Als de afgelopen vijf jaar klimaatjournalistiek mij iets geleerd heeft, dan is het dit wel: niets is onvermijdelijk.

Ja, heel veel pijlen wijzen de verkeerde kant uit: de hoeveelheid broeikasgassen die we uitstoten, de snelheid waarmee ijskappen afkalven en diersoorten uitsterven, de hitterecords en de bosbranden...

Maar kijk ook naar wat er goed gaat: er zijn krachtige (jongeren)bewegingen voor klimaatactie die aanwijsbare invloed hebben op de politiek, overheden zijn ambitieuzer dan ooit, alternatieven voor fossiele energie en voor vlees worden steeds aantrekkelijker...

Het is dus veel te vroeg om te concluderen dat klimaatverandering uit de hand zal lopen. Hoe de toekomst eruitziet, bepalen we zelf.

Mensen interpreteren dit vaak als ‘optimisme’, maar het is eerder een erkenning van onzekerheid: we weten nog niet hoe de toekomst eruitziet,

Democratie is niet vanzelfsprekend

Maar waar ik me de afgelopen tijd steeds meer zorgen over ben gaan maken, is hoe we precies invloed kunnen uitoefenen op onze collectieve toekomst. Want de representatieve democratie die we daarvoor vooral in westerse landen gebruiken, staat onder druk.

En wat voor het klimaat geldt – dat niets onvermijdelijk is, een leefbare toekomst noch een hittetijd – geldt ook voor de toekomst van de democratie. Het voortbestaan van vrije samenlevingen is allerminst zeker.

Voor veel mensen, vooral voor de generaties zoals de mijne die in het Westen zijn opgegroeid na de val van de Berlijnse Muur, is de liberale democratie een soort natuurfenomeen, een vanzelfsprekendheid.

Toen Viktor Orbán begon te pleiten voor een ‘illiberale democratie’, gingen de alarmbellen nog niet echt af. Toen in Polen de rechtsstaat steeds verder werd ontmanteld, konden we onze kop nog in het zand steken. Als we er al van wisten, want trending is de langzame erosie van democratische verworvenheden bepaald niet.

Maar nu de Amerikaanse president Donald J. Trump ondanks zijn verkiezingsnederlaag wanhopig probeert te blijven zitten, precies zoals je kon verwachten en zoals hij had aangekondigd, kan niemand meer wegkijken.

Als het goed is zijn we nu allemaal wakker geschud.

Klimaatopwarming bestrijden terwijl de democratie onder hoogspanning staat

‘Als de omstandigheden het uitlokken, kan iedere samenleving zich tegen democratie keren’, schrijft de Amerikaanse journalist Anne Applebaum in haar recente boek De schemering van de democratie. ‘Sterker nog, als de geschiedenis ons iets leert, zullen al onze samenlevingen dat uiteindelijk doen.’

Het is onderhand niet onvoorstelbaar dat er na Trump, over vier of acht jaar, een competentere autocraat in het Witte Huis terechtkomt, een wiens advocaat geen haarverf zweet, en dat die dan echt blijft zitten. 

De aftakeling van democratieën gaat langzaam, tot die snel gaat en

De achterliggende oorzaken vind je in verschillende gradaties in alle liberale democratieën: de corrumperende invloed van geld in de politiek, de polarisatie door misinformatie en ‘sociale’ media, het spook van nationalisme dat steeds weer opduikt, het geringe vertrouwen in journalistiek en wetenschap, de hang naar het complot, het verlangen naar sterke leiders...

Het beeld dat dan bij mij opdoemt is dat van een toekomst waarin de gemeenschappelijke werkelijkheid zo ver afbrokkelt dat je niet meer weet wie of wat je nog kunt geloven.

En in deze context, dames en heren, moeten we klimaatopwarming bestrijden. Succes!

Een nieuw correspondentschap

Gisteren legde ik op De Correspondent uit waarom ik geloof dat de strijd voor een leefbare aarde alleen zin heeft als die hand in hand gaat met het behoud en de vernieuwing van de democratische rechtsstaat:

Het is een verhaal over de wisselwerking tussen democratische en ecologische achteruitgang. Ik ben heel benieuwd hoe jullie hiernaar kijken; laat het me weten in de bijdragen onder het artikel.

De komende tijd ga ik onderzoeken hoe we de democratie kunnen versterken terwijl we de uitstoot beperken.

Hoe organiseren we de ingrijpende transformatie van onze samenleving die nu noodzakelijk is zonder de kernwaarden van onze democratie te ondermijnen? Hoe gaan we ons verlangen naar vrijheid combineren met de realiteit van harde ecologische grenzen? Hoe kunnen we onszelf op democratische wijze verplichten te doen wat nodig is? 

Bij deze vragen hoort een nieuwe titel: ik ben nu jullie correspondent Democratie & Klimaat.

In deze nieuwsbrief zal ik je op de hoogte houden van mijn ontdekkingstocht in de wereld van nieuwe democratie en beter klimaatbeleid. Vragen, tips of suggesties zijn zeer welkom, die zal ik zoveel mogelijk meenemen in mijn toekomstige verhalen.

Tot de volgende!

Jelmer