De campagne 2021: zoeken naar #ophef in het land van vijftig tinten Rutte

Veel boze burgers op verkiezingscampagne dit jaar.

RTL zette de toon door zes van hen in het eerste lijsttrekkersdebat hun gram te laten halen bij de zwetende macht, met gedupeerde moeder Kristie Rongen versus Mark Rutte over de toeslagenaffaire en wanhopige horecaondernemers Sandra en Pieter Mooij versus Wopke Hoekstra over het coronabeleid als alom geprezen ‘hoogtepunten’.

De woede was net zo invoelbaar als terecht, al wekte het ook een zeker ongemak – vergelijkbaar met die keer dat Tim Hofman een negenjarig asielkind aan het halve Binnenhof liet vragen waarom hij terug naar Irak moest. 

Volkskrant-columnist Sheila Sitalsing zag er in ieder geval wel een format in: stuur elke lijsttrekker langs Kristie Rongen en zij zou met haar ‘zorgvuldig opgebouwde woede’ in drie minuten duidelijk maken ‘wie er geschikt is voor het landsbestuur’.

Het recept: slachtoffers-in-burger die hun woede over het beleid mochten ventileren tegen de dader-in-pak – de politicus tegenover hen

Nieuwsuur paste dezelfde succesformule toe en liet iedere lijsttrekker die kwam opdagen onder vuur nemen door een kiezerspeloton. Het recept: slachtoffers-in-burger die hun woede en frustratie over het gevoerde of voorgenomen beleid mochten ventileren tegen de dader-in-pak – de politicus tegenover hen. 

Daartussen Jeroen Wollaars, die alom Twitterlof oogstte met zijn ‘kritische doorvragen’ – het hedendaagse mediasynoniem voor achterdocht in vraagvorm, hopend op een machthebber die ‘door de mand’ valt.

Zo dobberden we op golfjes van verontwaardiging, wachtend op de gamechanger die nooit kwam, afgewisseld met de bodemloze nietszeggendheid van Jaïr Ferwerda, gestut door die ene eindeloos herhaalde vraag: wie was de ‘winnaar’ van dit debat? Voornaamste graadmeter van belang: verschuivingen in de peilingen beter bekend als de foutmarge. 

De ‘uithaal naar Wilders’ had Kaag ‘momentum’ gegeven, de ‘schaatsrel’ had Hoekstra ‘geen goed gedaan’, aldus de wedstrijdanalisten.

Gefabriceerde ophef in het land van vijftig tinten Rutte.

Het geschenk van Koning aan de nar

Zo bezien kon het niet uitblijven dat de campagne afgelopen vrijdag alsnog ontbrandde in de fittie waar ze waarschijnlijk om onthouden zal worden: de nazi-preek van cabaretier Martijn Koning tegen Forum-leider Thierry Baudet. 

Vijf dagen voor de eindstreep de volksmenner, zijn vriendin en zijn volgelingen uitmaken voor bruinhemd op de nationale televisie – een groter cadeau kon Koning de nar niet geven. 

Baudet beende demonstratief weg uit de studio, Twitter ontvlamde in de polarisatie waar de populist van leeft, het tv-programma zelf bood in allerijl haar excuses aan voor, ja, voor wat eigenlijk? 

Haar businessmodel?

De pr-afdeling van Forum had het niet beter kunnen verzinnen. Wat bevestigt het beeld van een demoniserende linkse kerk meer dan een kunstenaar die letterlijk vanachter een kansel de verguisde voorman van fascisme beticht? 

De volksmenner, zijn vriendin en zijn volgelingen uitmaken voor bruinhemd op de nationale televisie – een groter cadeau kon Koning de nar niet geven

Terwijl de ene helft van Nederland ontstak in woede over de excuses die werden gemaakt voor de dappere komiek die slechts ‘de feiten benoemde’, zag de andere helft zijn stoutste complottheorieën over partijkartel en mainstream media bewaarheid. 

De excuses, meer nog dan de tirade, waren een godsgeschenk voor de partij die haar bestaansrecht voor een flink deel ontleent aan het vermeende slachtofferschap van haar leider en achterban en het bijbehorende ressentiment jegens de daders in Hilversum, Brussel en Den Haag. 

Een partij die een almaar uitdijend complot tegen het volk ontwaart, met de politiek als ‘links partijkartel’, de Publieke Omroep en het onderwijs als ‘linkse indoctrinatiemachine’, de wetenschap als ‘linkse hoax’ en de rechtspraak als ‘linkse handlangers’ in een ‘dikastrocratie’.

Een partij met als zelfverklaarde missie Nederland ‘terug te veroveren’ op een zittende macht die virussen gebruikt om het eigen volk aan de ketting van een avondklok te leggen, die immigranten binnenloodst om de vaderlandse trots en traditie om zeep te helpen, die een opwarmende aarde verzint om een geldverslindende windmolendictatuur te vestigen.

Geen woord aan overdreven.

Die man minder dan een week voor verkiezingsdag Secret Hitler noemen is ongeveer net zo slim als het halve electoraat uitmaken voor deplorables. Het had het campagnefilmpje van Forum kunnen zijn. Zie, ze zijn tegen ons.

Het complot thickens.

De wrokradar van Mark Rutte

Niet dat er Forum-patent rust op de politiek van het ressentiment. Dat de PVV niet onderdoet qua wrokcampagnes tegen pluche en vreemdeling, weten we inmiddels vijftien jaar. En ook de VVD – of moet ik zeggen: Lijst Mark Rutte? – weet er op het juiste moment wel raad mee. Onverbeterlijk optimistisch, totdat de peilingen naar beneden beginnen te wijzen. 

Dan ontwaakt ook in De Lachende Premier steevast de populist op zoek naar onderbuik om te munten. Bij gebrek aan Erdoǧan of Turks-Nederlandse rotjochies was het dit keer een denkbeeldige vluchtelingencrisis die de Uitsmijter des Vaderlands in hem wakker kuste. ‘Dan moeten we bereid zijn de grenzen te sluiten’, sorteerde Rutte alvast voor. Want je moet als minister-president wel ‘het land veilig houden’. 

En drie keer debatteren tegen Wilders, dat ook.

De drie grootste uitdagingen van onze tijd

Ondertussen ging het nog steeds niet over waar het over had moeten gaan – de grootste uitdagingen van onze tijd. Hoe gaan we klimaatverandering tegen? Hoe gaan we de volgende viruspandemie voorkomen? En hoe gaan we op Europees niveau samenwerken om beide te bereiken? 

Toegegeven, klimaatverandering kreeg dit jaar meer aandacht dan ooit – al was dat ook niet moeilijk, gezien de totale afwezigheid van het onderwerp in alle verkiezingscampagnes hiervoor. Beter veertig jaar te laat dan nooit, zou je kunnen zeggen. Maar veel verder dan een heen-en-weer over kernenergie, tien minuutjes Nieuwsuur over biomassa en een dagbladadvertentie van GroenLinks ging het ook deze campagne weer niet. 

In de Stemwijzer kwam het onderwerp Europa zegge en schrijve één keer voor en wel in de stelling: ‘Nederland moet uit de Europese Unie stappen’

Qua pandemie werd er ondertussen vooral gedagdroomd over na corona, als de terrassen weer vol zitten en de festivals weer op volle toeren draaien. Maar over de fundamentele oorzaken van de pandemie – een geglobaliseerde voedselketen die als broeinest voor virusuitbraken fungeert – ging het niet. Eén debatje was er over de veestapel. Het besef dat het met onze huidige voedselvoorziening niet de vraag is óf maar wanneer de volgende pandemie zich aandient, lijkt behalve bij de Partij voor de Dieren nog niet doorgedrongen.

Dat geldt evenmin voor het besef dat we Europa harder nodig hebben dan ooit om deze existentiële problemen überhaupt het hoofd te kunnen bieden. Op een paar dappere pogingen in blessuretijd van Volt-voorman Laurens Dassen na, werd Europa gemeden als jazz tijdens een Songfestival – een kijkcijferkiller die toch geen stemmen oplevert. In de Stemwijzer kwam het onderwerp zegge en schrijve één keer voor en wel in de stelling: ‘Nederland moet uit de Europese Unie stappen’. 

Veel verbazing hoeft dat ook niet te wekken. Verkiezingen in een mediacratie draaien om alles wat een klimaatcrisis, een virusuitbraak en Europese samenwerking niet zijn. 

In een beeldcultuur gaat alle aandacht uit naar visueel spektakel, naar datgene wat het meest zichtbaar is. Laat nu de opwarming van de aarde, een infrastructuur voor virusverspreiding en de ambtelijke Europese bureaucratie precies het omgekeerde zijn – onzichtbaar, abstract, gezichtsloos. 

In een nieuwsvoorziening die draait om actualiteit heerst bovendien de dictatuur van de korte termijn. Terwijl vervanging van de fossiele economie, verduurzaming van de voedselketen en Europese integratie bij uitstek processen van de lange adem zijn. 

En in een dramademocratie die geobsedeerd is met de poppetjes, die politiek graag reduceert tot personen en bij elk probleem een dader en een slachtoffer zoekt, blijven de structurele oorzaken van onze problemen vaak buiten beeld. En laat de grootste uitdagingen van deze tijd nu precies dat zijn: structureel en systemisch.

Het resultaat: permanente verontwaardiging over de staat van het land, zonder de werkelijke oorzaken te kennen. Het levert misschien knetterende televisie op, maar helpt ons geen steek verder. Het perfecte recept voor nog meer boze en gefrustreerde burgers. 

Tijd om daar iets aan te veranderen.

Lees verder