Beste,

Steeds weer krijg ik die ene vraag. Van collega-journalisten, van vrienden en familie, van leden en lezers. 

Wat vind jij eigenlijk van de zaak-Sywert?

En dat is ook niet zo gek.

Weinig zaken hebben zo veel stof doen opwaaien als de mondkapjesdeal die Sywert van Lienden en zijn twee zakenpartners Bernd Damme en Camille van Gestel aan het begin van de coronacrisis sloten met de overheid. Terwijl Sywert zich in de media opwierp als de redder van de zorg en in mooie filmpjes en aan talkshowtafels verkondigde ‘om niet’ te handelen in beschermingsmiddelen, bleek het drietal in werkelijkheid veel geld te Van Lienden negen miljoen euro, Damme en Van Gestel ieder vijf miljoen.

Sinds dat bekend werd, gaat er geen week voorbij dat het niet over Sywert gaat.

Tweede Kamerlid Pieter Omtzigt vertelde tegen de Volkskrant zich te voelen door Sywert. Advocaat Peter Plasman kondigde bij Jinek aan dat hij gaat doen tegen Van Lienden en zijn twee compagnons. Cabaretier Youp van ’t Hek beloofde met benefietvoorstellingen een rechtszaak te bekostigen.

Ondertussen duikt zijn naam – inmiddels synoniem voor ‘profiteur van de crisis’ – dagelijks in columns en tv-programma’s op. kopte de Volkskrant afgelopen zomer (lees: hun eigen mondkapjesboeven). Soms lijkt het nieuws verworden tot een grote – het twitteraccount bedoeld als ‘een dagelijkse reminder dat Sywert over de rug van de grootste gezondheidscrisis van deze tijd 9 miljoen heeft verdiend "om het niet"’.

De media-aandacht, en vooral de woede die het opwekt in onze tijdlijnen, lijkt steeds meer op een volkstribunaal

Niet vreemd dus dat ik, na anderhalf jaar onderzoek naar de mondkapjescrisis achter de schermen, voortdurend naar deze ‘Boeman der Mondkapjes’ word gevraagd. Maar hoe begrijpelijk ook, toch bekruipt mij iedere keer een groot ongemak.  

Ten eerste, omdat de media-aandacht, en vooral de woede die deze opwekt in onze tijdlijnen, steeds meer begint te lijken op een middeleeuws volkstribunaal: de digitale variant van een rituele heksenverbranding. Daar wil ik, als journalist die liever publiek begrip dan publieke verontwaardiging kweekt, liever niet aan meedoen. 

Maar nog los van de vraag of de verontwaardiging terecht is, komt mijn ongemak ook voort uit de blikvernauwing die ze teweegbrengt. Want als ik iets geleerd heb tijdens mijn anderhalf jaar aan onderzoek, dan is het wel dit:

De coronacrisis is een krankzinnig complex samenspel van krachten en onzekerheden geweest. Een puzzel met wel tienduizend stukjes die – als we willen leren van onze fouten – eerst aan elkaar moeten worden gelegd voordat we onze conclusies trekken.

Een van die puzzelstukjes draagt inderdaad de naam Sywert. Maar door dagelijks in te zoomen op dat ene stukje, verdwijnt het grotere krachtenveld – het decor waartegen de hoofdrolspelers het toneel betraden – steeds verder uit beeld. En begrijpen we steeds minder hoe heeft kunnen gebeuren wat er gebeurde. 

Hoe komen we tot de antwoorden?

Neem het nieuwsbericht: Een bericht dat naadloos aansluit bij de verontwaardiging die nu al maanden wordt gevoeld: Sywert, de boef!

Maar de vraag die onbeantwoord blijft, is: waarom laat het ministerie zich überhaupt ‘onder druk zetten’ door tweets van wie dan ook?

Voor een antwoord op die vraag is een systemische blik nodig: in welke omstandigheden opereerde men destijds? Waarom ging men in zee met mensen die nul ervaring hadden met mondkapjes? Hoe werd eigenlijk bepaald wat daarvoor betaald moest worden?

Juist op die vragen proberen we antwoord te vinden door jullie de komende weken in minutieuze reconstructies mee te nemen in hoe de jacht op mondkapjes en andere beschermingsmiddelen achter de schermen verliep.  

Vorige week trapten wij af met het eerste deel van deze grotere puzzel: het verhaal van de man die aan het begin van de coronacrisis per toeval moest worden door op zoek te gaan naar miljoenen mondkapjes voor de zorg, maar op een wildwestmarkt belandde van oplichters en goedbedoelende handelaren die ergens nog wel een adresje voor mondkapjes kenden. 

Het verhaal laat zien hoe kwetsbaar de toevoer van medische hulpmiddelen was toen de wereldwijde vraag plotseling toenam, hoezeer de overheid in het duister tastte om de tekorten op te lossen, en hoezeer toeval het verloop ervan dicteerde. (Een beeld dat ook sterk naar voren komt in het interessante dat vorige week verscheen. Een van de aanbevelingen: haal als de wiedeweerga de productie van medische hulpmiddelen dichter bij huis.)

Blijf dus vooral onze serie volgen (en ja, óók de zaak-Sywert zal nog langskomen).

Heb je trouwens onze van de crisis al gezien?

Tot de volgende!

Anne

Op de hoogte blijven van Annes onderzoek? Wil je niks missen van Operatie Mondkapje? Schrijf je dan in voor Annes nieuwsbrief. Daarin lees je meer over de totstandkoming van het onderzoek en krijg je een seintje als er een nieuw verhaal verschenen is. Schrijf je hier in voor Annes nieuwsbrief