Een rapport over migratie met concrete, haalbare oplossingen. Dat zie je niet vaak

Voor iedereen die (net als ik) moedeloos wordt bij het zien van nieuws over migranten die in de Poolse bossen doodvriezen, die zinken in gammele bootjes op de Middellandse Zee, of die gemarteld worden in Libische gevangenissen: er is hoop. Op papier dan – maar toch.

Vandaag presenteert de adviesraad migratie (ACVZ) namelijk een nieuw rapport aan de Tweede Kamer, over de Nederlandse verantwoordelijkheid voor wat er gebeurt aan onze EU-buitengrenzen.

Voor wie onder een steen heeft geleefd de afgelopen jaren: die grenzen worden steeds bruter bewaakt, onder meer door het Europese grensagentschap Frontex. Migranten worden daarbij, vaak met geweld, van Europees grensgebied teruggestuurd of teruggehaald voordat ze asiel kunnen aanvragen. Dat is in strijd met het internationaal recht. Citaat van de dag uit het rapport: ‘We zijn door een ondergrens gegaan aan de EU-grens.’

‘Er is een patroon van wegkijken en onderling afschuiven van verantwoordelijkheid door lidstaten, en ook de EU-instellingen’, schrijft de adviesraad, onverbiddelijk. Of wat dacht je van deze: ‘Nederland kan en mag niet toestaan dat de EU-buitengrenzen, en daarmee ook onze grenzen, op deze manier worden bewaakt.’

Hè hè. Dit roepen ngo’s, mensenrechtenorganisaties en journalisten al jaren. Maar nu wordt het ook door het hoogste adviesorgaan van de regering zwart-op-wit gezet: Nederland kan juridisch aansprakelijk worden gesteld voor mensenrechtenschendingen aan de Europese grenzen. Want, zo luidt de titel van het rapport: ‘EU-grenzen zijn ook onze grenzen’.

Dit is in sterk contrast met de houding van zowel Nederland als de EU richting de migranten (en iedereen die zich om hun lot bekommert). Die lijkt al jaren gebaseerd op een oud Partysquad-hitje.^* Wat wil je doen dan?

En dat is nu precies het probleem dat dit rapport glashelder adresseert: migranten kúnnen haast niets doen om hun rechten te halen, als die overduidelijk geschonden worden. En daar moet verandering in komen.

Het rapport doet een aantal concrete aanbevelingen, waar Nederland nú op kan inzetten om de mensenrechtensituatie aan de Europese buitengrenzen te verbeteren. En daar put ik, misschien tegen beter weten in, hoop uit.

Even concreet: wat moet er dan gebeuren?

‘De grondhouding van lidstaten [moet] veranderen van “waar komen we mee weg” naar “wat moeten we doen?”’, schrijft de adviesraad.

Concreet heeft de raad zes aanbevelingen – stuk voor stuk goede ideeën – waarvan ik er twee het meest interessant vind: verbeter de rechtsgang voor migranten, en versterk onafhankelijke monitoring van wat er aan de grenzen gebeurt.

Broodnodig, want met beide heb ik de afgelopen jaren in de praktijk gezien hoe slecht het is gesteld.

1. Het is haast onmogelijk als migrant je recht te halen

Stel: je bent een Nigeriaanse jongen die heeft geprobeerd op een bootje naar Europa te komen. Je bent onderschept door de Libische kustwacht, in een gevangenis gegooid, verhongerd en geslagen, en uiteindelijk teruggevlogen naar Nigeria.

Dit is het verhaal van Patrick, die ik in Nigeria leerde kennen. Zijn rechten waren door de EU links en rechts geschonden, maar hoe moest hij dat weten? En bij wie moest hij daarvoor aankloppen?

Uit het rapport: ‘Uit onderzoek blijkt dat interne klachtprocedures zoals bij het EU-grens- en kustwachtagentschap, Frontex, niet goed genoeg werken. De EU en de lidstaten reageren niet adequaat op signalen en meldingen van misstanden. Als het op verantwoordelijkheid nemen aankomt, wijst men vooral naar elkaar.’

In het geval van Patrick klopte er iemand bij hém aan: een organisatie die probeerde zijn zaak voor het Europees Hof van de Rechten van de Mens te brengen. Het kostte tientallen advocaten, juridische medewerkers, en ngo-werkers om de overlevenden van het voorval op te sporen, en hen ervan te overtuigen een klacht in te dienen bij het Hof. In 2018 werd de zaak ingediend. En nog steeds is niet duidelijk of de zaak behandeld gaat worden. Een absurd traag en ontoegankelijk proces dus. En een proces waarin de EU volledig buiten schot blijft: alleen lidstaten kunnen voor het Hof gedaagd worden – de EU en haar agentschappen zelf zijn nagenoeg immuun.

Hier moet verandering in komen, stelt de adviesraad migratie. Door de EU ook te laten toetreden tot het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens bijvoorbeeld, waardoor ze voor het Hof gedaagd kan worden. Maar ook door binnen Nederland zelf alternatieve rechtsgangen mogelijk te maken. Want, zo schrijft de raad: ‘Dit is een basisvoorwaarde voor rechtmatigheid en rechtsstatelijkheid van migratiebeleid van de lidstaten en de EU als geheel.’

2. Het is haast onmogelijk om als journalist te weten wat er speelt aan de grenzen

Ik werd ooit aan de Bulgaars-Griekse grens opgepakt door een Frontex-patrouille. Lang verhaal kort: ik wilde daar zien hoe het migranten verging, Frontex wilde dat niet.

Ik was niet de eerste en zeker niet de laatste journalist die op afstand van de Europese grens werd gehouden. De huidige situatie aan de Pools-Belarussische grens is nauwelijks te verslaan voor verslaggevers, omdat het Poolse leger het gebied hermetisch afsluit. Libië weigert elk persvisum uit te geven. En op zee... ja, hoe doe je gedegen verslag op zee?

Zo nu en dan zijn er natuurlijk goede journalisten die het wél lukt onze grensbewaking in actie te zien. Maar consequente, transparante en onafhankelijke monitoring van wat er aan onze grenzen gebeurt, ontbreekt volledig.

Wederom is de adviesraad hier concreet over: Nederland moet regels optuigen voor het monitoren van grensbewaking (de raad levert ook een duidelijk lijstje waaraan zulke monitoring zou moeten voldoen). En als dat nog klinkt als een papieren tijger: sancties opleggen aan lidstaten die hier niet aan meewerken. Het klinkt misschien simpel, en dat vind ik juist ook het mooie. Nederland kan dit, als het wil, gewoon doen.

Soms lees je zo’n rapport waarvan je denkt: yes! Dit zijn nog eens aanbevelingen waar we iets mee kunnen.

Vandaag wordt het document besproken in de Tweede Kamer, en kan de nieuwe regering ermee aan de slag. Natuurlijk, Nederland is voor resultaat afhankelijk van andere Europese landen. Maar een concretere en vooral haalbaardere blauwdruk voor humaner grensbeleid kan ik niet bedenken.

Meer lezen?