Donald Trump zorgde ervoor dat democratie een uitzondering werd

Zondag, de dag voordat het federale kiescollege Joe Biden aanwees als aanstaand president van de Verenigde Staten, liet zijn voorganger de presidentiële helikopter een extra rondje laag vliegen om zijn ‘Fraude!’ roepende en gewapende aanhangers voor de poort van het Witte Huis te groeten.

Misbruik van overheidsmaterieel. Een kleinigheid vergeleken bij de rest.

Hoe groot is de schade die Donald Trump tijdens zijn vier jaar in het Witte Huis heeft aangericht? En hoeveel kans is er dat hij in zijn na-presidentiële dagen genoeg invloed houdt om zijn gedroomde autocratie nog dichterbij te brengen?

Dat zijn vragen die om de voorrang strijden in deze schemerweken tussen de Amerikaanse verkiezingsdag van 3 november en de inauguratie van de nieuwe president Joe Biden op 20 januari 2021.

Opluchting en verbijstering strijden nog om voorrang bij iedereen die niet is bezweken voor de betovering van het zelfbenoemde Stabiele Genie Donald Trump. Voor zeven op de tien Republikeinen overheerst nog steeds woede om de gestolen verkiezingen en onbestraft en massaal bedrog door de Democraten. Zij zullen hem steunen om Bidens presidentschap vier jaar lang aan te vallen als ‘illegaal’.  

Na het afschaffen van de waarheid

Het is lastig vast te stellen welke van Trumps ‘prestaties’ de meest blijvende gevolgen heeft. Misschien wel het afschaffen van de waarheid, het creëren van een alternatieve werkelijkheid waarin Donald Trump altijd gelijk heeft en wint. Dat zou voor de Amerikaanse democratie weleens zijn meest verwoestende erfenis kunnen zijn. In dat parallelle universum zijn politici, journalisten, rechters en overheidsfunctionarissen die Trump geen gelijk geven per definitie corrupt en crimineel.

Trump heeft het overheidsapparaat uitgehold door deskundigen te vervangen door politieke fanaten met een lobby-achtergrond tegen het doel van het betreffende ministerie

Maar de schade is natuurlijk veel breder. De president heeft oude racistische patronen en haat jegens andersdenkenden aangemoedigd. De ontkenning van de verworvenheden van de wetenschap op tal van terreinen door Trump en zijn ministeriële zetbazen heeft Amerika tot recordhouder coronadoden gemaakt, onnoemelijk veel natuur uitgeleverd aan de exploratie-industrie en de strijd tegen klimaatopwarming wereldwijd ondermijnd.

Daarnaast heeft deze president de gezondheidszorg voor miljoenen in zijn land onbereikbaar gemaakt, rechtbanken volgestopt met deels incompetente hielenlikkers, de belastingen voor de rijksten en de grootste bedrijven verlaagd en voor de midden- en lagere inkomens het leven bemoeilijkt. Die belastingmaatregelen zijn ongeveer zijn enige wetgevende prestatie. Trump heeft het overheidsapparaat uitgehold door deskundigheid op grote schaal te vervangen door politieke fanaten met een lobby-achtergrond tegen het doel van het betreffende ministerie.

Trumps zaken werden staatsbelang

De afgelopen vier jaar werd het staande praktijk dat het belang van Trumps bedrijfsbelangen en die van de Amerikaanse staat in binnen- en buitenland werden gelijkgesteld. Overheidsfunctionarissen die daar tegen ingingen werden verwijderd. Het ministerie van Justitie verwerd tot de huisadvocaat van de president. Het begrip integriteit werd de facto afgeschaft voor de publieke dienst.

De Amerikaanse diplomatie verwerd tot een pr-afdeling ten gerieve van de persoonlijke belangen en voorkeuren van de president. Trump had duidelijk een voorkeur voor hele en halve dictators, al of niet getooid met een schijndemocratie. Voormalige bondgenoten en bondgenootschappen werden geschoffeerd, verdragen opgezegd. Internationale handel gezien als een vorm van oorlog.

De Republikeinse partij is onder Trump opgehouden een politieke partij te zijn die de fundamentele regel van de democratie omarmt dat bij verlies in de stembus de sleutels worden overgedragen aan de winnaar. Slechts 26 van de 249 Republikeinen in Huis van Afgevaardigden en Senaat erkennen de overwinning van Joe Biden.

Het Hooggerechtshof hield stand

Tot afgelopen weekeinde steunden 126 van de 197 Republikeinse leden van het Huis van Afgevaardigden (onder wie hun fractievoorzitter Kevin McCarthy) en 17 Republikeinse ministers van Justitie op staatsniveau een laatste, volgens juristen absurde poging om het Hooggerechtshof de verkiezingsuitslag in de vier swing states Pennsylvania, Michigan, Georgia en Wisconsin ongeldig te laten verklaren.

Iedereen die weersprak dat Donald Trump en de zijnen altijd gelijk hadden en alle verkiezingen dik hadden gewonnen, is verdacht gemaakt

Als het Supreme Court op die eis, ingediend door de staat Texas, was ingegaan, dan had het kiescollege de overwinning van Joe Biden niet kunnen bekrachtigen. Dat ging zelfs dit door Trump met drie extra Republikeinen bemenste hoogste Hof te ver. Alleen al omdat Texas niet gaat over hoe die vier andere staten tot hun deel van de uitslag komen. En er overigens ook geen bewijs van grootscheepse malversaties was, zoals al in ruim vijftig rechtszaken door lagere rechters was vastgesteld.

Bij het vele dat Donald Trump heeft weten te slopen in het gebouw van de Amerikaanse democratie zijn zulke basisprincipes als het afleggen van verantwoording, het erop kunnen vertrouwen dat politieke tegenstanders van dezelfde feiten uitgaan en elkaar met minimaal respect behandelen, het bevorderen van de notie dat het volk in eerlijke verkiezingen bepaalt wie welke zetel wint. Iedereen die weersprak dat Donald Trump en de zijnen altijd gelijk hadden en alle verkiezingen dik hadden gewonnen, is verdacht gemaakt.

Schurken of helden?

Zoals de ex-Republikein Kurt Bardella schrijft bekijken de huidige Republikeinen de wereld door een lens van schurken en helden. Die laatsten dat zijn zij zelf. Alle Democraten, van Obama en Hillary Clinton tot en met Pelosi en Biden, zijn ‘socialisten’ en ‘extremisten’ die Amerikanen hun way of life willen afpakken.

Daarover is geen discussie. Binnen de Republikeinse partij is discussie voor zwakkelingen. Daarom zijn Democraten ook nog eens sukkels, want daar vindt permanent discussie plaats tussen progressieven en gematigden, zeg maar tussen D66 en de VVD, veel linkser gaat het niet.

In de ‘grote prairie van paranoia tussen wat er is gebeurd en wat er echt is gebeurd’, zoals de Ierse schrijver Fintan O’Toole dat zo treffend samenvatte is een aanzienlijk deel van de Amerikaanse bevolking en een van de twee gezichtsbepalende politieke partijen meegesleept in een fictieve, malicieuze verhaallijn die normaal democratisch gedrag tot een aberratie heeft verklaard.

De autoritaire verleiding van de man Trump is vier jaar lang getolereerd, gesteund en verdedigd door de Republikeinse partij. Veel senatoren en afgevaardigden wisten dat de alternatieve feiten van de Leider geen hout sneden, maar zij zwegen en stemden mee omdat de belangen van hun geldschieters werden gediend, omdat de raciale onderbuikgevoelens van een deel van de achterban werden bevestigd, omdat zij hun eigen conservatieve agenda konden bevorderen.

Biden zal vier jaar 'fraudeur' blijven

Zelfs nu de juridische middelen uitgeput lijken om de verkiezing van Joe Biden tegen te houden, hebben maar enkele Republikeinse politici in bedekte bewoordingen erkend dat Biden de winnaar van de verkiezingen en dus de volgende president is. Dat zal zo blijven. Net als Obama van 2008 tot 2016 zal Biden vier jaar tegen een muur van ontkenning en beschuldiging van fraude moeten opboksen.

Pas de laatste dagen hebben Republikeinse meerderheden in zowel Huis als Senaat ‘hun’ president getrotseerd en een defensiebegroting aangenomen die Trump onwelgevallig is.

Trump heeft met een veto gedreigd, onder meer omdat hij wilde dat in deze veelomvattende defensiewet het recht van de Big Tech-platforms zoals Facebook en Twitter om waarheid van onwaarheid te scheiden zou worden beëindigd – de verkiezingen van 2024 kunnen niet tijdig genoeg worden voorbereid. Bovendien verzet Trump zich tegen het hernoemen van een aantal militaire bases die namen van omstreden zuidelijke generaals uit de Burgeroorlog dragen.

Republikeinen vastgezogen in parallelle wereld

Hoe sterk de greep van de bijna-ex-president nog is op de Republikeinse partij bleek tijdens de debatten over de defensiebegroting: senatoren als Ted Cruz, Rand Paul en Tom Cotton, die een gooi naar het presidentschap in 2024 overwegen, durfden niet tegen de president in te stemmen. Zij kunnen in de aanloop naar die verkiezingen de miljoenenaanhang van Trump niet missen.

Overigens riskeert Trump bewust een zeperd vóór hij wordt afgelost: hij heeft met een presidentieel veto gedreigd als de hem onwelgevallige defensiewet wordt aangenomen. De meerderheden in zowel het Huis als de Senaat waren zo groot dat daarmee een veto kan worden getrotseerd.

Opnieuw doet Trump alles om zijn trouwe achterban te bevestigen in het gevoel bedrogen te zijn door de elite, zo nodig de Republikeinse. Zelfs het door hem met trouwe conservatieven volgezette Supreme Court gaf hem niet wat hij verlangde. ‘Een juridische schande’, volgens Trump, ‘een afgang voor de natie’.

Een paar dagen eerder twitterde de president nog maar weer eens ‘#OVERTURN’, een oproep tot het ongedaan maken van de verkiezingsuitslag, in wezen tot omverwerping van de bestaande democratische orde. Dat is hem tot nu toe niet gelukt, maar het heeft weinig gescheeld en het gevaar is nog niet geweken.

De meest positieve ervaring in dat verband was de professionele opstelling van rechtbanken in het hele land die de afgelopen weken door Trump en zijn aanhangers steeds maar weer werden gevraagd de uitslag van de verkiezingen ongeldig te verklaren. Wat dat betreft zijn de ruim tweehonderd rechterlijke benoemingen die Trump en de Republikeinen erdoor hebben gejast nog niet voldoende geweest om altijd gelijk te krijgen.

De bijna-doodervaring van de Amerikaanse democratie

Niettemin heeft de Amerikaanse democratie een ‘bijna-doodervaring overleefd, een kogel ontdoken, of nauwkeuriger herhaalde pogingen door de president van de Verenigde Staten om haar fundamenten te vernietigen’, in de woorden van Susan Rice, Nationale Veiligheidsadviseur onder president Obama en nu voorbestemd de binnenlandse politiek voor president Biden te coördineren.

In wezen is de Republikeinse partij van vandaag ‘een massale religieuze sekte'

Het trumpisme is een beweging zonder idealen of doelstellingen. De Trump-campagne van dit jaar had ook geen programma. Het is een autoritaire draaikolk uitsluitend gericht op het belang van de man en de familie Trump. Een corrupte, antidemocratische nachtmerrie.

Uit niets blijkt dat de Republikeinse partij begint zich te bevrijden van het haatdragend verdeel- en heersdenken dat de afgelopen jaren de norm is geweest. In wezen is de Republikeinse partij van vandaag ‘een massale religieuze sekte die als omhulling fungeert van een georganiseerde misdaadfamilie geleid door een gestoorde narcist’, aldus het Democratische Congreslid en voorheen hoogleraar staatsrecht Jamie Raskin.

Of zal Trump snel wegzakken?

Niet iedere waarnemer denkt dat Donald Trump zijn greep op de massa’s zal behouden na door de kiezers uit het Witte Huis te zijn verwijderd. Zowel John Harris, grondlegger van het politieke webplatform Politico als Yascha Mounk, politicoloog en schrijver van het geruchtmakende boek The People vs. Democracy menen dat Trump na 20 januari zal wegzakken in vergetelheid.

Als zijn onschendbaarheid eenmaal is opgeheven zullen de rechtszaken wegens fraude en corruptie hem achtervolgen. Eerdere politieke eenlingen die furore maakten in de Amerikaanse politiek als Joseph McCarthy, George Wallace en Ross Perot verdwenen net zo snel als zij opkwamen. Bovendien, Trump jaagt openlijk uitsluitend zijn eigen belang na en beweegt niet mee met de veranderende noden van de mensen voor wie hij zegt op te komen.

Reken er niet op

Het zou mooi zijn, maar reken er niet op. De schade aangebracht aan de Republikeinse en de Amerikaanse democratie partij dateert van vóór Trump. Dat sloopkarwei heeft hij voortvarend ter hand genomen en aanzienlijk veel verder gebracht. Met de bijna 200 miljoen dollar die hij sinds verkiezingsdag heeft opgehaald met zijn ‘Stop the Steal’-campagne wordt de ondermijning voortgezet.

Joe Biden zal moeten hardlopen door een steeds dieper moeras

Joe Biden zal moeten hardlopen door een steeds dieper moeras. Als de helft van het electoraat denkt te worden bestuurd door communistische, vaderlandhatende gangsters, is het onmogelijk moeilijk om welk democratisch debat dan ook te voeren over de noodzakelijke hervorming van de gezondheidszorg, de politie, het openbaar vervoer, betaalbaar wonen en wat nog meer nodig is om van Amerika een beschaafd land te maken.

Voordat wij in Nederland of Europa denken dat we zoveel beschaafder zijn, kijk rond en oefen in bescheidenheid. Eigenlijk wel mooi dat het eerste covid-vaccin dat op grote schaal wordt toegepast is uitgevonden door Duitsers van Turkse komaf, geproduceerd en verspreid door het Amerikaanse Pfizer. Wat Trump er ook over beweert.

Lees ook: