De formatie is nog steeds bezig en niks is zeker, maar de berichten die uitlekken wijzen op een grote financiële investering in het stikstofprobleem. van NRC, spreekt van 20 à 30 miljard euro. Boeren vrezen voor grootschalige onteigening van veeteeltbedrijven bij natuurgebieden, maar hoever het kabinet daarin precies wil gaan is nog onduidelijk.

De vraag die mij bezighoudt: gaat het kabinet nu eindelijk serieus investeren in natuurvriendelijke landbouw? Demissionair minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit Carola Schouten (ChristenUnie) praat er al haar hele ministerschap over, maar tot nu toe heeft ze niet de macht, de middelen of de wil gehad om daar serieuze stappen in te nemen.

Het kan nog alle kanten op. Want met die miljarden kun je ook investeren in technologie tegen stikstofuitstoot, die zo’n omslag onnodig zou moeten maken. Maar dat zou kortzichtig zijn – de milieuproblemen in de landbouw zijn zo veel groter dan stikstof alleen. Natuurvriendelijke landbouw slaat alle vliegen in één klap, met minder dieren per hectare, minder import van veevoer, minder gif, en meer ruimte voor wilde planten en dieren.

Ik hoop op het beste, maar ik ben er niet gerust op. En die onrust werd niet minder van het geheime formatiedocument dat Gert-Jan Segers (ChristenUnie) in de trein liet liggen. Daaruit valt niet heel veel te concluderen, maar alleen al de eerste zin over stikstof vond ik veelzeggend: ‘Sinds twee jaar hebben we een stikstofprobleem.’

Het stikstofprobleem als juridische kwestie

Op het eerste gezicht geen spectaculaire uitspraak, maar in zeven woorden legt het de oneigenlijke motieven achter de aanpak van het stikstofprobleem bloot. We hebben namelijk niet ‘sinds twee jaar’ een stikstofprobleem. We hebben al decennialang een gigantisch stikstofprobleem. En door de schijnoplossingen ervoor door voorgaande kabinetten staat de natuur in Nederland er nu bar slecht voor.

De VVD en het CDA, die het document samen schreven, vinden natuurschade door stikstof blijkbaar geen probleem. Zij zagen pas een probleem toen de rechter twee jaar geleden de economie deels platlegde, door te oordelen dat de overheid misleidend stikstofbeleid in elkaar had geknutseld.

Het is een beetje alsof Rutte zou zeggen: we hebben sinds twee jaar een toeslagenprobleem – namelijk vanaf het moment dat de misstanden in de toeslagenaffaire aan het licht kwamen. Maar het probleem begon al in 2014, toen ouders massaal in de schulden werden geduwd.

Twee jaar geleden werd stikstof úw probleem, meneer Rutte. En toch bleef uw kabinet om de hete brij heen draaien. Het is nog het best te vergelijken met een dreinende kleuter, schreef ik in

Vergunningsvrije gebieden

Nadat de stikstofcrisis in 2019 ook een juridische en economische realiteit werd – de hele bouw werd platgelegd en ook een deel van de agrarische sector – is het kabinet niet gestopt met schijnoplossingen. Afgelopen maand publiceerde ik een onthulling over zo’n schijnoplossing.

Het gaat over een maatregel die demissionair minister Schouten nam nadat de Raad van State had besloten dat de aanleg van een nieuwe snelweg niet mocht doorgaan, omdat de stikstofregels daarvoor niet in lijn waren met de Europese wet.

Het moest strenger, maar de minister kwam met een verkapte versoepeling. De aanpassing van de regels moest naast minder uitstoot ook ‘meer perspectief voor economische ontwikkelingen bieden’. Het gevolg is dat er nu in delen van Nederland ongebreideld stikstof mag worden uitgestoten. Hoe verzin je het?

Naar aanleiding van mijn stuk heeft Tjeerd de Groot van D66 Kamervragen gesteld. De minister liet vorige week weten dat een antwoord nog even op zich laat wachten, ‘vanwege de benodigde afstemming’.

Ondertussen staan de plannen voor de snelweg waar het om begon gewoon overeind. Mobilisation for the Environment, de milieuorganisatie die telkens weer de staat op zijn knieën dwingt via de hoogste bestuursrechter, is in beroep gegaan. De kans is levensgroot dat de nieuwe maatregel van minister Schouten wordt afgeschoten. De weerstand door de overheid is een kwestie van tijdrekken.

Het zou kunnen dat de formatiebesprekingen ook betrekking hebben op deze zoveelste misser in het stikstofbeleid. Laten we hopen dat Schouten hierop doelt met ‘de benodigde afstemming’.

Gaskomkommers

Het stikstofdossier is niet de enige aanwijzing dat het demissionaire kabinet niet warmloopt voor een omslag in de landbouw. Ook uit hun reactie op de stijgende gasprijzen werd het duidelijk. De meest energie-intensieve vorm van landbouw, namelijk bulkgroentes kweken in door aardgas verwarmde kassen, werd nog eens extra gesubsidieerd. Anders kon het niet meer uit. En dat het normaal wel uit kan is ook al alleen maar dankzij de standaardkorting op de gasrekening voor glastuinbouwers.

En dat terwijl glastuinbouwers zelf al massaal bezig waren met maatregelen om de dure winter door te komen. Later planten, minder planten, iets planten wat geen extra warmte nodig heeft, alles om maar minder gas te verbruiken. Maar de nieuwe steun van de overheid wordt gegeven als een extra korting op de energierekening. Dus hoe meer energieverbruik, hoe meer subsidie. Kon dat nou niet anders?

Hoe dan ook, we wachten met spanning op de formatie. Niet zozeer op het precieze bedrag dat wordt uitgetrokken voor de stikstofcrisis, maar vooral op hoe dat geld besteed zal worden. Ondanks de vele beperkende maatregelen voor boeren draait de Nederlandse landbouw in de kern om economische motieven en internationale handel. Komt er nu eindelijk integraal beleid om de kern te verplaatsten naar waar landbouw werkelijk om zou moeten gaan?

Landbouw is het beïnvloeden van ons eigen ecosysteem, zodat wij daarin zo veilig, plezierig en gezond mogelijk kunnen leven. Je zou het bijna vergeten, maar door het verbouwen van ons voedsel uit te besteden aan landbouwbedrijven zijn wijzelf, onze lichamen, letterlijk en concreet Niet iets om lichtzinnig mee om te gaan.

Lees- en luistertips

  • Recyclebare kroepoekzak? Conimex recyclet vooral andermans goede werk. Foodwatch ontrafelt stuitende verkooppraatjes in de supermarkt. Leerzaam, en je mag ook nog eens stemmen welke misleiders naar huis gaan met het
  • Ondanks de ernst van de stikstofcrisis blijkt een van de grootste uitstoters van Nederland jarenlang niet eens zijn uitstoot op te geven. Zo leek hij geen uitstoot te produceren, terwijl hij in werkelijkheid bij de top vijf van de grootste piekbelasters van Nederland hoort. Radioprogramma Pointer De Omgevingsdienst blijkt alleen steekproefsgewijs te controleren, en had het even gemist. Zo serieus wordt het stikstofprobleem dus genomen door bedrijven en de overheid.
  • Het stikstofprobleem is veel groter dan alleen de neerslag in natuurgebieden. Het gaat ook over gezondheid en waterkwaliteit. Stikstofexperts Jan Willem Erisman en Wim de Vries schreven met hulp van veel anderen een
  • De verontreiniging van ons grondwater is waarschijnlijk het stikstofprobleem met de minste aandacht. Dat kan over een paar jaar weleens anders zijn, waarschuwen drie hoogleraren die het kunnen weten in
  • Collega Tamar Stelling publiceerde een zeer lezenswaardig stuk over oplossingen voor milieuproblemen. Dat zijn ze niet. Er worden batterijen aan zogenaamde oplossingen bedacht en gepromoot, maar nooit zijn ze zonder neveneffecten op het milieu (met één uitzondering: het simpele devies minderen). Tijd om daar structureel rekening mee te gaan houden. Tamars voorstel: praat erover als over ziektes en medicatie: dan klinkt het ineens normaal dat er bijwerkingen zijn.

Bedankt, en tot de volgende!