Zeg over 2020 wat je wilt, voor vooroordelen was het een uitstekend jaar. We wisten niks en vonden van alles. 

Ik schreef dit jaar verhalen over de jeugdzorg en over racisme – onderwerpen waar verder nóóit iemand een uitgesproken mening over heeft, laat staan op het internet. Jullie zullen dus begrijpen dat ik deze herfst TOTAAL ONTSPANNEN in de auto stapte voor een vakantie.

Toen ik na een paar internetloze, kaasrijke weken weer thuiskwam en mijn goede voornemens uitpakte, was één ervan: naast de ellende-met-uitroeptekens die ik elke dag consumeer voor werk, in mijn vrije tijd wat lichtvoetiger entertainment opzoeken.

Meningen als persiflage van legitieme discussies

Raymond van Barneveld in Het Perfecte Plaatje, bijvoorbeeld. Gaat dat zien: in de tweede aflevering verkleedt hij zich als huilende harpist uit de tijd van Marie-Antoinette. 

Ons Ray was hard nodig als tegenhanger voor mijn sluimerende meningenverdriet. Meningen die steeds vaker een persiflage leken van legitieme discussies. Toen ik na de vakantie voor het eerst weer een teen in het internet durfde te steken, ging de eerste discussie die ik zag bijvoorbeeld over een gemeente waar nu worden ingezet.

Hoe te schrijven over vooroordelen zonder na vijf minuten een hap uit mijn laptop te willen nemen?

Het collectieve bewustzijn over racisme is dit jaar gegroeid, dankzij de wereldwijde Black Lives Matter-protesten. Toch voelt het soms nog alsof we de sport voetbal proberen te begrijpen door alleen over Ajax en Feyenoord te praten. En ondanks dat Feyenoord duidelijk de superieure club is, is die manier van debatteren me steeds vreemder gaan voorkomen.

Dus, hoe de zen te bewaren in 2021? Hoe te schrijven over vooroordelen zonder na vijf minuten een hap uit mijn laptop te willen nemen? En ook: hoe te ontspannen?

De aloude vraag: natuur of cultuur?

Na een uitgebreide zoektocht naar prikkelend doch non-deprimerend entertainment kwam ik uit bij een film over vooroordelen die raak is, zonder dat het voelt alsof je direct in de zon kijkt. Zootopia, een animatiefilm uit 2016, waarin konijntje Judy Hopps

Het is nooit eerder een konijn gelukt om binnen te komen bij het Zootropolis-politiekorps. De stampertjes om Hopps heen geven haar dan ook weinig kans van slagen. Zoals haar vader het verwoordt: ‘You ever wonder how your mom and me got to be so darn happy? We gave up on our dreams and we settled. We settled hárd. It’s okay to dream. Just don’t dream too big.’

Zijn verschillende diersoorten van nature anders ?

Maar Hopps zet door en doorloopt de academie met succes. Daarna moet ze twee keer zo hard werken als haar collega’s om serieus genomen te worden als agent. Van haar baas, een buffel met de stem van Idris Elba, krijgt ze steevast de rotklusjes. 

Maar haar positie als buitenbeentje blijkt een kracht wanneer Zootropolis wordt geconfronteerd met zijn grootste uitdaging ooit. Hopps kan tolken tussen volk en autoriteit, en bezit door haar ervaringen gevoeligheden die de andere agenten missen. Maar die relatieve macht stijgt haar al snel naar het hoofd.

Ze doet een uitspraak tijdens een persconferentie die twee groepen dieren tegen elkaar opzet: roofdier en prooi. Die twee groepen leven vreedzaam met elkaar samen, maar als een paar roofdieren om mysterieuze redenen vreemd gedrag beginnen te vertonen, impliceert Hopps dat ‘ze’ (...) ‘weer wild worden’. Nu wordt de film verder voortgestuwd door een duidelijke vraag: zijn verschillende diersoorten van nature anders en hebben we hier te maken met een onoverbrugbaar verschil? Of is simpelweg de cultuur anders en verstaan we elkaar (nog) niet?

De warme kant van vooroordelen

De metaforen in de film zijn ronduit Een schaap dat steeds moet zeggen dat andere dieren niet aan haar haren mogen zitten. Een jachtluipaard dat altijd achter de receptie heeft gewerkt op het politiebureau, maar niet langer representatief wordt bevonden wanneer een stel soortgenoten zich misdraagt. Een ten onrechte verdachte vos die lacht om de bemoedigende woorden van agent Hopps en zegt: ‘Je kunt niet alles worden wat je wilt, je kunt worden wat je bent.’

Vox hoe de metaforen in Zootopia werken, zolang je ze niet ál te letterlijk probeert te vertalen naar ons universum. Soms probeert de film echter niet eens metaforisch te zijn en gaat het onomwonden over glazen plafonds en politiegeweld.

Het gevaar van vooroordelen is geen nieuw thema voor een animatiefilm; herkijk Pocahontas of Mulan maar eens

Vooroordelen en je vastklampen aan het eigen gelijk kunnen dodelijk zijn. Dat is geen nieuw thema voor een animatiefilm; herkijk Pocahontas of Mulan maar eens. Maar Zootopia doet iets wat ik niet eerder zag in de vorm van een felgekleurde droomwereld. De film toont namelijk óók de warme kant van vooroordelen. Dat deel dat zorgt voor verbinding, voor duidelijke scheidslijnen (roofdier, prooi, dader, slachtoffer) en voor de veiligheid van de groep. Soms ten koste van ‘de ander’, maar niks menselijks is deze dieren vreemd.

Die warme vooroordelen dekken immers een aantal existentiële vragen af. Wie ben ik? Wie hoort bij mij? Wie kan ik vertrouwen? Wie beschermt me? 

Stel je voor dat iemand je de antwoorden op die vragen op een presenteerblaadje aanreikt, in tijden van onzekerheid en chaos, tijden waarin niemand wat weet en iedereen wat vindt. Knap konijn dat dit kan weerstaan.

Meer lezen?

Wil je meer leren over racisme? Deze leeslijst helpt je op weg Racisme ontwricht maatschappijen en houdt ongelijkheid in stand. Maar hoe werkt het? Waar komt het vandaan? En wat kunnen we ertegen doen? Bekijk hier de leeslijst