In deze laatste week van 2021 publiceren we op De Correspondent geen nieuwe stukken. In plaats daarvan zetten we onze favoriete Correspondent-verhalen van het afgelopen jaar op een rij. Deze drie verhalen deden mij anders kijken – naar mezelf, mijn stad en de media.

De beste journalistiek laat je zien wat je eerst nog niet zag.

Deze verhalen van collega’s zorgden ervoor dat ik mijzelf anders zie, anders door mijn stad loop en anders naar mijn eigen vak kijk.

Lynn Berger over onzichtbare vrouwen

In een schitterend essay beschrijft Lynn Berger hoe de mannelijke norm en de onzichtbaarheid van vrouwen onze wereld vormgeven. Van pianotoetsen die net te groot zijn voor de gemiddelde vrouwenhand tot de openbare ruimte die niet is ingericht om je er soepel ‘met lasten’ – lees: buggy’s, peuters en boodschappen – in te bewegen en hartaanvallen die bij vrouwen minder goed herkend worden.

‘Mannelijke data’, schrijft Lynn, zijn zo dominant dat ze bepalen wat we weten, en ervoor zorgen dat vrouwen onzichtbaar blijven – in die data, in de geschiedenis en de cultuur. Lynn heeft weinig woorden nodig om dit nogal fundamentele punt overtuigend over te brengen – ik wist dat van die mannelijke norm en vrouwelijke onzichtbaarheid wel (een beetje), maar door het lezen van dit stuk zíé ik het ook, en zie ik ook waarom ik (man) het eerder niet zag.

Dit verhaal is nog knapper omdat het de klaagzang ontstijgt: Lynn schrijft dat die onzichtbaarheid óók een privilege kan zijn. ‘Weten hoe te leven, hangt af van weten hoe je volledig aanwezig moet zijn, en ook hoe je moet verdwijnen’, citeert ze Akiko Busch. Precies. Wij mannen hebben het ook niet makkelijk!

Thalia Verkade over de publieke ruimte (met Marco te Brömmelstroet)

Collega Thalia Verkade schreef met ‘fietsprofessor’ Marco te Brömmelstroet het geweldige boek Het recht van de snelste dat mij totaal anders naar mijn eigen stoep, straat en stad Sindsdien vind ik al die vierkante meters geparkeerd blik in de publieke ruimte niet meer zo vanzelfsprekend.

Waarom accepteren wij eigenlijk dat het leven op straat gevaarlijk kan zijn en ik ’s ochtends onder hoogspanning mijn dochtertje naar school fiets? Hoezo is die ‘autologica’ de logica die bepaalt hoe onze omgeving eruitziet? En is er ook een andere logica denkbaar, eentje met, pak ’m beet, meer woonplezier en minder doden en vervuiling?

Het werk van Thalia en Marco is wat bijzonder goede journalistiek kan zijn: het doet je twijfelen aan twijfelachtige vanzelfsprekendheden waar je eerder niet aan twijfelde omdat ze vanzelfsprekend zijn. In de woorden van de jury van de Brusseprijs, de prijs voor het beste journalistieke boek van 2021: ‘Alle vijf de [genomineerde, MM] boeken stemmen tot nadenken, maar het boek dat we bekronen stemt tot omdenken’. En zo is het.

Vijf inzichten uit het werk van Thalia en Marco:

Jesse Frederik over de toeslagenaffaire (of: hoe Nederland werkt)

De fenomenale reconstructie van de toeslagenaffaire door Jesse Frederik leerde mij veel. Jesse laat zien welke rol ambtenaren, journalisten, ministers, staatssecretarissen, rechters, Kamerleden, kijkers en kiezers speelden, hoe vrijwel iedereen deed wat je van ze zou verwachten en dat juist daardoor alles mis kon lopen. Individuele fouten zijn gemaakt, maar systemische redenen lagen ten grondslag aan de affaire – en de wens om daders aan te wijzen lost die niet op, integendeel.

Zo hadden we het niet bedoeld heeft mijn blik op mijn eigen Jesse toont hoe bepalend een paar van de meest invloedrijke en gelauwerde onderzoeksjournalisten waren in dit dossier. Zij legden serieuze misstanden bloot, gelukkig, maar gaven ook bepaalde aspecten van de affaire buitenproportioneel veel aandacht, waardoor het systemische karakter van het probleem verloren ging. Het dader-slachtofferframe bleek onweerstaanbaar, en de publieke én politieke discussie werd een whodunit. In de woorden van Jesse: zij maakten belangrijk wat spannend was, in plaats van andersom. Ik durf wel te stellen dat daar mede het gevolg van is.

Mijn lessen: wees je als journalist continu bewust van de grote invloed die jouw werk kan hebben, en nieuws maken vanuit het dader-slachtofferframe is niet heroïsch maar aartslui.

Tip: Zo hadden we het niet bedoeld: De tragedie achter de toeslagenaffaire is ook als podcastserie te beluisteren: