Aan het begin van de pandemie wilden deze artsen hard ingrijpen, maar niemand luisterde. Toen was het te laat
Michael Lewis laat in zijn nieuwe boek zien dat Amerikaanse artsen en epidemiologen begin 2020 genoeg kennis hadden om hard te willen ingrijpen tegen corona, en waarom dat toch niet lukte.
Het probleem van deze pandemie is niet een gebrek aan kennis van besmettelijke ziekten, maar een gebrek aan bereidwilligheid om die kennis te gebruiken.
Dat is de belangrijkste boodschap van The Premonition, het boek van journalist Michael Lewis over de eerste maanden van de aanpak van de coronacrisis in de Verenigde Staten.
Lewis – auteur van non-fictiebestsellers als Moneyball, The Big Short en The Fifth Risk – volgt drie hoofdpersonen die de ernst van het virus vroeg inzien.
Ggd-arts Charity Dean, dichter-oncoloog Richard Hatchett en zolderkamerepidemioloog Carter Mecher vormen vanaf januari 2020 een soort guerrilla-OMT dat bestuurders aanspoort om maatregelen te nemen. Sluit scholen, gooi het openbaar vervoer dicht, bouw testcapaciteit op, kortom: drijf het virus in een hoek en pak het aan.
Ze worden niet of nauwelijks gehoord. Half maart is het virus zo wijdverspreid dat het feitelijk game over is voor de VS. Dean is ontzet over de lethargie van haar land. ‘Omdat we het niet eens probeerden, verloren we ook nog onze waardigheid.’
Immers: in alle basisboeken epidemiologie staat dat een virus snel om zich heen kan grijpen. De bestrijding ervan is als autorijden met een vertraagde rem. Je moet zo snel mogelijk intrappen, ook al weet je niet zeker of het nodig is.
Maar in plaats daarvan werd er getwijfeld, gedebatteerd en gewacht op meer en betere data. Over lockdowns, over aerosolen, over mondkapjes. Wetenschappers en politici stelden beslissingen uit onder een genuanceerd klinkend motto: ‘Het is te vroeg om er iets over te zeggen.’
En toen ze er wel iets over konden zeggen, was het te laat om er iets aan te doen.
De dichter-oncoloog en de zolderkamerepidemioloog en de wedergeboorte van social distancing
Centraal in The Premonition staat een groep Amerikaanse ambtenaren en ex-ambtenaren die het gevaar van het nieuwe coronavirus vroeg inzien. Hun bijnaam: de Wolverines, naar de verzetsgroep uit de film Red Dawn, over de bezetting van de VS door de Sovjets.
De informele baas van de Wolverines is Carter Mecher (spreek uit: Messjer), een introverte intensivecare-arts die in 2006 het eerste pandemieplan van de Verenigde Staten schrijft. Dat plan komt tot stand nadat George W. Bush The Great Influenza van John Barry leest over de dodelijke ‘Spaanse’ griep van 1918. Wat doen we tegenwoordig eigenlijk als zo’n griep komt, vraagt Bush zijn ambtenaren. Het antwoord: behalve bidden en hopen niet veel. Bush vloekt en stelt een werkgroep aan. Invloedrijkste leden: Mecher en dichter-oncoloog Richard Hatchett.
Mecher en Hatchett – geen virusexperts – baseren hun plan op een profielwerkstuk van een middelbare scholier. Zij rekende uit dat wanneer mensen minder contact met elkaar hebben, een virus zich ook minder snel kan verspreiden. Social distancing, noemde ze het. Het epidemiologisch establishment wimpelt het plan af: dit was in 1918 mislukt. De consensus luidt: je isoleert de zieken, je wacht op een vaccin, je hoopt dat er in de tussentijd weinig mensen sterven.
Mecher en Hatchett baseren hun plan op een profielwerkstuk van een middelbare scholier
Mecher vindt het fatalistisch en lui. Waren er in 1918 geen voorbeelden van steden waar social distancing had gewerkt? Mecher en Hatchett heranalyseren oude data en concluderen: ja, die waren er. De stad St. Louis, bijvoorbeeld, sloot in 1918 scholen, speeltuinen en kerken, en had veel minder doden dan ‘late’ steden als Philadelphia. De data bewezen: social distancing kan werken.
Zolderkamerepidemiologen Hatchett en Mecher publiceren hun bevindingen in een paper* met ivorentorenepidemioloog Marc Lipsitch, en voilà: voorjaar 2007 ligt er een innovatief plan om Amerikanen te beschermen – in theorie.
De klappertjespistoolpandemie die ons in slaap suste
In de praktijk werkt het anders.
Voorjaar 2009 overlijden tientallen Mexicanen aan een nieuw griepvirus. De eerste signalen van een ernstige pandemie – misschien. Mogelijk. Waarschijnlijk. Het is lastig te zeggen. Maar er is een besluit nodig: op de rem trappen of afwachten? Het sociale leven tijdelijk ontwrichten, of niets doen? Mecher dringt aan op remmen, het Amerikaanse RIVM, het CDC (Centers for Disease Control) twijfelt, Barack Obama besluit af te wachten.
Achteraf lijkt die beslissing wijs. De ‘Mexicaanse griep’ blijkt een pandemietje van niks. Maar wat de buitenwereld ziet als ‘succes’, beschouwen Mecher en Hatchett als puur geluk. Het is niet dat wij het goed hebben gedaan, legt Hatchett aan Obama uit. ‘Het is meer dat de natuur met een klapperpistooltje schoot.’ Hij vreest dat het land de verkeerde les trekt. Alsof je met 200 kilometer per uur de controle over het stuur verliest, alleen wat grassprietjes in de berm wegmaait, en dan denkt: laten we dat de volgende keer nog eens doen.
Fast forward naar januari 2020. Mecher – weer werkzaam als ic-arts – volgt gebiologeerd het nieuws uit Wuhan. Hij schraapt van 5 uur ‘s ochtends tot 11 uur ‘s avonds data van Chinese sites. Zijn bierviltjesepidemiologie leidt tot een angstaanjagende conclusie: het nieuwe virus heeft een dodelijkheid van ergens tussen de 0,5 en 1 procent. Concreet: honderdduizenden Amerikaanse doden.
Hij deelt zijn bevindingen in Zoom-overleggen met de Wolverines, waarbij soms ook de invloedrijke arts-immunoloog Tony Fauci en topambtenaren uit het Witte Huis meeluisteren. ‘Wuhan = Philadelphia’, schrijft Mecher op 23 januari aan de groep. ‘Hopelijk kijken en leren we [de VS] zoals St. Louis.’ Maar tot wezenlijke beleidsverandering leidt het niet.
De random blonde girl die het nationale beleid moest bijsturen
Die taak schuiven de ambtenaren – ongeruste hulpjes van Donald Trump – op het bordje van een andere Wolverine: Charity Dean, een vrijgevochten afvallige uit een diepgelovige boerengemeenschap uit Oregon, die arts wordt op het volksgezondheidsdepartement van Californië.
Dean is niet van de twijfel. In haar vak is twijfel een luxe die je je niet kunt permitteren. Ze wil dat Californië in lockdown gaat om het virus te beteugelen, maar haar baas maant haar tot zwijgen. Wie risico neemt, kan falen. Dean ziet een patroon: de autoriteiten managen minder het virus dan de beeldvorming van de aanpak van het virus.
Het Center for Disease Control? Dat zou Center for Disease Observation and Reporting moeten heten
Als CDC-luchtinfectiebaas Nancy Messonnier eind februari publiekelijk waarschuwt voor het virus, en daarmee tegen Trump ingaat, wordt ze door sommigen als heldin gezien. Dean weet beter: Messonnier is veel en veel te laat. De rem had allang moeten zijn ingetrapt. Het Center for Disease Control? Dat zou Center for Disease Observation and Reporting moeten heten.
Uiteindelijk krijgt Dean officieus de leiding in Californië. Het is de eerste staat die in lockdown gaat. Een hoge Trump-medewerker moedigt haar aan: als dit werkt, dan kan Trump de strategie omarmen voor het hele land, en zich voordoen als de leider die hij niet is. Dean is stomverbaasd. ‘Hij is de plaatsvervangend chef van het ministerie voor Binnenlandse Veiligheid. Hij praat direct met Trump. En hij rekent op een random blonde girl om het land te redden. Really?’
Really. Maar Trump omarmt niets. De pandemie slaat hard toe. Dean neemt in juni ontslag en begint een bedrijf, The Public Health Company, om de Amerikaanse volksgezondheid te beschermen. De VS functioneren als een gefaalde staat. En dus, concludeert ze, is de publieke sector niet meer het beste instrument om het publieke belang te dienen.
De institutie en de situatie
Als Dean, Mecher en Hatchett de helden in The Premonition zijn, dan is het CDC de (onverwachte) schurk. Het is het slimste volksgezondheidsinstituut op aarde, maar verkloot de uitbraak van SARS-CoV-2 vanaf het begin.
Neem het testfiasco. In februari bezitten de VS – in 2019 nog ingeschat* als het land dat het best is voorbereid op een pandemie – minder tests dan Zimbabwe. De reden: het CDC wil totale controle houden over ontwikkeling en productie van de tests. Klein probleempje: ze krijgen het niet voor elkaar. Kostbare weken gaan verloren.
Hoe kan een prestigieus instituut zo falen in het soort crisis waartoe het op aarde is? Hoe bestaat het dat een kennisinstituut een viruswappie in het Witte Huis niet corrigeert? Lewis levert een overtuigende verklaring, waarmee The Premonition promoveert van een goed naar een geweldig boek: het CDC is geen onafhankelijke ziektebestrijder meer, maar een gepolitiseerde pion van de zittende president.
De oorsprong daarvan is te herleiden naar het voorjaar van 1976. Op een militaire basis in de staat New Jersey worden enkele soldaten zwaar ziek van een nieuwe griep – net als in 1918. Op dringend advies van het CDC kiest president Gerald Ford ervoor om de bevolking direct te vaccineren. Onnodig, blijkt achteraf. Het virus verdwijnt vanzelf, het nutteloze vaccin doodt enkele mensen en kost honderden miljoenen belastinggeld.
Was vaccineren echt een fout? Lastig te zeggen. Maar de intimiderende politieke afrekening die volgt, maakt ‘niets doen’ in crisissituaties aantrekkelijker dan ‘iets doen’. Bovendien verliest het CDC haar onafhankelijkheid. De baas van het CDC wordt voortaan niet meer aangewezen door vakgenoten, maar door de president, waarmee hij of zij de facto een marionet is. Een huurder, geen eigenaar van zijn plek, die meewaait met de politieke winden, en zich vooral gedeisd houdt.
Had een competent en ongepolitiseerd CDC een verschil kunnen maken?
Een risicomijdend volksgezondheidsinstituut en een overheid die niet zozeer de crisis maar zijn reputatie managet: de lezer van The Premonition kan zelf bepalen of dit boek alleen over de VS gaat.
Een vraag die blijft hangen is of Dean, Mecher en de Wolverines daadwerkelijk succes hadden kunnen hebben. Hadden de Verenigde Staten, had Europa, het virus daadwerkelijk kunnen indammen? In interviews zegt Lewis dat zijn personages denken dat dat waarschijnlijk niet had gekund.
Dat lijkt juist. Het virus ging al in januari rond in de VS. Er waren nog geen angstaanjagende beelden uit Bergamo te zien. Had een land met een virusontkennende president ooit de collectieve inspanning kunnen opbrengen om een onzichtbare vijand te kunnen verslaan?
Lewis laat die what if-analyse verstandig voor wat het is. Hij schetst vooral de gedachten en frustraties van zijn hoofdpersonen. En de implicatie van hun gedachten is helder: deze pandemie was een oefening voor de volgende. De vraag is hoe we de volgende keer wel tijdig op de rem kunnen trappen.
Meer lezen?
Komt een land bij de dokter
Michelle van TongerlooAls straatarts ziet Michelle van Tongerloo dagelijks hoe ingewikkeld helpen is geworden. In haar boek Komt een land bij de dokter laat ze zien hoe het beter kan.
