De EU staat klaar voor Afghaanse vluchtelingen. Met prikkeldraad en extreemrechts oprotbeleid

Ik had nét aangekondigd even niet meer over migratie te schrijven, toen het gebeurde. Internationale troepen pakten hun biezen in Afghanistan, de taliban namen in hoog tempo de macht in het land over, honderdduizenden Afghanen moesten door gevechten of uit angst voor de nieuwe machthebbers hun huizen verlaten.  

En wie stond daar klaar voor al die Afghanen die zo hartverscheurend en mensonterend vluchten voor hun leven? De EU, natuurlijk, in opperste paraatheid. Klaar, niet om de veiligheid van Afghaanse gezinnen op de vlucht te garanderen, maar om grenzen dicht te gooien en Afghanen vooral buiten de Europese deur te houden.

Ik heb me weleens afgevraagd of ik het Europese migratiebeleid niet te karikaturaal beschreef in mijn werk. Alsof het hele continent één grote extreemrechtse Matteo Salvini is (echt mensen, volg die man op Twitter^* en huiver). Ik schreef dingen als: er is de EU alles aan gelegen om migranten op afstand te houden, of het nu vluchtelingen zijn of niet. 

Was ik niet te hard? Schetste ik onze politiek niet té cynisch? 

Nou, nee dus. Want de reflex waarin Europese leiders nu schieten als het om Afghanistan gaat, lijkt de karikatuur zelf geworden. Elke vreemde bocht waarin Europa zich de afgelopen jaren wrong als het om migratie ging – elke deal met een dubieuze regering, elke grove mensenrechtenschending, elke hypocriete uitspraak over het beschermen van vluchtelingen – uitvergroot. En de EU doet niet eens meer een poging de karikatuur te verbloemen in een mooi moreel jasje.

Er bestaat niet zoiets als een illegale vluchteling

Nergens wordt dat duidelijker dan in de verklaring die de Europese ministers van Binnenlandse Zaken vorige week opstelden over ‘de situatie in Afghanistan’.^* Een verklaring waar Nederland, aldus een ambtenaar tegen de Volkskrant, ‘zich in kan vinden’.^*

‘Gebaseerd op lessen uit het verleden’, staat er in de verklaring, ‘zijn de EU en haar lidstaten vastberaden om gezamenlijk actie te ondernemen om een herhaling van ongecontroleerde, grote illegale migratiestromen te voorkomen…’

Dat woord ‘illegaal’ is kenmerk één van de karikatuur – haar grote wassen neus. Voorheen deden Europese leiders nog wel hun best om netjes het woord ‘irregulier’ te gebruiken, als ze doelden op migranten die naar Europa kwamen om asiel aan te vragen. Die steken immers niet keurig met een visum de grens over (want ja, waar moeten ze dat krijgen?) maar komen buiten die ‘reguliere’ wijze om richting de EU.

Alle schaamte is nu kennelijk overboord bij de EU: illegaal worden deze Afghanen genoemd, en daarmee direct gecriminaliseerd

Maar daar is niks illegaals aan. Er is namelijk geen andere optie: pas als je de Europese buitengrens bent overgestoken, kun je asiel aanvragen. En dat recht om asiel aan te vragen, dat hébben deze Afghanen. Sterker nog: ze hebben een heel grote kans het te krijgen, en daarmee als officiële vluchtelingen te worden bestempeld. Ze zijn op de vlucht voor oorlog en vervolging – niet voor armoede.

Maar alle schaamte is nu kennelijk overboord bij de EU: illegaal worden deze Afghanen genoemd, en daarmee direct gecriminaliseerd. Nog vóór ze asiel hebben kunnen aanvragen en óndanks het feit dat er niet zoiets bestaat als een illegale vluchteling. Hoe de vluchteling in je land is gekomen, doet er niet toe. Als hij aanklopt, geef je hem bescherming – daaraan hebben we ons gecommitteerd in het Vluchtelingenverdrag.  

Hoe de EU verantwoordelijkheid afkoopt

Kenmerk twee van de karikatuur – noem het de smerige, wijzende vingers van het monster – vind je in de verklaring onder de noemer: ‘de EU zal haar steun aan derde landen uitbreiden’ om vluchtelingen op te vangen. Het is de favoriete term van Europese leiders als ze het willen doen klinken alsof ze begaan zijn met vluchtelingen: ‘opvang in de regio’, die volgens de verklaring ‘waardig en veilig’ moet zijn en ‘duurzaam moet voorzien in het levensonderhoud van vluchtelingen’. 

Het zijn mooie woorden om te zeggen: wij kopen onze verantwoordelijkheid graag af. We gooien zakken geld richting andere landen, in ruil voor het opvangen van vluchtelingen die wij niet willen. 

O, zei ik opvangen? Ik bedoel natuurlijk: tegenhouden. Voorkomen dat ze doorreizen naar Europa. Dat staat namelijk ook doodleuk in de verklaring: ‘De EU zal ook samenwerken met die landen om illegale migratie uit de regio te voorkomen [en] grensbewaking te versterken.’

We gooien zakken geld richting andere landen, voor het opvangen van vluchtelingen. O, zei ik opvangen? Ik bedoel natuurlijk: tegenhouden 

Hoe verschrikkelijk dit soort grensbewakingsdeals kunnen uitpakken voor migranten, weten we uit Libië. Duizenden migranten worden daar met EU-geld vastgehouden in mensonterende gevangenissen waar marteling^* en verkrachting^* aan de orde van de dag zijn. Maar hé, de aankomsten in Europa over de Middellandse Zee zijn er wel flink door omlaaggegaan. Wát een doorslaand succes. 

Eerder haalde Europa dit trucje ook uit met Turkije: de EU-Turkijedeal leverde Turkije zo’n 6 miljard euro op, in ruil voor het huisvesten en vasthouden van Syrische vluchtelingen op weg naar Europa. Maar daar heeft Turkije inmiddels schoon genoeg van. Het bouwt een muur aan de grens met Iran, want, zo zegt de Turkse overheid, het land heeft geen zin om in het geval van de Afghanen ook ‘Europa’s migranten-opslag’ te zijn.^* De 3,6 miljoen Syriërs die in het land verblijven, vinden ze wel even genoeg.  

De landen waar de EU het dit keer mee moet doen zijn Pakistan en Iran, de buren van Afghanistan. Dat die op zich al wel genoeg doen om Afghaanse vluchtelingen te helpen – er wonen er al jaren zo’n 2,2 miljoen (!) – daar heeft de EU schijt aan. 

De drijfveren van migratie voorkomen

Maar dan de kers op de taart van de karikatuur – haar idiote, ongepaste feesthoed. In de verklaring staat: ‘Incentives to illegal migration should be avoided.’ 

No shit! 

En wat denken jullie, o wijze Europese ministers van Binnenlandse Zaken, dat de incentives voor deze migratie precies zijn? Zou het misschien de teringzooi die wij mede hebben veroorzaakt in Afghanistan kunnen zijn?

En wat denken jullie, o wijze Europese ministers van Binnenlandse Zaken, dat de drijfveren voor deze migratie precies zijn?

Als we die hadden willen voorkomen, hadden we dan niet… geen oorlog moeten beginnen? Niet als een loops hondje achter de Verenigde Staten moeten aanrennen onder het mom van ‘vrede en veiligheid’? Of in elk geval: niet op zo’n onverantwoorde manier moeten vertrekken, zonder enige provisies voor de mensen die ons hielpen?^* Ik wil niet zeggen dat er in Afghanistan geen problemen waren voordat internationale troepen er binnenvielen, of dat het überhaupt aan buitenlanders is om die op te lossen, maar wanneer gaan we het eens hebben over ons eigen aandeel in de verwoesting van de levens van deze mensen? 

Dat aandeel hebben we als EU in meer migratiestromen dan ons lief is, maar in dit geval is het wel pretty fucking obvious... 

Misschien nog wel het meest stuitend: de verklaring begint, na een stukje over humanitaire hulp, in één moeite door ook over het inzetten van ‘actieve informatiecampagnes’ onder Afghaanse vluchtelingen. Geen informatie over hun nieuwe leven in een vluchtelingenkamp, hun kansen op het lokaliseren van hun familie, of de toekomst van het onderwijs van hun kinderen, maar informatie die hen moet doen afzien van de ‘gevaarlijke en illegale’ reis naar de EU. Nog los van het feit dat elk onderzoek laat zien dat zulke campagnes zinloos zijn (en de EU er wel miljoenen in blijft pompen), kan ik haast niet geloven dat dít de levensreddende hulp is die Europa deze mensen nu wil bieden.

De EU = extreemrechts

Ik wilde even niet meer over migratie schrijven omdat ik, na zoveel jaar, wat cynisch was geworden. De verbazing was uit mijn werk verdwenen, schreef ik in juni dit jaar. Maar nog geen twee maanden later heeft de EU het toch voor elkaar gekregen: ik ben stomverbaasd. Niet omdat het zo onverwacht, ongekend of onnavolgbaar is hoe de EU zich opstelt tegenover Afghaanse vluchtelingen. Maar omdat het zo onbeschoft, onbeschaamd en vooral ondoordacht is. 

Dat Nigel Farage of Matteo Salvini anti-Afghaanse tweets de wereld in gooien, oké. Maar hun extreemrechtse lijn is nu gewoon de lijn van de EU geworden. Het is geen karikatuur meer, het is de werkelijkheid.

En ik zie eigenlijk maar één oplossing voor de EU: hou op met doen alsof. Alsof we begaan zijn met het lot van de Afghanen, alsof het ons iets uitmaakt hoe de Afghaanse vluchtelingen worden opgevangen, alsof we ook maar enig moreel besef hebben. Noem het EU-migratiebeleid vanaf nu gewoon het EU-afweerbeleid. Het onze-grenzen-zijn-dicht-beleid. Het rot-maar-op-naar-je-eigen-land-beleid. Want alles wat ook maar klinkt als medemenselijkheid is een farce.