Zo denken politieke partijen over de natuur
Natuur, geen politieke partij die tegen is. Maar waarom vinden ze natuur belangrijk? Daar blijken de partijen totaal verschillend over te denken. Om je houvast te geven in het stemhokje, scoorde ik in de partijprogramma’s vijf verschillende redenen om waarde te hechten aan natuur.
Politieke partijen mogen dan verdeeld zijn over onderwijs en zorg, het basale belang ervan is iedereen duidelijk. Maar met de natuur is het een ander verhaal. Hoewel geen enkele politieke partij tégen natuur is, betekent dat woord voor hen totaal verschillende dingen.
De ene partij vindt dat Nederland prachtige natuur heeft, de andere vindt dat we geen echte natuur hebben. De ene is bang dat windmolens in de Noordzee ten koste gaan van de natuur, de ander vindt diezelfde windmolens juist goed voor de natuur. De ene bedoelt met ‘meer groen’ het uitbreiden van natuurgebieden, de ander vindt een weiland ook groen. De een wil de koeien in de wei, de ander is juist trots op het dierenwelzijn in moderne stallen. De ene wil katten beschermen tegen dierenbeulen, de andere wil juist weidevogels beschermen tegen jagende katten.
Waar moet je nu op stemmen als je van de natuur houdt? Om de kluwen van meningen te ontwarren, helpt het om voorbij de standpunten te kijken. Want daarachter ligt – naast wellicht een dosis politiek opportunisme, een manier van kijken naar de natuur. Waarom vinden partijen natuur eigenlijk belangrijk?
Natuurwaarden
Over die verschillende blik op de natuur hebben politieke partijen het zelden. Gelukkig is er een klein onbekend hoekje in de wetenschap dat daarbij kan helpen: de ‘sociale ecologie’. Deze ecologen onderscheiden verschillende manieren waarop mensen waarde hechten aan de natuur. Als je deze waarden eenmaal begrijpt, worden de verschillen tussen de partijen een stuk duidelijker.
Geïnspireerd door de sociale ecologie heb ik alle verkiezingsprogramma’s van de zittende partijen doorgelicht. Daarbij heb ik de expliciete uitspraken over het belang van de natuur gescoord (wat natuurlijk nog niet betekent dat partijen die natuurbelangen altijd laten prevaleren). Ontdek welke partij het best bij jouw kijk op natuur past.
1. De mens als gebruiker van de natuur
Bijna alle partijen doen in hun verkiezingsprogramma’s expliciete uitspraken over het belang van natuur. Alleen bij de SP en 50Plus waren die onvindbaar. Er is één waarde van natuur die alle andere Tweede Kamerpartijen, behalve de PVV, delen: dat de mens haar kan gebruiken. De natuur is belangrijk omdat ze nuttig is voor de mens.
DENK is er het kortst over: ‘DENK wil dat komende generaties kunnen genieten van het prachtige groen dat ons land rijk is.’ De VVD vat het breder samen: ‘Onze natuur draagt bij aan ons welzijn, biedt mensen een plek om te recreëren en levert bruikbare grondstoffen.’
Veel partijen gaan een stapje verder, en raken aan een spirituele functie van natuur. SGP: ‘Een omgeving vol groen is een zegen. Die kan mensen tot rust brengen.’ Forum voor Democratie: ‘Wij koesteren de Nederlandse natuur. Er in vertoeven is goed voor de geestelijke en lichamelijke gezondheid.’ D66: ‘De ideale plek om even tot jezelf te komen.’ Partij voor de Dieren: ‘Een bezoek aan de natuur vermindert pijn en negatieve emoties en moet dus voor iedereen toegankelijk zijn. Natuur geeft energie en nodigt uit tot bewegen.’
De Partij van de Arbeid ziet ook een groot praktisch belang van biodiversiteit: ‘In een natuur met meer biodiversiteit en herstelde ecosystemen beschermen we ons beter tegen de gevolgen van klimaatverandering.’
Het CDA, dat in 2011 in één klap ambitieus natuurbeleid afschafte waardoor Nederland van voorloper veranderde naar het slechtste jongetje van de Europese klas, vindt weilanden groen genoeg. Het benadrukt dat de leefbaarheid vooral gebaat is bij groen in de stad: ‘Parken, speelweides, volkstuinen en stadsnatuur vergroten de leefbaarheid en zijn van steeds groter belang voor afkoeling bij hitte of de opvang van regenwater bij extreme buien.’
Forum voor Democratie ziet alleen economisch nut van natuur door middel van ‘rewilding’, het laten verwilderen van onbruikbaar landbouwgebied als nieuw verdienmodel – van landbouw naar toerisme. Dat boek slaan ze ook meteen weer dicht, omdat we nauwelijks onbruikbare landbouwgrond hebben. De afsplitsing van Forum, JA21, denkt er net zo over. Volgens hen is er al heel lang geen ongerepte natuur meer in Nederland, en de partij zet het woord ‘natuur’ daarom tussen aanhalingstekens.
Voor de PVV is natuur pas natuur als we die níet kunnen gebruiken – en dat ziet ze als een probleem. Over het instellen van beschermde gebieden op zee zegt zij: ‘Vissers wordt visgebieden afgenomen om plaats te maken voor windturbines. Vervolgens moeten ze nóg meer visgebieden afstaan voor de natuur.’
Daartegenover staat de ChristenUnie, die (net als de Partij voor de Dieren) expliciet maakt dat we zonder de natuur niet zouden leven: ‘Onze complexe technologische en economische systemen ontnemen ons soms het zicht op de realiteit dat we leven van wat de natuur ons geeft: voedsel, water, grondstoffen, energiebronnen en de mogelijkheid om te ontspannen.’
De PvdA, de VVD en DENK vermelden geen andere waarden dan het nut voor de mens. Hoewel de PvdA veel actiever is dan de VVD op het gebied van natuur, en daarin vaak optrekt met GroenLinks en D66, is hun partijprogramma op dat gebied minder uitgesproken dan de programma’s van deze laatste partijen.
Als het belang van natuur puur om het nut voor de mens gaat, dan zou je kunnen denken: heel jammer dat het uitzicht over zee nergens meer windmolenvrij is, maar het nut van groene stroom is nu eenmaal groter. En mochten de bijen uitsterven, dan hebben we altijd nog robotbijen om onze gewassen te bestuiven. Zie hier natuurbelang, gereduceerd tot een economische afweging tussen technologie en de ‘ecosysteemdiensten’ van natuur die daaronder lijdt.
De focus op ecosysteemdiensten kan juist een reden zijn om een deel van die natuur juist op te offeren. Zoals volksfilosoof Bas Haring zegt: ‘Je gaat mij niet vertellen dat de wereld zoveel slechter af is als de helft van die zevenhonderd soorten vijgenwespen zou verdwijnen.’
Vandaar dat de VVD en het CDA jarenlang hun schouders ophaalden over het overschrijden van de stikstofnorm in kwetsbare natuurgebieden, waardoor zeldzame planten en dieren uitsterven. En vandaar dat zij het een prima oplossing zouden vinden om een deel van die natuurgebieden simpelweg op te heffen. Je gaat hen niet wijsmaken dat al die natuurgebieden écht zo belangrijk zijn.
2. De mens als dierenvriend
Dieren zijn niet alleen nuttig. Mensen kunnen ook vriendschap voelen met dieren. Ook dat is een manier van waarde hechten aan de natuur: empathie voor andere wezens. De Partij voor de Dieren: ‘Dieren zijn net als mensen individuen en hebben bewustzijn en gevoel.’ Vriendschap sluiten gaat voor de meeste mensen makkelijker met dieren die op ons lijken dan met – zeg – vissen of insecten.
De dierenpartij en de PVV maken zich nadrukkelijk hard voor katten en honden. De PVV schrijft: ‘Helaas zijn er mensen die de behandeling van hun geliefde huisdier – dat onderdeel uitmaakt van het gezin – niet kunnen betalen. Dat is verschrikkelijk.’
De PVV geeft dierenvriendschap een nieuwe dimensie, door schijnbaar meer empathie aan de dag te leggen voor huisdieren dan voor mensen. PVV’er Dion Graus zei het in een interview zelfs hardop: ‘De homo sapiens is het meest onbetrouwbare wezen dat er bestaat. Ik vertrouw dieren meer dan mensen.’
D66 pleit voor meer dierenrechten in het algemeen. De VVD profileert zich niet als dierenvriend, maar het welzijn van vee gaat hen meer aan het hart dan dat van ratten en muizen. Want waar D66 onder het kopje ‘dierenwelzijn’ schrijft dat plagen voorkomen dienen te worden in plaats van bestreden met dodelijke bestrijdingsmiddelen, schrijft de VVD onder hetzelfde kopje juist dat ‘de mogelijkheden voor knaagdierbestrijding verruimd dienen te worden om stalbranden te voorkomen.’
3. De mens als hoeder van de natuur
De PVV stelt in haar verkiezingsprogramma dat ‘alle dieren onze bescherming verdienen’. Dat is, in een notendop, de mens als hoeder van de natuur: het idee dat de mens de taak heeft dieren en de natuur goed te beheren.
De PVV is hier een vreemde eend in de bijt, want deze insteek komt uit de bijbel en is verder alleen terug te vinden bij de drie christelijke partijen. CDA: ‘De aarde is niet van ons, maar we hebben wel de taak er goed voor te zorgen. Dat is rentmeesterschap.’ De ChristenUnie: ‘Onze opdracht is om als rentmeesters de rijkdom die de aarde biedt te gebruiken voor een goed leven, maar binnen de grenzen van onze planeet.’
Het verklaart waarom deze partijen niet fel tegen (PVV, de ChristenUnie), of zelfs voorstander (CDA en SGP) van intensieve veeteelt zijn. Het dier dient de mens al in het Oude Testament. De SGP vindt een verbod op megastallen ‘arbitrair’ en schrijft: ‘Dierenwelzijn hangt vooral af van de stalinrichting en het vakmanschap van de veehouder.’
De Partij voor de Dieren, D66 en GroenLinks, maar ook SP, geven voorrang aan andere natuurwaarden en willen een eind aan de bio-industrie. Ook de PvdA vindt dat de huidige landbouw ‘veel te belastend is voor de natuur, het klimaat, het milieu, de dieren en de leefomgeving’ en wil minder intensieve veeteelt, maar noemt geen concreet doel (net als DENK).
4. De natuur als waardevol in zichzelf
Wie is de mens om te mogen bepalen wat mag leven en wat niet? Veel mensen vinden dat de natuur ook waarde heeft die losstaat van de mens, simpelweg omdat het leeft. Dat heeft er dus niks mee te maken of die op ons lijkt of niet. GroenLinks schrijft dat de natuur ‘een eigen plek aan de onderhandelingstafel’ verdient. Net als het christelijke rentmeesterschap geeft deze waarde ons dus de ethische opdracht rekening te houden met de natuur.
Maar anders dan de PVV en de christelijke partijen schrijven de dierenpartij en GroenLinks de mens geen unieke status als hoeder toe. Integendeel. Veel natuurbeleid van deze twee partijen is er dan ook op gericht de mens zich minder met de natuur te laten bemoeien, niet meer. De beste hoeder van de natuur, vinden zij, is de natuur zelf.
Alle partijen die de mens als hoeder van de natuur zien, vinden het not done om landbouwgrond te verkwanselen
Dit grote verschil is ook de basis voor het fundamentele verschil van mening tussen partijen over het omzetten van landbouwgrond in natuur. Alle partijen die de mens als hoeder van de natuur zien, vinden het not done om landbouwgrond te verkwanselen. De SGP: ‘Goede landbouwgrond zet je niet onder water.’ Het CDA wil zelfs een beschermde status voor ‘vitale landbouwgrond’. Dat gaat niet om natuurbescherming, maar om het behoud van de landbouw. Zij zien agrariërs simpelweg als de beste natuurbeheerders.
De Partij voor de Dieren, Partij van de Arbeid en GroenLinks willen juist graag landbouwgrond inruilen voor meer natuur. De Partij voor de Dieren wil minstens 75 procent minder dieren in de veehouderij, de rest van het vee meer ruimte geven, en de overgebleven grond ‘teruggeven aan de natuur.’ GroenLinks ‘geeft natuur in Nederland weer de plaats die het verdient. We leggen nieuwe natuur aan, bijvoorbeeld bij de Marker Wadden, Oostvaarderswold en in de Peel.’
Ook D66 wil meer natuurgebieden, met name op ‘arme, dalende en verzilte’ landbouwgrond. Daarnaast zeggen ze: ‘Landbouwgrond kan soms meer biodiversiteit herbergen dan natuurgebieden. Maar dan moet er wel plek zijn voor poelen, bloemrijke slootkanten of een struikrand.’
5. De mens als onderdeel van de natuur
Misschien wel de meest fundamentele reden voor mensen om van de natuur te houden, is omdat we natuur zíjn. De Partij voor de Dieren stelt in haar beginselverklaring: ‘De mens is onderdeel van het aardse ecosysteem.’ Ook de landbouw is dat: ‘Een van de kostbaarste fouten die de mens kan maken, is het vernietigen van de natuur en de bodem die hij nodig heeft voor de productie van zijn voedsel.’
D66 zegt nergens zo expliciet als de Partij voor de Dieren dat de mens onderdeel is van de natuur, maar het scheelt niet veel. Ze heeft als enige andere partij een ecologische blik op landbouw: ‘Landbouwbodems zitten vol leven. Als we weer leren deze bodembiologie te benutten om robuuste gewassen te laten groeien, hebben we minder of geen chemie nodig.’
Voor de kijk op de oorzaken van de coronacrisis geldt hetzelfde. Alleen de Partij voor de Dieren en D66 plaatsen die in een ecologisch perspectief. D66 schrijft: ‘De coronacrisis laat zien dat het niet langer houdbaar is hoe we met de natuur omgaan. Massale ontbossing en de illegale handel in wilde dieren zorgen ervoor dat dier en mens dichter op elkaar komen te leven en besmettelijke ziektes sneller over kunnen slaan (‘zoönose’). De recente coronapandemie is daar een voorbeeld van. Bovendien vormt de manier waarop we dieren houden binnen de intensieve veehouderij grote risico’s voor de volksgezondheid.’
De Partij voor de Dieren hamert hier al langer op: ‘Wetenschappers waarschuwen dat 75 procent van alle nieuwe infectieziekten die de gezondheid van de mens bedreigen, een zoönose is en dat die steeds vaker zullen voorkomen als we zo veel dieren blijven fokken en doden in de veehouderij, als we blijven handelen in wilde dieren en we natuur en klimaat onder druk blijven zetten.’
Het onderstreept de kern van hun filosofie: ‘Ons ecocentrale programma is nodig om het tij te keren. We zijn de enige partij die de belangen van álle soorten – mens én dier – als uitgangspunt neemt.’
Stem voor natuur
Je kunt in de komende verkiezingen, kort samengevat, bij alle partijen thuis als je van natuur houdt. Maar vraag jezelf wel even af: waarom vind ik natuur belangrijk?
Vind je vooral het nut voor de mens van belang, of dat nu is om ervan te genieten, of voor onze materiële behoeften, dan ben je bij de VVD aan het goede adres. Denk je ook aan het belang van natuurlijke biodiversiteit voor het klimaat? PvdA. Sta je pal achter de christelijke gedachte van rentmeesterschap? Een christelijke partij. Vind je dat ook, maar ben je vooral een dierenvriend? Dan is de PVV oké. Is de natuur vooral voor je geestelijke gezondheid van belang: Forum.
Zie je de natuur ook als waardevol in zichzelf, dan kun je bij de ChristenUnie, GroenLinks en de Partij voor de Dieren terecht. Daarin ziet de ChristenUnie de boer als de ideale boswachter, terwijl de andere partijen graag meer landbouwgrond in natuurgebied zien veranderen. GroenLinks legt naast de waarde van natuur in zichzelf meer empathie voor dieren aan de dag. D66 bespreekt het belang van natuurgebieden zeer uitgebreid, maar doet nergens een uitspraak over de waarde van natuur in zichzelf. Voor een ecologische blik op het nut van de natuur moet je bij hen zijn.
De Partij voor de Dieren wordt meestal beschreven als dierenvriend, maar dat zijn wel meer partijen. De dierenpartij onderscheidt zich vooral door de vele verschillende manieren waarop zij waarde hecht aan de natuur. Ze is bovendien de enige die de mens ziet als een onderdeel van de natuur. De natuur als de hoeder van de mens, en niet andersom. De mens profiteert niet alleen van de natuur, ze is inherent met natuurlijke ecosystemen vervlochten. Wij zouden niet leven zonder het leven van planten, dieren, bacteriën, virussen en schimmels, en zij leven net zo goed van ons als van de rest van het voedselweb.
Het is een waarheid als een koe, en daarom vind ik het verbazingwekkend dat maar één partij het zo bekijkt. Dat wil zeggen, één zittende partij. Er is een nieuwe partij die er ook een speerpunt van maakt: ‘BIJ1 ziet een samenleving voor zich waarin we erkennen dat de eenheid van mens, dier en natuur een onschatbare overvloed biedt.’
Lees ook:
Komt een land bij de dokter
Michelle van TongerlooAls straatarts ziet Michelle van Tongerloo dagelijks hoe ingewikkeld helpen is geworden. In haar boek Komt een land bij de dokter laat ze zien hoe het beter kan.
