Met president Biden mogen we weer hopen op realisme (en moeten we realistisch zijn over de hoop)

Het eindigde zoals het begon: met een leugen.

Op zijn eerste persconferentie na de inauguratie als president wees Donald J. Trump naar een tafel vol stapels papier, waarop beschreven zou staan hoe hij afstand had genomen van zijn zakelijke belangen. Die papieren waren, zo bleek later, blanco.

Op zijn laatste persconferentie voor het einde van de verkiezingen vier jaar later sprak Trump zonder enig bewijs van ‘fraude’ en claimde nog voor de stemmen geteld waren de overwinning. Die overwinning was, zo bleek later, voor Joe Biden.

Met deze monumentale leugen, waarmee Trump zichzelf definitief als autocraat aan de wereld openbaarde, kwam officieel een einde aan een presidentschap dat niet anders omschreven kan worden dan als één lange aaneenrijging van valse claims – van curieus narcistische (over de zogenaamde ‘recordopkomst’ bij zijn inauguratie) tot ronduit levensbedreigende (over het vanzelf verdwijnen van het coronavirus). Meer dan 20.000 presidentiële onwaarheden^* in nog geen vier jaar tijd telde The Washington Post – een gemiddelde van zo’n vijftien per dag. In zijn laatste jaar alleen groeide dat gemiddelde zelfs naar vijftig per dag.^*

De onophoudelijke stroom fabels en complottheorieën eindigde uiteindelijk in een ironisch, haast surrealistisch tafereel: terwijl Trump-aanhangers in de ene staat – Arizona, waar Trump op dat moment achterlag op Biden – de straat opgingen om te eisen dat alle stemmen zouden worden geteld, kwamen zij in de andere staat – Michigan, waar Trump op dat moment voorstond – bijeen om te eisen het tellen van de stemmen per direct te staken.

Het ultieme eindpunt van vier jaar fabuleren: zelfs zijn eigen kiezers waren inmiddels in onverenigbare realiteiten beland.

De bittere, onontkoombare werkelijkheid die de doorslag gaf

Toch bleek de bittere werkelijkheid waarin de Verenigde Staten zich bevinden uiteindelijk net iets dwingender dan de machtigste fantast ter wereld.

Je kunt dan wel talloze malen beweren dat een dodelijk virus ‘volledig onder controle is’,^* ‘vanzelf weer weggaat’^* en niet erger is ‘dan de gewone griep’,^* maar meer dan 230.000 doden en records van meer dan 130.000 nieuwe besmettingen per dag zijn op een gegeven moment ook niet voor een pathologisch leugenaar met 87 miljoen Twitter-volgers en de propagandamachine van Rupert Murdoch aan zijn zijde weg te wensdenken. De pandemie bleek, zo wijzen de eerste exit-polls uit,^* doorslaggevend voor de stem op Biden.

Het waren dan ook niet diens verkiezingsbeloften of vergezichten, maar de rauwe, onverbiddelijke realiteit die de Amerikaanse verkiezingen dit keer in het voordeel van de Democraten heeft beslist.

Tel daar, op de coronapiek, 26 miljoen verloren banen,^* meer dan een verdubbeling van de werkloosheid^* en de grootste krimp van het bbp sinds de Grote Depressie ^* bij op, en je snapt hoe rauw die werkelijkheid is.

Om nog maar te zwijgen over de ‘Chinese hoax’^* die klimaatverandering heet: de grootste bosbranden in de recente geschiedenis,^* de sterkste orkanen in jaren^* en het ene gesneuvelde temperatuurrecord na het andere^* zijn uiteindelijk net als de zwaartekracht – moeilijk te blijven ontkennen.

Geen ‘Yes we can’ dit keer

De verkiezing van Joe Biden als 46ste president van het rijkste arme land ter wereld is dan ook allerminst een terugkeer naar een stabiel en zelfbewust Amerika – laat staan naar dat van hoop, verandering en yes we can. 

Bidens grootste troef was een even simpele als negatieve, namelijk: dat hij Trump niet was

Het waren in ieder geval niet de ronkende speeches en hoogdravende idealen, waarmee zijn Democratische voorganger twee verkiezingswinsten en een gratis Nobelprijs verwierf, die dit keer de doorslag gaven.

Nee, Bidens grootste troef was uiteindelijk een even simpele als negatieve, namelijk: dat hij Trump niet was. In inhoudelijkheid hebben Amerikaanse verkiezingen nooit uitgeblonken, maar over plannen is het dit keer nagenoeg niet gegaan.

Kunt u er drie opnoemen? Twee misschien? Eén? 

De terugkeer van basale realiteitszin

Toch kan de wereld eventjes opgelucht ademhalen – voorzichtig en onder voorbehoud. Want dat Joe Biden van Donald Trump heeft gewonnen, is niet alleen te danken aan een bittere en onontkoombare realiteit, het betekent ook de terugkeer van een basale en broodnodige realiteitszin in het Witte Huis.

Toen middle-of-the-road-pragmatist Joe Biden de voorverkiezingen won van de revolutie prekende radicaal Bernie Sanders, overheerste onder veel progressieven vooral teleurstelling: is dit nu de man die de verandering moet brengen die we nodig hebben? Inmiddels zal die teleurstelling plaats hebben gemaakt voor iets positievers, misschien zelfs enig enthousiasme: Biden gelooft tenminste in de meest rudimentaire feiten.  

Dat mag, na vier jaar Trump, al revolutie heten.

Die basale realiteitszin kan een enorm verschil maken. Symbolisch, op het ironische af, is dat uitgerekend een dag na de verkiezingen de Verenigde Staten officieel hun Pexit voltrokken: ze stapten op die bewuste woensdag in een veel te warme novembermaand uit het Klimaatakkoord van Parijs, zoals per decreet afgedwongen door de onvoltooid verleden president. 

Dat Biden heeft beloofd als eerste presidentiële daad de Verenigde Staten weer aan dat Klimaatakkoord te verbinden, mag beleidstechnisch niet veel meer dan symbolisch zijn – het akkoord is immers op geen enkel punt dwingend –, het is wel degelijk van grote betekenis: de VS sluiten zich daarmee ook weer aan bij een wereld waarin wetenschap – basale feiten – nog betekenis en zeggingskracht hebben.

Combineer dat met het feit dat Bidens beloofde klimaatbeleid het meest ambitieuze is dat ooit werd gepropageerd door een Amerikaanse president – een investering van tweeduizend miljard dollar in vier jaar,^* met een netto CO2-neutrale economie in 2050 als doel – en met de realiteitszin keert zowaar ook nog een sprankje hoop voor de wereld terug. 

Als hij zijn beloften waar weet te maken, dan kan dat het verschil betekenen tussen een leefbare en een onleefbare aarde voor miljarden mensen wereldwijd.

Maar de realiteit, die blijft

Maar het cruciale woord in die laatste zin is natuurlijk ‘als’. Want zo onwaarschijnlijk als de verkiezing van Donald Trump vier jaar geleden was, zo klein is ook de kans van slagen van Joe Biden als zijn opvolger. 

De bittere realiteit waar zelfs de fantasiewereld van Fox News niet tegen opgewassen bleek, en die Biden aan een overwinning hielp, is morgen immers allerminst verdwenen.

Biden erft een land dat op bijna ieder vlak in puin ligt

Integendeel, Biden erft een land dat op bijna ieder vlak in puin ligt. Een land zonder noemenswaardige publieke sector, dat voortdurend balanceert op de rand van rassenrellen, dat niet meer opkijkt van dagelijkse schietpartijen op straten en scholen, dat zucht onder onhoudbare kloven tussen arm en rijk, dat zich niet eens de meest basale vormen van beschaving – betaalbare zorg, minimale sociale zekerheid – kan of wil veroorloven.

Een land, bovendien, dat in rap tempo richting een autocratische staat aan het afglijden was. Het zou een illusie zijn, een enorme fout zelfs, om te denken dat het democratische systeem in de VS nu opeens weer functioneert zoals het hoort, enkel omdat Trump is weggestemd. Integendeel, zegt de Russisch-Amerikaanse journalist en autocratie-expert Mascha Gessen, het ‘heruitvinden van de Amerikaanse democratie’ zal Bidens voornaamste opdracht worden.

Want vergis je niet: Amerika stemde deze week massaal op een autocraat-in-wording. Biden mag dan de kersverse recordhouder in aantal stemmen zijn – 73,6 miljoen –, Trump brak evengoed het staande record van Barack Obama met meer dan 70 miljoen stemmen. Bijna 26 procent van die stemmen kwam van niet-witte Amerikanen: meer dan alle Republikeinse kandidaten in de afgelopen zestig jaar.^*

Die stemmen, en de realiteit – gefantaseerd of niet – die daarachter schuilgaat, zijn vanaf januari 2021, wanneer Biden zijn intrek neemt in het Witte Huis, niet weg. De onmiskenbare realiteit mag Joe Biden aan de overwinning op zijn politieke aartsrivaal hebben geholpen, ze zal de komende jaren evenzeer tot zijn grote tegenstander kunnen uitgroeien.

Om teleurstelling en gemakzucht voor te zijn, is realisme – over de fundamentele verandering die Amerika en de wereld nu nodig hebben én hoe onwaarschijnlijk het is dat Joe Biden die gaat brengen – het hoogst haalbare. 

Realisme, dat is waar we nu op kunnen hopen.

Lees ook: