Let op: je vrouw is ongelukkig, waarschuwt de infraroodmeter

In 2002 publiceerde het Amerikaanse tijdschrift Time Magazine een lijst met de beste uitvindingen van dat jaar. Onder de 42 ‘coolest inventions’ zat de Date Rape Drug Spotter, een soort bierviltje dat, nadat je er wat drank op hebt gedruppeld, blauw uitslaat als er GHB of ketamine in je cocktail zit. Ook in de lijst: de Smart Skis, een paar ski’s met een chip die de kwaliteit van de sneeuw meet en de ski’s zo lichtjes kan bijsturen.

Op de voorpagina van de Time-special stond een foto van weer een heel andere uitvinding, van ‘twee Britse onderzoekers’: de Phone Tooth, een miniscuul apparaatje dat in een tand kon worden ingebracht en in staat was om telefoontjes te ontvangen. Doordat de telefoonsignalen werden omgezet in trillingen die via de tand en de schedel direct naar het binnenoor zouden worden geleid, kon de drager daadwerkelijk een telefoongesprek beluisteren.

De Phone Tooth ontving veel aandacht van de internationale media: de makers werden geïnterviewd door onder andere de BBC, technologieblad Wired en CNN hield onder haar kijkers een poll onder ruim 54.000 mensen met de vraag: ‘Would you want a telephone implanted in your tooth?’ Bijna negentig procent van de deelnemers antwoordde ‘nee’.

Vimeo plaatst cookies bij het bekijken van deze video Vimeo

Toch was de tandtelefoon voor de makers een groot succes. De Audio Tooth Implant (de officiële naam van het apparaatje) was geen werkelijke uitvinding, maar een kunstproject van twee jonge Britse kunstenaars, James Auger en Jimmy Loizeau. Hun doel was om met het project een discussie aan te zwengelen over de voortdenderende technologisering. Dat lukte: niet alleen kregen ze een enorme hoeveelheid media-aandacht, ook ontving het kunstenaarsduo honderden brieven en mails.

Afgelopen zaterdag − twaalf jaar na de Phone Tooth − sprak James Auger op het Dutch Electronic Arts Festival ( DEAF ) in Het Nieuwe Instituut in Rotterdam. Het thema van het festival luidde Progress Trap - de Val van Vooruitgang -, en bekritiseerde het idee dat technologische vooruitgang een doel op zich is geworden in plaats van een middel om andere doelen te bereiken. In lezingen, optredens en tentoonstellingen verbeeldden de tientalllen aanwezige kunstenaars, ontwerpers en denkers een technologische toekomst om zo beter te begrijpen hoe wij ons tot de technologie kunnen verhouden.

Zo vertelde Anab Jain, de oprichtster van het internationale ontwerpbureau Superflux, over het project Open Informant, een app die automatisch de communicatie van je smartphone scant. Als Open Informant tussen je whatsappjes of sms’jes woorden tegenkomt die een inlichtingendienst als de NSA als ‘verdacht’ beschouwt, dan stuurt de app die teksttfragmenten naar een schermpje dat je als badge kunt dragen. Bijvoorbeeld:

‘My job is so shitty I wish I could overthrow my boss. It’s like this oppressive regime where only true believers in his management techniques will stay around.’

Door te spelen met wat er technologisch kan en de mogelijkheden enigszins te ridiculiseren, legde Jain uit, wil zij de surveillance van overheden in twijfel trekken en de aandacht vestigen op de algoritmische monitoring − de NSA-zoekmachines die verdachte woorden opsporen − die in de controlekamers van de inlichtingendiensten plaatsvindt.

Een treffende anekdote

Indrukwekkend was ook het project Happy Family, opnieuw van bovengenoemd kunstenaarsduo James Auger en Jimmy Loizeau. Zij maakten een installatie waarmee de leden van een doorsneegezin elkaars gemoedstoestand in de gaten kunnen houden. Door onder andere gebruik te maken van ‘real-time dynamic passive profiling techniques’, technologie die iemands gezichtswarmte detecteert, projecteren de kunstenaars op een groot beeldscherm een interface die de stemming van de verschillende familieleden continu weergeeft. Op verschillende schetsen speculeert het kunstenaarsduo wat deze thuistechnologie na verloop van tijd doet met het (hypothetische) gezin en de verhouding tussen de individuele gezinsleden.

Zoals veel van de projecten die op het DEAF-festival te zien waren, zet de installatie van Auger en Loizeau aan tot reflectie. Door over de technologische toekomst te speculeren en het heden ietwat te manipuleren, dwingen de kunstenaars de toeschouwers om zich te verhouden tot de technologische mogelijkheden van vandaag. Ook doordat Auger en Loizeau niet alleen maar drammen over de negatieve kanten van zo’n gezinsmonitoringssysteem, ga je serieus nadenken over de effecten ervan.

James Auger zelf illustreerde dat treffend tijdens zijn lezing met een anekdote uit zijn eigen leven: zijn vrouw verliet hem kort geleden omdat hij niet genoeg aandacht voor haar had. ‘Ik kon niet ontkomen aan de gedachte dat als ik de Happy Family in huis had gehad, ik haar onvrede eerder had opgemerkt.’