Een paar jaar terug vertelde een Argentijnse onderwijsjournalist me over de lage kwaliteit van het sterk geprivatiseerde onderwijs in haar land, en de ongelijkheid die dat veroorzaakte. Toen ik haar vertelde over het Nederlandse onderwijs en de langzame, maar gestage privatisering hier, reageerde ze: ‘Klinkt als Argentinië twintig jaar geleden.’ 

vroeg deze week aandacht voor het publieke (dus door belastinggeld betaalde) onderwijs in Nederland. Want dat staat onder druk.

Meer dan een op de vier leerlingen in het basis- en voortgezet onderwijs volgt inmiddels bijles, examentraining of huiswerkbegeleiding via een commerciële aanbieder. Private bijlesinstituten sluiten contracten af met scholen om hun bijlessen ín school te geven en daar op school reclame voor te maken. Hoeveel van de 8,5 miljard aan coronageld voor het onderwijs precies naar private aanbieders is weggevloeid is nog niet bekend, maar dat het de privatisering een flinke boost heeft gegeven

Het zou zomaar kunnen dat we na de pandemie eindelijk eens tijd hebben om rustig om ons heen te kijken en te zien: verrek, wat is het snel gegaan met die privatisering van het onderwijs!

Waarom privatisering een slecht idee is

Waarom is dat ook alweer zorgwekkend? Omdat die private partijen in de eerste plaats geen maatschappelijk belang dienen. Natuurlijk kunnen ze uit idealisme zijn ontstaan, maar ze zijn er om geld te verdienen. En leerlingen met meer geld zijn in het private veld dus meer waard. Het verandert burgers die naar school gaan om mee te leren draaien in de maatschappij in consumenten die onderwijs inkopen om succesvol te worden. En wie het meeste geld heeft, kan – tot op zekere hoogte – het meeste succes inkopen. Gevolg: kinderen van rijke ouders gaan naar goede scholen, kinderen van arme ouders krijgen de restjes.

Wie privatisering van het onderwijs bij de wortel aan wil pakken, begint niet bij het onderwijs

Om privatisering tegen te gaan, adviseert de Onderwijsraad daarom onder andere reclame van private onderwijsaanbieders op school te verbieden. Ook adviseert hij een verbod op registratie van wie de vrijwillige ouderbijdrage wel en wie die bijdrage niet betaalt. En het gaat de Onderwijsraad om bewustwording. De raad stelt – – dat de overheid haar verantwoordelijkheid voor het maatschappelijk belang van onderwijs ontloopt, en dat ook scholen en besturen zich bewuster zouden moeten zijn van hun publieke taak.

Het is belangrijk dat de Onderwijsraad daar aandacht voor vraagt. En de voorgestelde maatregelen zijn goed. Maar: die maatregelen kunnen de privatisering van het onderwijs weliswaar vertragen, maar zullen die niet tegenhouden. Want de oorzaak van die privatisering ligt dieper: bij ouders die het beste willen voor hun kind.

Het ‘probleem’: ouders willen het beste voor hun kind

Dat ouders het beste willen voor hun kind, kan je ze natuurlijk niet kwalijk nemen. Het beste diploma geeft immers meer kans op de beste baan met het beste salaris, de beste gezondheid, het beste huis met de beste tuin, de beste vakanties met de beste zon en de beste sneeuw en het beste eten met de beste sauzen.

Privatisering van het onderwijs is niet tegen te gaan zolang het voor ouders belangrijk is dat hun kind goed, beter, best terechtkomt

Maar als iedereen het beste diploma haalt, wordt zo’n diploma relatief gezien minder waard. Wie z’n kinderen altijd al naar de beste scholen kon sturen, voelt dat die diploma-inflatie z’n maatschappelijke positie bedreigt. De kansen van de een gaan immers altijd ten koste van de kansen van een ander. Ouders die het zich kunnen veroorloven zetten daarom hun geld en netwerk in, zodat hun kinderen zich op nieuwe, vaak duurdere of private manieren kunnen onderscheiden. Geen gewone middelbare school, maar een die met leerlingen op taalreis naar China gaat – en daar een net wat hogere ouderbijdrage voor vraagt. Geen publiek, klassikaal onderwijs, maar een-op-een-les van een bijlesdocent. Geen universiteit, maar een prestigieuzer university college. 

Gelijke kansen leiden óók altijd tot nieuwe vormen van ongelijkheid, Beleid gericht op gelijke kansen noemt ze daarom ‘een slang die zichzelf in de staart bijt’. 

Privatisering van het onderwijs is niet tegen te gaan zolang het voor ouders belangrijk is dat hun kind goed, beter, best terechtkomt. Dan verdwijnt al dat schaduwonderwijs – de verzamelnaam voor aanvullend onderwijs – naar de zwarte markt: bijlesklasjes aan huis, ouderbijdragen die in ’t geniep via een Tikkie betaald moeten worden en flyeraars die vlak buiten de schoolpoort foldertjes staan uit te delen.

Wie privatisering van het onderwijs bij de wortel aan wil pakken begint niet bij het onderwijs, maar heeft een andere vijand:

De oplossing: minder competitie

Want als een kind voor het eerst naar school gaat, staat er – zonder dat de juf dat zo uitspreekt – nogal wat op het spel. Een hoger diploma leidt tot een hoger salaris, en in Nederland leven mensen met de hoogste inkomens gemiddeld zo’n zeven jaar langer dan mensen met de laagste inkomens. Ook leven ze gezonder. Wie weinig geld heeft, leeft in Nederland gemiddeld 63 jaar in goede geestelijke gezondheid, wie er veel meer van heeft bijna  

Er is een alternatief. In een samenleving met grote inkomensgelijkheid zijn mensen minder met elkaar in competitie. In zo’n samenleving is het niet zo nodig om je kind naar bijles en examentraining te sturen, omdat er niet meer zo veel afhangt van het diploma dat je haalt. In samenlevingen met kleine inkomensverschillen is de sociale mobiliteit dan ook groot. Mensen beklimmen de maatschappelijke ladder, doen dan weer een stapje terug, maar altijd in de wetenschap dat ze nooit zó hard van die ladder zullen vallen dat ze nooit meer op kunnen klimmen.

Wat is ‘het beste’ voor een kind? Niet de hoogste trede op de maatschappelijke ladder, maar het besef dat er bij tegenslag altijd een zorgzame samenleving klaarstaat, dat er een publiek is om het op te vangen.

Meer van mij lezen? Eens in de twee weken stuur ik een nieuwsbrief over onderwijs rond. Daarin zet ik m’n (halve) gedachten over onderwijs uiteen, geef ik lees-, kijk- en luistertips en deel ik foto’s van m’n kittens. Schrijf je in voor m’n nieuwsbrief!