De klimaatzaak tegen Shell gaat een beslissende fase in

Dit is de week waarin de klimaatrechtszaak tegen Shell een beslissende fase ingaat: de hoorzittingen zijn begonnen. Vier dagen lang zitten de advocaten van Milieudefensie en Shell in de rechtbank in Den Haag om hun zaak te bepleiten.

Milieudefensie heeft samen met zes andere milieuorganisaties en 17.000 individuele mede-eisers Shell gedagvaard, omdat de bedrijfsvoering van de olie- en gasgigant bijdraagt aan gevaarlijke klimaatopwarming. De vraag is of de rechter het bedrijf kan bevelen de olie- en gasproductie versneld af te bouwen. Of mag een bedrijf als Shell de klimaatdoelen negeren?

De eerste hoorzittingsdag begon dinsdag om half tien met beurtelings de openingspleidooien van de advocaten van Milieudefensie en van Shell.

Milieudefensie legde (net als in de dagvaarding) de nadruk op de gevaren die Shell creëert door zich niet te committeren aan de klimaatdoelen van Parijs (het bedrijf zegt dat overigens wél te doen). Het concern vormt door zijn investeringen in fossiele brandstoffen en door zijn lobby-activiteiten een sta-in-de-weg voor zinvolle klimaatactie, stelt Milieudefensie. Daardoor komen mensenrechten in het geding, en dus moet de rechter ingrijpen.

Als de politiek het bedrijf niet dwingt tot verduurzaming, vroeg advocaat Roger Cox van Milieudefensie, ‘en als ook de rechtbank zou besluiten niet in te grijpen, wie beschermt dan nog de burger tegen gevaarlijke klimaatverandering? En wie beschermt dan de toekomstige generaties die een aarde van ons zullen erven die ernstig beschadigd en in groot verval is achtergelaten?’

De advocaten van Shell legden in hun openingspleidooi (net als in hun reactie op de dagvaarding) de nadruk op de verantwoordelijkheid van de politiek en op de geringe effectiviteit van het aanpakken van één oliemaatschappij zoals Shell: zolang de vraag naar olie en gas hoog blijft, zouden andere bedrijven de olie- en gasproductie direct overnemen wanneer Shell die (gedwongen) zou afbouwen. Bovendien zijn olie en gas voorlopig nog onmisbaar, zei Shell, en is de energietransitie complexer dan Milieudefensie het doet voorkomen.

‘Er is een veelheid aan oplossingen nodig’, zei advocaat Nicolien van den Biggelaar namens Shell, ‘niet een individueel gebod om de netto CO2-emissies van Shell en Shells producten per 2030 aanzienlijk te reduceren. Tijdens de energietransitie moet de samenleving kiezen voor producten met lage CO2-uitstoot en daarnaast energie-efficiency verhogen en emissies compenseren.’

Kortom: iedereen moet aan de bak, en je kunt niet via de rechter één private speler speciale verplichtingen opleggen.

’s Middags ging het urenlang over de ‘ontvankelijkheid’ van de zeven milieuorganisaties en de ruim 17.000 individuele mede-eisers.

Volgens Shell kan Milieudefensie in deze zaak niet én voor een algemeen belang opkomen (een schone en veilige atmosfeer) én voor een individueel belang (beschermen van individuele burgers tegen mensenrechtenschendingen door klimaatopwarming). Het was of het een of het ander, vond Shell, terwijl Milieudefensie vond dat algemene en private belangen naast elkaar bestaan en bovendien in één zaak behartigd kunnen worden.

Daar had de rechtbank dan weer vragen over, en toen was het half zeven en was de dag voorbij. (De Volkskrant deed ook verslag van de eerste zitting.)

Hoe je de hoorzittingen zelf kunt volgen

Deze donderdag begint de tweede hoorzitting om 09.30 uur. Die kun je live volgen via deze link. Op de agenda staan het ‘toepasselijk recht’ en ‘de toewijsbaarheid van de vorderingen’. Het is taaie materie, in juridisch jargon, maar ook mateloos interessant. De laatste twee hoorzittingen zijn op 15 en 17 december.

Aanvankelijk zouden overigens de volledige livestreams achteraf op YouTube worden geplaatst, maar een woordvoerder van de rechtbank liet mij weten dat ‘een van de partijen’ daartegen bezwaar heeft gemaakt. Raad maar wie.

Shell zegt graag publiekelijk in debat te gaan over het klimaat, maar klaarblijkelijk wil het concern dat alleen op de eigen voorwaarden. Als er verantwoording moet worden afgelegd en rechters kunnen doorvragen, dan hoeft dat wat het oliebedrijf betreft niet op YouTube. Jammer.

Milieudefensie biedt wél zo veel mogelijk openbaarheid, door pleitnota’s en andere stukken online te plaatsen. Verder is iedereen die de hoorzittingen niet live kan volgen aangewezen op de verslaglegging van journalisten zoals ondergetekende, en op het uiteindelijke vonnis. Ik zal na de hoorzittingen in elk geval de belangrijkste twistpunten zo helder mogelijk op een rij zetten.

Verder lezen, luisteren of kijken?

Wil je je kennis over deze rechtszaak opfrissen? Kies je medium en klik door:

Niet alles wat het volk wil, mag

Afgelopen week kreeg ik een overweldigende hoeveelheid reacties op de aankondiging van mijn nieuwe werkterrein: democratie en klimaat. Dank daarvoor! Het is erg motiverend om te zien hoeveel mijn probleemstelling losmaakt, en hoeveel rake suggesties jullie deden voor verhalen en onderzoeksvragen. Er kwam trouwens ook hele zinnige kritiek.

Eén bijdrage wil ik er hier vast uitlichten, omdat die een mooie brug slaat naar de aandacht die ik nu geef aan de Shell-zaak. Jurist Tim Bleeker vroeg me of ik de rechtsstaat niet uit het oog wilde verliezen.

Mijn zorgen over de democratische organisatie van klimaatbeleid mogen er wezen, maar vergeet het recht niet, schreef hij, want ‘het recht schept essentiële randvoorwaarden voor de democratisch ruimte. Dat werkt twee kanten op: te weinig klimaatactie kan in strijd zijn met fundamentele rechten, maar er zijn ook klimaatmaatregelen denkbaar die weliswaar populair zouden kunnen zijn maar ook onrechtmatig.’

Bijvoorbeeld als een meerderheid van de bevolking alleen wil inzetten op aanpassing aan klimaatverandering en geen enkele (of een te kleine) bijdrage wil leveren aan het tegengaan ervan. Sinds het Urgenda-vonnis weten we dat dat niet mag.

Kortom: de wil van het volk is niet alles, het recht heeft ook iets te zeggen. De Shell-zaak is een poging om binnen de kaders van de democratische rechtsstaat een ‘ernstige uitwas van het kapitalisme terug te snoeien’, om de woorden van een andere contribuant, landschapsarchitect Dirk Sijmons, te gebruiken. Die uitwas is dat deze multinational zich kan onttrekken aan het Parijs-akkoord. De vraag in deze tweede grote Nederlandse klimaatzaak is of dat wél mag.

We gaan het zien. Tot slot nog vijf verhalen die ik met veel interesse las:

• Thomas Oudman beschrijft op De Correspondent dat de pluimveehouderij in zijn huidige vorm een kakelende tijdbom is: 'De volgende pandemie wordt uitgebroed in kolossale kippenstallen';
• Wester van Gaal inventariseerde (ook op De Correspondent) welke plannen er al liggen om Nederland te verduurzamen en kwam erachter dat de ingrediënten voor een klimaateconomie verrassend alledaags zijn: 'Meer hout, minder koeienpis en een hoger salaris';
• Rolf Schuttenhelm schreef een doorwrocht essay (laatste tip uit eigen stal!) over de toekomst van de Nederlandse winter (not good);
• In het Financieele Dagblad beschrijven Bert van Dijk en Carel Grol hoe investeerders van fossiel naar groen draaien;
• En de onderzoekers van Investico ontdekten: met de uitkoop van deze 25 boerenbedrijven is de stikstofcrisis verholpen.

Tot de volgende!

Jelmer