koning kan in ons bestel geen fouten maken, maar hier ging hij ver met het uit de wind halen van de minister-president. De late biecht tekende de wankele basis waar het koningschap in 2020 op berust: pendelend tussen traditie, institutie en moderne persoonlijkheid.

Van oudsher is de koning symbool van de nationale eenheid en kan deze zich niet verdedigen. De discussie over het koningschap moet gevoerd worden in het parlement, wil de leer. Maar in werkelijkheid wordt die discussie ook thuis en in alle online stamkroegen gevoerd, op Twitter, Instagram, Facebook, enzovoort, waar de royals zelf ook

Het volk meent mee

En het volk heeft een mening, of beter gezegd een heleboel meningen. Daar zaten heel wat afkeurende geluiden tussen – ‘hé, wij moeten ons met die lockdown nog meer plezier ontzeggen en zo veel mogelijk thuisblijven en jullie gaan een potje in de zon liggen daar aan die Griekse zee’. Het klonk niet eens als jaloezie, meer als teleurstelling over de koning die toch één van ons wilde zijn.

Onvermijdelijk komt dan ook het geld erbij. Veel mensen verliezen hun werk en inkomen. En Zij hebben net weer gekregen van hun toch al vorstelijke salaris met ondoorzichtige onkostenvergoeding. En de kroonprinses krijgt volgend jaar 1,6 miljoen – is dat niet een beetje veel voor een 18-jarige? Dat zij een secretariaat met kantoor en werknemers moet inrichten, daalt dan niet zo in.

Voor de Oranjes is het koningswerk een baan die zij met ernst en toewijding vervullen. De vergoeding mag er zijn. Maar zij zijn ook een rijke familie die gewend is in de hoogste kringen te verkeren. Zij kunnen er weinig aan doen dat zij een ‘sense of entitlement’ uitstralen, zij vinden het heel normaal dat zij in zo’n kasteel aan de azuurblauwe Griekse zee vertoeven voor een weekend of een herfstvakantie. Dat doen de CEO’s waar zij mee omgaan ook.

Het sprookje is gaan knarsen

Maar daar knarst het sprookje. De vorst is anders, maar mag in 2020 niet té ver weg staan. De mythe van de menselijke monarchie past beter bij koningin Haar paleis Soestdijk was een toonbeeld van achterstallig onderhoud, maar ondanks de grotere afstand tussen hoog- en laaggeplaatsten van de jaren vijftig en zestig was Juliana aanraakbaarder.

Eenmaal koningin bracht Beatrix professionaliteit in het koningschap. Zij was intellectueel en qua informatiepositie minstens de gelijke van ‘haar’ ministers. Het Hof werd weer deftiger en – naar de geest van de tijd – geleid als een bedrijf. Het was een tijd de vraag of haar oudste zoon in die lijn wilde deugen.

‘Privé!’ roept de regering, behalve als het merk Oranje afbladdert

‘Prins Pils’ ontpopte zich uiteindelijk als een hardwerkende koning op zijn eigen manier. Een man die heel goed weet wat er in de wereld speelt, maar ook met waar mogelijk Meer juichen met sportbobo’s, ook openlijker gesteld op zijn luxe vrije tijd en mannenhobby’s zoals die suffe die harder kan dan zijn beveiligers.

‘Privé!’ roept de regering. Ja, behalve als het merk Oranje afbladdert. Of de constitutionele monarchie eronder lijdt. Als het gezag van de koning, de grote Verbinder, zou afkalven tot een vast onderwerp van Shownieuws. Als burgers die hun dagen van schulden aan elkaar zien hangen er genoeg van krijgen. Op de sociale media wordt flink wat in die richting geroepen.

Het gaat over niks, of toch?

Ho, waar gaat het helemaal over? Een paar dagen in Griekenland, code geel, niks aan de hand. Misschien waait het wel weer over, zoals die vorige stormpjes in een glas champagne. Wat het ietsje erger maakt, is dat na het erfelijke maar ook meritocratische koningschap van Beatrix het net zo erfelijke maar meer op populariteit gebaseerde koningschap van Willem Alexander veel kwetsbaarder is.

Gister de held met een zegevierend Oranje, op 4 mei een bedachtzame vorst met familiezelfkritiek, vandaag een jetsetter in de nieuwste Wajer 55 die iedereen met 90 kilometer per uur op zee uitlacht. Het monarchieweer kan snel omslaan, als je meer man dan instituut wilt zijn.

Had Mark Rutte dit van dichtbij (de Griekse vakantie) en wat verder af (het koningschap van Willem-Alexander) in de gaten? Heeft hij in zijn tien jaar Torentje de constitutionele monarchie een tikje laten uitwonen in zijn hang naar vrijheid-blijheid? Beseft hij dat de strakke staatsrechtelijke lijn nu nodig, maar niet genoeg is?

Minister-president: uitleggen of zien afbladderen

Zou hij in zijn gedaante van minister-president in staat zijn weer eens goed uit te leggen waar we dat koninklijke sprookje met z’n allen voor hebben? Dat erfelijke geschiktheid niet per se slechtere uitkomsten biedt dan een door partijen geritselde president, mits strak aangelijnd?

Premier Rutte doet er al tien jaar alles aan die discussie af te houden. Zoals hij ook de vragen over de royaal aandoende honorering van vorst, vorstin en kroondochter verwijst naar de recente wetgeving die daarover gaat. In de Grondwet staat ook dat zij betalen. Het argument was: dat zou maar vestzak-broekzakdiscussies geven; zij moeten financieel onafhankelijk zijn, hun werk goed kunnen doen en niet hoeven schnabbelen om rond te komen. Dat lijkt goed gelukt.

Zoals Mark Rutte niet houdt van een onomwonden uitleg van de noodzaak voor een klein land van actieve deelname aan een dynamisch en weerbaar Europa, zo volstaat hij bij de jaarlijkse begrotingsbehandeling van het Koninklijk Huis en bij dit soort momenten van verontwaardiging met een minimalistische verwijzing naar de bestaande wetgeving.

Koningschap toekomstbestendig maken?

Maar die is natuurlijk niet in beton gegoten. De Nijmeegse hoogleraar staatsrecht Paul Bovend’Eert deze maand een boek dat pleit voor het toekomstbestendig maken van het koningschap.

Het aantal leden van het Koninklijk Huis zou kunnen worden beperkt tot drie

door te breken met de grondwettelijke regel dat de regering wordt gevormd door de koning en de ministers. Ten tweede zou de koning een gewoon salaris moeten krijgen en belasting betalen. Verder zou het aantal leden van het Koninklijk Huis kunnen worden beperkt tot En wettelijk zou moeten worden vastgelegd dat het staatshoofd geen enkele rol in de heeft.

Voor zover deze discussie in samenleving en parlement wordt gevoerd, is het meestal fragmentarisch, aan de hand van incidenten en opwindinkjes. Het is misschien tijd een open gesprek te voeren over de constitutionele monarchie als een van de instituten die het land samenbinden. Zo veel zijn daar niet van.

Aangelijnde koning, gewoon bijzonder

Presidentschap of monarchie, de Maar dan wel een die gewoon doet en niet te duur is. Een koning die voor iedereen zichtbaar net als wij is, maar dan koninklijk. Een levende mythe waarvan wij de afstandsbediening vasthouden.  

De keus die we als land af en toe moeten maken is of we nog in het sprookje willen geloven. Die keuze maakt de Familie ook. Het is een redelijk betaalde baan, maar zij voelen zich soms vastzitten als koninggemaakten op Huis ten Bosch. Royal lives matter.

Lees ook:

Absurdistische illustratie door Cliff van Thillo, waarop een man en een vrouw samen vast zitten in een grote kroon. Van rechts komt een vogel met een mensenhoofd aanvliegen met een microfoon in zijn hand. Maak de koning en koningin exclusiever op het wereldtoneel Koningin Máxima ontmoette als VN-vertegenwoordiger de machtigste man van Saoedi-Arabië. Deze prins Mohammed bin Salman is de vermeende opdrachtgever van de moord op de Saoedische journalist Jamal Khashoggi. Op de Saoedi’s na was niemand blij met de beelden. Politiek Dagboek over het smalle koninklijke pad door de wereld. Lees mijn politiek dagboek van vorig jaar terug