De wereld als chemische afvalbak (die vol zit)
Restaurants en bioscopen zijn weer open, maar voor iedereen die zich Netflix nog herinnert, een kijktip: Dark Waters (2019).
Dit is het waargebeurde verhaal van advocaat Robert Bilott en zijn gevecht tegen chemiebedrijf DuPont dat tienduizenden mensen in West Virginia vergiftigt met lozingen van het stofje PFOA, waarvan DuPont dan al decennia weet dat het mensen allerlei soorten kankers geeft en misvormd nageslacht.
Inmiddels vind je PFOA in het bloed van elk mens en dier. De DuPonts der aarde vergiftigen de boel overal, zoals ook DuPonts dependance genaamd Chemours in Dordrecht (die de PFOA-variant ‘GenX’ loost).
In 2016 wijdde The New York Times Magazine een lang stuk aan Bilott: ‘The Lawyer Who Became DuPont’s Worst Nightmare’. Acteur Mark Ruffalo – The Hulk – las het, viel van z’n stoel en vertolkte niet veel later Bilotts personage in Dark Waters. Kijk zeker dit korte interview met Ruffalo, veelzeggender dan de trailer:
Bilotts verhaal is exemplarisch voor hoe het altijd gaat, stelt Ruffalo. ‘Een bedrijf weet dat ze hun klanten, de bevolking schaden. Dat blijkt uit eigen onderzoeken. Dus verbergen ze die onderzoeken en blijven die bevolking schade doen. Of we het nu hebben over zware pijnstillers, klimaatverandering, Monsanto en glyfosaat, fracking en wat het doet met water – steeds hetzelfde verhaal.’
Ruffalo vervolgt: ‘De helden in Marvelfilms zijn helden omdat iedereen ze wil zijn. Maar je hebt ook helden in de wereld, die helden zijn juist omdat niemand ze wil zijn. Mensen die de moeilijke keuzes maken. Zo iemand is Bilott.’
Bilott strijdt nog altijd tegen DuPont en PFOA – zelfs Dordrecht staat hij bij met raad. Al wens je de lage landen hun eigen Bilott.
Want chemiebedrijven als 3M dumpen jaarlijks duizenden liters PFAS (een verzamelnaam voor alle poly- en perfluoralkylstoffen zoals PFOA) in de Westerschelde. Met vis vol huidkanker tot gevolg. En een plaatselijke bevolking die afgeraden wordt nog iets uit eigen moestuin te eten.
PFAS zijn zogenoemde ‘forever chemicals’ die niet afbreken in het milieu. Ze hopen zich op. Sinds zeker 1972 loost 3M deze troep in het water. ‘Dit jaar pas wordt iedereen een beetje wakker, van wat daar gaande is’, zei de Vlaamse klokkenluider Thomas Goorden eind vorig jaar in een ontluisterend item van BNNVARA over de Westerscheldekwestie.
De Westerschelde is een van de meest vervuilde wateren ter wereld door wat er allemaal geloosd wordt rond de haven van Antwerpen, meldt hoogleraar milieuchemie Jacob de Boer nog.
Karrevrachten nieuwe entiteiten
PFAS in Dordrecht, PFAS in de Westerschelde, Tata Steel in IJmuiden die meer troep uitstoot dan gemeld, cacaofabrieken aan de Zaan die stiekem zeer normoverschrijdende hoeveelheden ammoniak en ethanal de lucht in spuiten; incidenten of topje van de ijsberg?
Nou, op wereldschaal lijkt de grens van wat een menslievend milieu aan chemische vervuiling hebben kan flink gepasseerd, meldden veertien onderzoekers vorige week. Al spreken ze niet van vervuiling maar ‘nieuwe entiteiten in het milieu’.
Ik wijdde er een lang nieuwsbericht aan in het kader van mijn serie over de negen planetaire grenzen, of negen clusterfucks, gezien die nieuwe entiteiten daar één van zijn.
Uit chemische hoek kwam veel commentaar dat samen te vatten valt als: ‘En REACH dan?’
Het Europees Chemicaliënagentschap bepaalt welke stoffen welkom zijn in de EU aan de hand van deze REACH-verordening (of de Registration, Evaluation, Authorization and restriction of CHemicals).
Chemicus Leon typeert dat agentschap als ‘zeer conservatief, dus extreem streng’. Zo kan een stof eindigen op de lijst ‘Substances of Very High Concern’: ‘In de praktijk is die stof dan al dood, want klanten rennen weg.’
Waterkwaliteitexpert Milo is niet onder de indruk: ‘Ondanks dat [...], komen er toch gigantische aantallen en volumes giftige stoffen in het milieu terecht. Conclusie: die hoepels zijn helemaal niet zo waterdicht als de chemische industrie ons wil doen geloven.’
Beperkte reach
Daarbij geldt REACH louter voor Europa. Al wordt de REACH-verordening ‘in ietwat andere vorm ook buiten de EU ingevoerd. Denk aan Turkije en Zuidoost-Azië’, merkt chemicus Leon op.
Eerder legde Cynthia de Wit, de hoogleraar milieuchemie die ik sprak voor het stuk, via Zoom uit: ‘Vroeger waren Europa en de Verenigde Staten de belangrijkste producenten van chemicaliën, maar veel bedrijven verplaatsen hun productiefaciliteiten naar China en India. Daar is het goedkoper en is er minder regelgeving.’
De EU verbood een hele lijst chemicaliën en zei tegen China: producten met dit spul erin kun je hier niet kwijt. Dus werd China steeds beter in het maken van afzonderlijke spullen voor de Europese markt en de eigen bevolking, waar veel verboden chemicaliën wél in mogen zitten.
Bepaald geen waterdicht systeem. De Wit: ‘We krijgen de chemicaliën toch binnen, via televisies, of het rubber in de kabels rond uw computersnoeren, en dat is heel moeilijk te controleren.’
Want niet alleen REACH bepaalt wat de EU binnenkomt, weet expert omgevingsrecht Arie. REACH gaat bijvoorbeeld niet over het vervoer van gevaarlijke stoffen. In Arie’s tijd was dat het probleem van Verkeer en Waterstaat. ‘Die regulering deugde vanuit beschermingsoogpunt en rechtstatelijk van geen kant.’
De bomen, het bos, ladingen gif
Per mail tracht Arie me ‘een schets te geven hoe regels oftewel de mondiale, Europese, landelijke, provinciale en gemeentelijke overheidsaanpak voor de gevaren van chemicaliën grosso modo in elkaar steken.’
Dat hele verhaal zal ik de lezer hier besparen – hopelijk plaatst Arie alles door onder deze nieuwsbrief – maar ik kan me nu alles voorstellen bij Arie’s eerdere typering van de regulering als ‘een ongekende kluwen ... waarin instanties in dit land vooral aan het dolen waren, steeds afgedekt met mooie woordjes en intenties richting Kamer en media.’
REACH is dus niet zaligmakend. En daar komt bij, mailt De Wit na in reactie op chemicus Leon:
‘De tests uitgevoerd op chemische stoffen in het kader van REACH, hebben geen betrekking op hormoonverstoring en houden evenmin rekening met effecten op hele ecosystemen, of effecten van mengsels (wij en ecosystemen worden aan duizenden chemische stoffen tegelijkertijd blootgesteld), of met de effecten op aardsysteem-processen die geen verband houden met toxiciteit (broeikasgassen, ozonvernietigers, enzovoorts).’
Afijn. De planetaire grens van ‘nieuwe entiteiten in het milieu’ zou ruimschoots overschreden zijn. En al is het een behoorlijk vaag gedefinieerde grens, het besef dat er qua mensgemaakte ministofjes een hoop loos is in de wereld is hier wel ingedaald.
In een opwelling mail ik heldvocaat Robert Bilott met de vraag of hij voor zijn werk nou echt wat heeft aan taartdiagrammen vol ‘planetaire grenzen’ zoals ‘nieuwe entiteiten in het milieu’. Kan de milieuwetgeving er iets mee? Hoe komen we van A naar B?
Bilott mailt terug: concepten zijn hem onbekend. Of ik wat papers door kan sturen.
Wordt vervolgd.
Fijn weekend,
Tamar
P.S. Uiigste filmpje van de maand:
