Veel Europese krijgsmachten zijn ingericht op vrede. Dat blijkt een naïeve gedachte

Nederland is wel vaker te laat. Met excuses maken bijvoorbeeld. En vooral met het doorzien van de internationale werkelijkheid.

Bij militairen kwam deze week het jaartal 1938 over de lippen: toen annexeerde Hitler Oostenrijk en het Tsjechische Sudetenland. Zijn streven naar een Groot Duits Rijk waren al jaren bekend. Toch bleef het keurige Westen verrast.

En Nederland hoopte neutraal te blijven. Nederland bezetten in 1940 was zo gebeurd. Van serieuze militaire weerstand was geen sprake. We dachten dat het op de een of andere manier wel goed zou komen, zonder ons. De vergelijking met nu is voor de hand liggend en pijnlijk. Kiev is dichterbij dan Lissabon.

Wie deze week na de Russische inval in Oekraïne goed luistert, hoort de leegte achter de sancties waar de Europese Unie mee reageert. In zijn theatraal aan de wereld getoonde ‘overleg’ met de Russische veiligheidsraad, spatte Vladimir Poetins minachting ervan af. Voor zijn hoofdspion; voor Oekraïne, dat geen bestaansrecht heeft als soevereine natie; en voor de EU, in zijn ogen het decadente deel van Europa.

Geef hem eens ongelijk. Sancties prima, maar niet voor luxe Italiaanse tassen en Belgische diamanten. En liever niet voor het betalingssysteem SWIFT, want dan kunnen we het gas en de Vrouwendagboeketten zo lastig afrekenen. Poetin heeft geld genoeg en een gemoderniseerde krijgsmacht. En hij zegt waar hij op uit is.

Wie nu af wil van Gazprom als sponsor van z’n voetbaltoernooi is een beetje laat.

Wie nu bedenkt dat Europa en Nederland te afhankelijk zijn van Russisch gas is een beetje laat.

Wie nu doorkrijgt dat Poetin zijn minister van Buitenlandse Zaken Sergej Lavrov heeft om de aandacht af te leiden, maar dat hij niets heeft met diplomatie, is een beetje laat.

De oorsprong van Poetins wrok

Voor Poetin ging het mis in 1989, toen de Muur viel die het Sovjetrijk scheidde van het allang weer welvarende West-Europa. Toen Michail Gorbatsjov, president van de Sovjet-Unie, in 1990 de Duitse hereniging binnen de NAVO goedkeurde, beloofden West-Duitsland en de Verenigde Staten volgens Poetin mondeling dat de NAVO niet naar het oosten zou uitbreiden.^* Het stond in geen verdrag, en gebeurde toch.

In 1999 werden Polen, Tsjechië en Hongarije lid van het westerse bondgenootschap. Later volgden Estland, Letland, Litouwen en ex-leden van het communistische Warschaupact Slowakije, Slovenië, Albanië, Roemenië en Bulgarije, plus een aantal onderdelen van ex-Joegoslavië.

Daar vindt Vladimir Poetins wrok over het historisch onrecht Rusland aangedaan z’n oorsprong. De fouten van het uiteenvallende Sovjetrijk en het bedrog van het Westen herstellen is zijn doel. Oekraïne ook nog NAVO-lid zien worden is in zijn ogen een rode lijn.

Oekraïne staat er alleen voor

Voorlopig zitten de Oekraïners met een grootscheepse aanval op hun leven, hun land en hun soevereiniteit. Poetin zag het land moderniseren en europeaniseren, lid of geen lid van de NAVO en EU.

Waarschijnlijk zag hij nu z’n kans schoon nu Duitsland een niet-ingewerkte regering heeft, Frankrijk verwikkeld is in presidentsverkiezingen, het Verenigd Koninkrijk met z’n door (Russische?) desinformatie gevoede vertrek de EU heeft verzwakt en de Amerikaanse president Joe Biden kampt met wankele steun in het Congres.

West-Europa wil niet vechten, sancties dus

Poetin beseft bovendien dat zijn kansen voorbij zijn als Europa zijn gas niet meer nodig heeft. Hoe sneller wij overgaan op zon en wind, hoe sneller hij zijn Rijk moet herstellen, economisch en gewapend, omdat het nog kan. Verduurzaming als aanjager van oorlog in Europa. Een tragiek het continent waardig.

West-Europa wil niet vechten; sancties dus. Oekraïne is geen NAVO-lid, dus er bestaat ook geen verdragsverplichting zoals bij NAVO-leden die worden aangevallen. Volwaardige militaire steun blijft uit. Oekraïne zal zich met man en macht verzetten, en zoveel mogelijk Russen in lijkzakken terug willen sturen naar hun moeders.

Maar stel dat Poetin kans ziet een zekere greep op het land te vestigen zonder dat het een uitgerekt Afghanistan-drama wordt, en het Westen weer over tot de orde van de Champions League gaat.

NAVO-landen zouden 2 procent van hun bbp aan defensie uitgeven, maar doen dat niet

Wat doen de NAVO-landen als Poetin de onderdrukte Russische minderheden in Estland, Letland of Litouwen komt ‘beschermen’, onder het mom van net zo’n ‘genocide’ als in de Donbas? Of Bulgarije? Sterven Nederlandse jongens vanzelfsprekend voor Bulgaren (die van die oranje toeslagpasjes)?

Kán Nederland überhaupt te hulp schieten? Tegen het eind van haar ambtstermijn erkende toenmalig minister van Defensie Ank Bijleveld (CDA) dat de Nederlandse krijgsmacht zo verzwakt is na dertig jaar bezuinigingen dat zij het eigen grondgebied niet meer kan verdedigen, laat staan voldoen aan de grondwettelijke taak vrede en veiligheid in het buitenland te helpen bevorderen.

Of gewoon voldoen aan de verplichtingen van het NAVO-lidmaatschap. Daarbij wordt vaak verwezen naar die 2-procentsnorm – iedere NAVO-lidstaat heeft zich politiek verplicht 2 procent van zijn bruto binnenlands product aan defensie uit te geven. Nederland bungelt in het rechterrijtje, met 1,5 procent.^*

Maar minstens zo belangrijk zijn spullen en de bijbehorende doctrine, voldoende menskracht en geoefendheid, het vermogen samen te werken. Binnen de eigen krijgsmacht en met de bondgenoten. Op al die fronten schiet de Nederlandse defensie tekort. Net als in Duitsland en verschillende andere Europese bondgenoten.

Landen die er wél werk van maken: Polen, Estland, Letland, Litouwen – landen die de Sovjet-omhelzing maar al te goed kennen. Griekenland en Turkije bewapenen zich vooral om elkaar onder schot te houden. Het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk zijn van oudsher landen met een serieuze krijgsmacht, en bovendien de twee Europese kernmachten.

Hoe Nederland z'n krijgsmacht verwaarloost

In Nederland is het ‘vredesdividend’ na de ondergang van de Sovjet-Unie zonder veel omhaal geïncasseerd, dertig jaar lang.

Weg gingen de tanks, de artillerie werd verder gesnoeid

Eerst ging het in jaarlijkse etappes: minder nieuw materieel, minder mensen die vertrokken werden vervangen, de dienstplicht werd afgeschaft. In 2010 haalde het kabinet-Rutte I (VVD, CDA, met gedoogsteun van de PVV) met nog een bezuiniging van 1 miljard^* het fundament onder de krijgsmacht weg. Het was de nekslag.

De politieke begeleiding was steeds soepel: de klassieke grondoorlog op het Europese vasteland, dat was voorbij. Weg gingen de tanks, de artillerie werd verder gesnoeid. De logistiek werd sterk beknot. Toen kwam de leegloop goed op gang. Militaire en technische deskundigheid verdween. Reserves slonken tot het dieptepunt waarop oefenende militairen pang pang moesten roepen als zij ‘schoten’.^*

Het resultaat: een krijgsmacht met van alles te weinig

De toekomst was cyber en drones. Niet dat we dáár vroeg stevig in investeerden. Maar de defensienota’s maakten er melding van. Tegelijk werd de top van het ministerie van Defensie een gedemilitariseerde zone. Generaals moest je niet belasten met een blik over de horizon. Burgerambtenaren konden ook heel goed nota’s schrijven over ‘het hoogste geweldsspectrum’,^* de militaire formule om te zeggen dat je alles aankan in een oorlog. Zij wisten alleen niet wat daar voor nodig is.

Het laatste NAVO-overzicht van de Nederlandse defensie-capaciteiten inventariseert heel droog wat we hebben en kunnen. In voormalig minister Bijlevelds Kamerbrief van 2 november 2020 met als bijlage de NATO Defence Capability Review 2020 wordt goed zichtbaar wat er ontbreekt om samen Europa te kunnen verdedigen. Je raadt het al: als je in rood aangeeft wat er ontbreekt, dan is er meer rood dan zwart. Op vrijwel alle gebieden heeft Nederland aanzienlijk minder dan toegezegd dan nodig.

Nog steeds zegt Nederland de NAVO toe dat de Nederlandse landmacht drie brigades kan leveren in tijden van crisis. Terwijl alle insiders weten dat er maar één tegelijk in actie kan komen. Alleen al de logistieke ondersteuning ontbreekt om alle drie tegelijk te laten optreden. Dit nog los van het ontbreken van complete bataljons in de organisatie die zijn uitgerust met tanks, pantservoertuigen en geschut voor het leveren van vuursteun. Als je het niet hardop zegt, is het ook niet zo. In de politiek althans, maar niet in de echte wereld.

Zo zitten we met een Dad’s Army dat beroepsmilitairen met hart voor de zaak al jaren pijn in de maag geeft. Van alles te weinig, met 9.000 openstaande functies en een moraal die allang het raam uit is.

Het nieuwe coalitieakkoord erkent dit gapende gat expliciet,^* maar verzwijgt dat de structuur en de mensen er niet meer zijn om die nieuwe investeringen binnen te halen. In 2010 had renovatie nog net gekund. Nu is herbouw de enige optie. Poetin heeft daar vijftien jaar voor gehad.

Europese legers kunnen nauwelijks samenwerken

De Verenigde Staten hebben er al drie, vier, vijf, zes presidenten lang genoeg van dat Europa z’n bijdrage onvoldoende levert aan de eigen verdediging. De blik is nu gericht op Azië, China en de vrijheid van chipgrootmacht Taiwan.^* En Europa komt net tot het inzicht dat het om zichzelf te verdedigen heel veel meer zal moeten samenwerken. Maar nu nog even niet.

De Nederlandse krijgsmacht kan op onderdelen goed samenwerken met de Duitsers. Maar Nederlandse mariniers kunnen niet met de eigen landmacht samenwerken, want hun verbindingsapparatuur is afgestemd op samenwerking met de Britten, met wie zij oefenden in het noorden van Noorwegen. Of zij moeten overschakelen op de landmacht, en missen contact met de Britten.

Wat als Poetin een NAVO-lidstaat aanvalt?

Stel dat Poetin de wilskracht van het Westen met succes heeft getest in Oekraïne. Hij heeft dat land sufgebeukt en wil meer. Zijn logica: zoek de zwakste plek.

Militair deskundigen weten dat de Baltische landen heel moeilijk te verdedigen zijn door hun ligging

De Baltische staten zijn wel NAVO-lid. Zullen West-Europeanen ingrijpen, zullen de Verenigde Staten ingrijpen, zoals het NAVO-verdrag voorschrijft? De rugdekking voor president Biden is beperkt. Oud-president Donald Trump prijst Poetin openlijk.^* Een meerderheid van de Amerikanen ziet het punt niet.

Militair deskundigen weten dat de Baltische landen heel moeilijk te verdedigen zijn door hun ligging. Rusland ligt er dominerend tegenaan en kan met Kaliningrad Europese steun weghouden.

Of de nieuwe F-35 daar ongezien langs kan sluipen is een open vraag. De Europese onderlinge training ontbreekt, en veel materieel is niet compatibel.

Een NAVO die een lidstaat laat zitten is niet alleen ‘hersendood’, zoals de Franse president Emmanuel Macron eerder opmerkte,^* maar ook fysiek in staat van verkruimeling. Moeten we wachten tot dat is aangetoond? De wake-up call van Poetins inname van stukjes Georgië in 2008 is niet gehoord. Die van de Krim in 2014 evenmin. Kan Oekraïne die rol vervullen in 2022?

Een betrouwbare despoot doet wat hij zegt

Vladimir Poetin heeft gedaan wat hij zei. Hij is een betrouwbare despoot. Een groot deel van Europa is verwend met driekwart eeuw vrede, altijd ruimte om nog een nacht te onderhandelen. Ook Polen en Hongarije zijn verwend geraakt met altijd nog een procedure extra. Nederland dacht altijd al weg te komen met een zachte ordening van de feiten.

Schieten is onbeschaafd; oorlog, dat is van een vorige eeuw. Helaas.

Wie er nu achter komt dat de EU geen harde sancties durft in te stellen omdat we afhankelijk zijn van Poetins gas, is niet erg swift, rijkelijk laat zelfs.

Laat dat even bezinken, terwijl wij keurig onze gasrekening blijven betalen en hij daar zijn oorlog van betaalt. Wij warm, Oekraïne in puin. En straks gaan kermen over wanhopige mensen met rolkoffers, die hier niet op vakantie komen.

Wie nu beseft dat de enige taal die Vladimir Poetin verstaat die van macht is, economische macht, ondersteund door een moderne krijgsmacht, is heel erg laat. Onvergeeflijk laat.

Het vredesdividend wordt duur betaald.

Lees ook: