Op een dag zag Claire Guest dat er iets met haar hond Daisy was. Ze zat daar maar, leek overstuur. De labrador duwde tegen Claire aan en staarde dan naar haar. Duwen, staren, duwen, staren.

Toen Claire op de plek voelde waar Daisy tegenaan duwde, voelde ze een knobbeltje. Later kreeg ze de diagnose: ze had borstkanker, in een vroeg stadium. De tumor lag heel diep, zonder Daisy had ze hem waarschijnlijk niet op tijd gevonden.

Daisy is niet zomaar een hond en Claire is niet zomaar een persoon. Claire Guest traint honden zoals Daisy om ziektes te herkennen. Niet via zicht, maar via reuk.

Onuitlegbaar

Honden kunnen leren een bepaalde geur te herkennen door een beloning te krijgen als ze het goed hebben. Zo kunnen ze niet alleen verschillende soorten kankers herkennen, maar ook de ziekte van Parkinson, malaria en zelfs corona. Honden zijn al ingezet om het coronavirus te detecteren op het vliegveld van Helsinki, in Dubai en bij een basketbalwedstrijd van Miami Heat.

Ik hoorde over het verhaal van de honden in Als je hoort over wetenschap, dan gaat het vaak over – de naam zegt het al – wat we weten. Maar wat weten we níét? Daarover gaat deze podcast van Vox. Waaruit bestaat onze kosmos? Waarom houden sommige mensen nog lang klachten van covid-19? Welk psychologisch onderzoek klopt en welke studies niet?

Hoewel onze smartphone kan horen, zien en voelen (of die zintuigen in ieder geval kan nabootsen), kan hij nog niet ruiken

En dus ook: Want hoewel onze smartphone kan horen, zien en voelen (of die zintuigen in ieder geval kan nabootsen), kan hij nog niet ruiken. Sterker nog, we weten nog niet eens hoe reuk werkt. Want hoe honden kanker kunnen herkennen aan de geur? No one nose. (Denk niet dat ik zo briljant was, dit is de titel van de aflevering.)

Het aparte aan het verhaal van Claire Guest was namelijk dat Daisy niet getraind was om borstkanker te herkennen, maar blaaskanker. De moleculen van die twee – een logische plek om geur te verklaren – zijn verschillend, en toch wist ze dat er iets met haar baasje aan de hand was.

De robotneus

Natuurkundige Andreas Mershin denkt dat je geur herkent aan de patronen, niet per se aan de afzonderlijke moleculen. ‘Je ziet geen lijst van moleculen, net zoals je wanneer je naar muziek luistert of naar een schilderij kijkt niet een heleboel pixels en kleurwaarden ziet’, vertelt hij in de podcast. ‘Je ziet het hele schilderij op hetzelfde moment.’

De MIT-onderzoeker gebruikt dat idee om een robotneus te maken. Met machine learning, een vorm van kunstmatige intelligentie, bouwde hij de ‘Nano-Nose’, die bepaalde moleculen kan herkennen. Althans, in een sterk gecontroleerde omgeving. In de echte wereld, bomvol geurtjes, werkt het nog niet. En hoe geur werkt? Dat nose-t ook Mershin nog steeds niet.

Unexplainable levert interessante verhalen op, waarbij je stiekem toch een hoop leert. Na het luisteren ben je niet teleurgesteld, maar juist nieuwsgierig naar alle mysteries die er (nog) zijn. En het maakt bescheiden om eens te horen wat we allemaal níét weten.

Meer weten over wat we niet kunnen weten?

In 2017 woonde ik de boekpresentatie bij van Wat we niet kunnen weten van Marcus du Sautoy. Ik had nog nooit van deze Oxfordprofessor gehoord, maar hij bleek een ster te zijn in wetenschap toegankelijk te maken.

Met het grootste gemak (en plezier) legt hij je in twee zinnen uit wat de onzekerheidsrelatie van Heisenberg is. En je snapt het. Het herinnerde me aan een citaat dat ik over Malcolm Gladwell las: hij ‘geeft je het gevoel dat je een genie bent, in plaats van dat hij een genie is’.

gaat over de vragen die misschien wel voor altijd onbeantwoord zullen blijven. De known unknowns, om het uit te drukken. geeft een goede indruk van Du Sautoys boek (inclusief zijn uitleg van Heisenbergs onzekerheidsrelatie) en zijn aanstekelijke enthousiasme.

Na de presentatie stelde Ionica Smeets – een beetje de Nederlandse Du Sautoy – een mooie vraag: zou je op een knop drukken om in een oogwenk bepaalde kennis te krijgen? ‘Wel als ik dan ineens Nederlands zou kunnen spreken’, antwoordde Du Sautoy.

Maar voor andere dingen, zoals een wiskundig probleem, vond hij de reis naar de oplossing toch leuker. Net zoals je bij een sudoku blijft puzzelen en niet meteen het antwoord opzoekt.

En jij? Zou jij op de knop drukken?

Cover van 'Wat we niet kunnen weten'.

Tot slot...

...zit ik heerlijk in de EK-bubbel, wat jij? Ik lees graag de stukken van collega Michiel de Hoog, correspondent Sport. was voor mij als nitwit erg fijn en ook de stukken waarin (ex-)profvoetballers vertellen over een collega die ze bewonderen zijn aanraders (zoals over ‘Delay’ Blind). Volg die man dus, ook als er geen EK is.

Het deel over Du Sautoys boek kwam ook voor in uit 2017.