Deel 3 van scifi-epos The Three-Body Problem is een gruwelijk schilderij op kosmische schaal

Let op, deze bespreking bevat spoilers.

Singer heeft een routineuze, maar belangrijke taak. Ergens in de Orionarm, een van de spiraalarmen van ons Melkwegstelsel, houdt Singer buitenaardse communicatiedata in de gaten. Terwijl hij weemoedige liederen over zijn thuisplaneet zingt – niet de aarde – ziet hij iets opmerkelijks. Een niet al te snuggere beschaving zendt coördinaten van haar exacte locatie uit. ‘Interessant, heel interessant’, denkt Singer. Deze beschaving beschikt blijkbaar niet over het instinct zich schuil te houden in de kosmische jungle. Dat is zeldzaam.

Singer doet wat zijn werk van hem verlangt. Vernietiging van buitenaards leven. Daarom maakt Singer een dual-vector foil, een tweedimensionaal wapen, gereed. Zonder emotie, twijfel, of enige andere terughoudendheid schiet hij het wapen in de richting van die domme, luidruchtige beschaving.

Die beschaving, dat zijn wij.

Het heelal zit vol dood en vernietiging

Wie de eerste twee delen van de sciencefictiontrilogie The Three-Body Problem van Cixin Liu heeft gelezen, weet dat de Chinese schrijver geen lachebekje is.

In deel één zien we hoe Trisolaris, een beschaving in doodsnood, een signaal oppikt dat vanaf de aarde is gestuurd door een gedesillusioneerde astronoom. De Trisolarans liggen in technisch opzicht mijlenver voor op de aardbewoners en weten op ingenieuze wijze, op vier lichtjaren afstand, de aarde in een wurggreep te nemen. In dit eerste deel wordt dit plan langzaam ontvouwd.

Deel twee, The Dark Forest, gaat over hoe de aarde zich schrap zet voor de invasie en wat dat met aardlingen doet: van massale paniek naar berusting naar hoogmoed. Het ziet er slecht uit voor de mensheid omdat we de essentie van de intergalactische doodstrijd pas heel laat begrijpen. Hoofdpersoon Luo Ji komt daar pas aan het einde van dit tweede boek achter.

Het heelal is een duistere jungle waarin alleen de sterkste, stilste of slimste kan overleven

Het heelal is volgens hem een dark forest, een duistere jungle waarin alleen de sterkste, stilste of slimste kan overleven. Omdat communicatie op dit soort afstanden moeilijk is, kun je nooit de intenties van andere beschavingen goed inschatten. Daarnaast kunnen beschavingen exponentieel groeien, in bevolkingsaantal maar ook in technologische kennis. Ongevaarlijke grotbewoners kunnen binnen enkele millennia tot een existentiële dreiging uitgroeien. Beter is het andere beschavingen preventief te ruimen.

Het tweede deel formuleert daarmee een antwoord op de beroemde Fermiparadox: als het heelal zo ontzettend groot is en er mogelijk miljoenen beschavingen zijn, waarom hebben we daar dan nooit iets van gemerkt? Het antwoord van Cixin Liu: als je weet wat goed voor je is, blijf je zo stil als een muis.

Ji dreigt de coördinaten van de aarde én Trisolaris uit te zenden naar de rest van de Melkweg. Met deze dreiging van mutual assured destruction kan de aarde uit de wurggreep komen. De Trisolarans worden tot samenwerking gedwongen.

De pendule zwaait tussen hoop en vrees

Death’s End, het derde en laatste deel van de trilogie is niet minder episch, prikkelend en gruwelijk dan voorgaande delen.

Episch omdat de tijdschaal waarop het verhaal zich afspeelt gigantisch is.

Het verhaal begint, nogal desoriënterend, in de vijftiende eeuw in Constantinopel, dat op het punt staat veroverd te worden door de Ottomanen. Een prostituee blijkt plots over een bijzondere gave te beschikken: ze kan het brein van mensen verwijderen zonder ze open te snijden. Ze blijkt gebruik te maken van vierdimensionale bubbels. Daarover straks meer. Keizer Constantijn XI draagt haar op Mehmed II, de islamitische vijand die voor de poorten staat, te vermoorden. Ze slaagt niet in haar missie en wordt gedood. Constantinopel valt kort daarop.

Gedurende het boek zwaait de aarde als een pendule tussen hoop en vrees. Nadat de Trisolarans worden tegengehouden – we zitten inmiddels in het derde millennium – delen ze hun technologie en dat leidt op aarde tot een enorme technologische bloei, maar ook tot onoplettendheid. Door een list weten de Trisolarans het vermogen van de mensheid coördinaten uit te zenden uit te schakelen, waardoor dit pressiemiddel wegvalt. Dat is de schuld van de Chinese ingenieur Cheng Xin, de nieuwe hoofdpersoon.

De gevolgen zijn enorm. De Trisolarans nemen het heft in handen, vernietigen op grote schaal steden en verbannen de mensheid naar Australië, waar honger en ziekte toeslaan. Het is een verschrikkelijke tijd. Uiteindelijk besluit de bemanning van een gevlucht ruimteschip om de locatie van de aarde en Trisolaris toch uit te zenden. De Trisolarans nemen de benen.

De mensheid weet dat ze in geleende tijd leeft en besluit grote ruimtestations te bouwen die in de luwte van grote planeten als Jupiter en Saturnus liggen. Als de zon wordt opgeblazen door een vijandige beschaving, hopen ze daar veilig te zijn. Het mag niet zo zijn.

Het tweedimensionale wapen dat Singer afschiet maakt een eind aan ons bestaan, althans in deze dimensie. De driedimensionale ruimte wordt in een tweedimensionaal vlak gezogen. Het zonnestelsel verandert binnen een paar dagen in een uiterst gedetailleerd en gruwelijk schilderij op kosmische schaal. Of de mensheid daarin leeft of dood is? Niemand die het weet.

Spelen met dimensies

Het is dit spelen met dimensies, met ruimte en tijd, dat Death’s End zo prikkelend maakt. Het is een terugkerend thema in dit boek. Een van de gevluchte ruimteschepen stuit bijvoorbeeld op vierdimensionale bubbels, net als de prostituee in Constantinopel. Wie in zo’n bubbel stapt, ervaart alles in vierdimensionale ruimte. Hoe ziet zoiets eruit? Een aantal bemanningsleden gaat op onderzoek uit.

‘Zij zagen lichamen, onthuld op elk niveau, met de details parallel weergegeven. Zij konden botten, organen, het merg in de botten, het bloed dat door de hartkamers en de hartboezems stroomde, de openingen en sluitingen van de hartkleppen zien. Wanneer zij naar elkaar keken, konden zij duidelijk de inwendige structuur van de ooglenzen zien… De uitdrukking "in parallel" zou ook tot misverstanden kunnen leiden. De fysieke locaties van de delen van het lichaam waren niet verschoven. De huid omsloot nog steeds de organen en de beenderen, en de vertrouwde vorm van elke persoon in de driedimensionale ruimte bleef bestaan – maar het was nu slechts één detail onder een oneindigheid van details, tegelijkertijd zichtbaar, parallel. "Wees voorzichtig met waar je je handen beweegt," zei Chu Yan. "Je zou per ongeluk een inwendig orgaan kunnen prikken – dat van jou of dat van iemand anders."’

Wat is de wereld, zelfs het immense heelal, ineens beknellend

Vierdimensionale ruimte is oneindig veel rijker en oneindig veel groter. Als bemanningsleden terugkeren naar onze eigen 3D-omgeving, ervaren ze een intense claustrofobie. Wat is de wereld, zelfs het immense heelal, ineens beknellend.

Even later stuiten ze op meer vierdimensionale bubbels waarin ze honderden verlaten ruimteschepen vinden, dicht opeengepakt. De bubbels drogen op en als vissen in een verdampende zee hebben de vierdimensionale schepen zich hier verzameld, wachtend op hun einde.

Het blijkt dat ze niet stil genoeg zijn geweest in hun eigen dark forest. Ze zijn aangevallen door een beschaving die vervolgens de vierdimensionale ruimte vernietigde en zelf naar een driedimensionale ruimte is vertrokken. De achterblijvers kunnen dat niet en worden vernietigd in hun dimensionale apocalyps.

Het lijkt hocus pocus, maar is de kern van het boek

Aanvankelijk lijkt deze dimensionale hocus pocus een afleiding te zijn in Death’s End, maar naar het einde toe blijkt dit de kern van het boek. Het heelal blijkt nog gruwelijker dan we al dachten. Niet alleen vechten we op leven en dood in onze eigen dimensies, maar zijn er blijkbaar ook beschavingen die er niet voor terugdeinzen complete dimensies uit voorzorg te vernietigen. Het leven vernietigt het heelal, dimensie voor dimensie, totdat er geen meer over is. Van tien naar nul. Maar wat is dat dan? Een nieuwe Big Bang?

In het laatste deel van het boek, dat miljarden jaren omspant, komt alles samen. Het leven in ons heelal krijgt nog één kans om opnieuw te beginnen, om een soort Nieuw Eden te scheppen, een heelal van ongekende rijkdom en pracht, in tien dimensies. Maar ook dat weten we waarschijnlijk te verkloten omdat we elkaar niet vertrouwen. Die verdomde speltheorie.

In films en veel sciencefictionwerken is de mens vaak maar een onbeduidend stipje in een kosmisch geheel. Van de natuur kunnen we niet winnen. En als er al wat te vieren valt (zo wil Hollywood), zijn het meestal liefde en vriendschap die uiteindelijk zegevieren. Cixin Liu doet niet aan dit soort romantiek. Zijn wereld is cynisch en hard. Er is maar één kracht die alle andere verdrukt, verslaat en vernietigt en er uiteindelijk toe doet: de wil tot overleven.

The Three-Body Problem is daarom een parel binnen het genre. Bij vlagen stijf, houterig en langdradig? Ja. Vrouwonvriendelijk? Zeker. Maar ook episch, prikkelend, gruwelijk. En briljant.