In deze laatste week van 2021 publiceren we op De Correspondent geen nieuwe stukken. In plaats daarvan tippen we onze favoriete Correspondent-verhalen van het afgelopen jaar. Deze drie stukken brachten mij dit jaar aan het wankelen.

Het is niet gemakkelijk van mening, oordeel, idee, inzicht, hypothese, of hoe-je-het-ook-wilt-noemen te veranderen. Toch wil ik proberen om je overtuigingen op z’n minst aan het wankelen te brengen. 

Misschien dat je aan het eind van deze mail wel denkt: mensen zonder klimaatdepressie – die zijn pas gek, we moeten beter luisteren naar wat relschoppers te zeggen hebben en ik wil nooit meer werken voor een baas.

Maar eerst iets over van mening veranderen en hoe dat dan moet. Correspondent Niet-menselijk leven Tamar Stelling schreef eerder dit jaar over de psychologie van veranderende denkbeelden.

Mensen leiden het liefst een leven dat consistent is. Als we twee overtuigingen hebben die met elkaar in conflict zijn, of als onze woorden en daden niet overeenkomen, dan ervaren we een onplezierig, rusteloos gevoel dat ‘cognitieve dissonantie’ heet. Om dat gevoel te vermijden of weg te stoppen, verdedigen we de keuzes die we maken: zelfrechtvaardiging.

Is roken slecht voor me? Nee joh, ik word er juist gelukkig van!

Zodra mensen zich bewust zijn van dat samenspel van overtuigingen, cognitieve dissonantie en zelfrechtvaardiging, kunnen ze gemakkelijker van mening veranderen.

Als je vervolgens snapt hoe je jezelf in je eigen ideeën kunt ingraven óf van mening kunt veranderen, raad ik je graag de volgende drie artikelen aan. Mij gaven ze een gevoel van cognitieve dissonantie, mij brachten ze aan het wankelen.

Misschien zijn mensen zónder klimaatpijn gek

Cognitieve dissonantie ervoer ook correspondent Modern Leven Nina Polak, en wel toen ze een documentaire keek over jonge klimaatactivisten. Een van die activisten kocht uit principe geen kleding meer, maar repareerde de oude. 

‘Drammer’, dacht Nina. ‘Humorloos. Moralistisch’, zei een stem in haar hoofd. Nina: ‘Het is dezelfde stem die vergoelijkte dat ik vorige week naar Kopenhagen vloog om in een toprestaurant beer te eten. Beer, ja. (Een streekproduct! roept de stem nu wanhopig. Ongelooflijk lekker!) In mij lijken inmiddels twee menstypen te leven, die elkaar voortdurend in de haren vliegen.’

Maar van welk van die twee menstypen, van welke stem in je hoofd, kun je het beste advies aannemen?

Nina schrijft ook over een andere klimaatactivist, Greta Thunberg, een psychiatrisch patiënt wier ‘stoornis’ er onder meer uit bestaat dat zij ‘maar één type mens is’. Een type mens dat de gevolgen van klimaatopwarming voorziet en doorvoelt zónder vergoelijkend stemmetje. Eigenlijk heel rationeel dus.

Nina: ‘Greta heeft de wereld met een cruciale vraag geconfronteerd: wie is hier nu eigenlijk gek?’

Misschien moeten we luisteren naar relschoppers

Nog een ongemakkelijk inzicht. Als er ergens – in mijn beleving bovengemiddeld vaak Rotterdam – rellen uitbreken op straat roept de onderbuik (of de premier) al snel: tuig! Want waarom zou je de woede van mensen die scooters in de fik steken en winkelruiten intrappen willen begrijpen? 

Toch is dat waar correspondent Groot Rotterdam Arjen van Veelen in dit stuk voor pleit. Hij woonde de rechtszaken bij die begin dit jaar gevoerd werden naar aanleiding van de avondklokrellen in Rotterdam. Arjen: ‘Al wapperen relschoppers misschien niet met pamfletten en partijprogramma’s, toch zou je dit soort oproer wel degelijk politiek kunnen noemen. Straatpolitiek: een onbeholpen vorm van politiek voor mensen die zich “geweigerd” voelen door de samenleving.’

Wie luistert naar de boodschap van die straatpolitiek zou bijvoorbeeld kunnen ontdekken dat sociale klasse kleurt hoe mensen behandeld worden. Ook in de rechtszaal, want daar zag Arjen tijdens die rechtszaken klassenjustitie in haar werk.

Misschien is werken voor een baas altijd uitbuiting

Nu het K-woord is gevallen, Klasse dus, is de stap naar Karl Marx niet meer zo groot. Socioloog Marguerite van den Berg bespreekt zijn werk in dit gesprek met correspondent Goede gesprekken Lex Bohlmeijer, waarin ze betoogt dat we het belang van werk met z’n allen overschatten.

‘Als je werkt voor een baas, is dat een deel van de dag om in je levensonderhoud te voorzien en het andere deel is voor de baas. Dat neemt de baas van ons; dat is uitbuiting. En dat is geen geheim. Jeff Bezos ging de ruimte in en zei daarna letterlijk: dank jullie wel, medewerkers van Amazon, you guys made this possible!’

Over het gesprek en Marguerites denken schreef Lex dat er ‘iets confronterends’ in zat. ‘Misschien stemt het wel ongemakkelijk. Ik realiseerde me opeens hoe ik ook veel dingen vanzelfsprekend ben gaan vinden, terwijl ze dat niet zijn.’

Tot zover. Ik wens jullie mooie dagen met nieuwe inzichten,

Johannes