Dit boek helpt misverstanden over ons immuunsysteem de wereld uit 

Eindelijk mogen de mondmaskers af, kunnen we weer dansen en lijkt corona, voorlopig toch, verleden tijd. Twee lange pandemiejaren hebben de meesten van ons alles op alles gezet om dit virus terug te dringen: afstand houden, onze contacten beperken, mondkapjes dragen en ons laten inenten. Al die maatregelen hielpen, maar ze zouden allemaal totaal nutteloos geweest zijn zonder de echte held van deze pandemie: ons immuunsysteem.

Dat immuunsysteem is onnoemelijk complex. Het bevat honderden onderdelen die allemaal met elkaar verbonden zijn en met elkaar interacteren. Ooit gehoord van het major histocompatibility complex? Interferon alfa, beta, gamma of kappa? Fagocyten, mestcellen of T-cellen?

De meeste mensen hebben geen idee. Over ons immuunsysteem bestaan dan ook veel misverstanden. Zo denken veel mensen dat het een goed idee is om het te versterken, en vind je in elke apotheek middeltjes die beloven dat ze je immuniteit kunnen boosten. Gelukkig is er nu een boek dat dit oeverloos ingewikkelde systeem zo duidelijk uitlegt dat ook een totale leek het – met een klein beetje doorzettingsvermogen – kan begrijpen.

Philipp Dettmer is de oprichter van en het brein achter Kurzgesagt – In a Nutshell, een populair YouTube-kanaal waarop ingewikkelde wetenschappelijke concepten op een eenvoudige manier uitgelegd worden. In het begin van de pandemie werden enkele Kurzgesagt-filmpjes over ons immuunsysteem miljoenen keren bekeken en gedeeld.

Youtube plaatst cookies bij het bekijken van deze video Bekijk video op Youtube

Dettmer besefte dat de enorme complexiteit van dat systeem niet in een filmpje van tien minuten past en schreef het boek Immuun, dat afgelopen najaar verscheen. Na het lezen ervan begrijp je hoe vaccins werken, waarom virussen zo verdomd moeilijk in te tomen zijn, en dat je immuunsysteem tijdens het lezen van deze tekst hoogstwaarschijnlijk al een kankercel geëlimineerd heeft. En je beseft ook waarom je je immuunsysteem niet zomaar kan versterken.

Zonder immuunsysteem hield je het als mens hooguit een paar dagen vol

Voor virussen en bacteriën is een mensenlichaam een fantastische woonplek. Lekker warm, beschut en met volop voedsel. Elke dag proberen honderden miljoenen indringers een plekje te veroveren in jouw lijf. Als ze dat lukt, stelen ze niet enkel de voedingsstoffen die voor jouw lichaam bedoeld zijn, maar kunnen ze ook jouw cellen vernietigen. Gelukkig heb je een verdedigingsleger: je immuunsysteem. Als je dat niet had, hield je het als mens hooguit enkele dagen vol.

Een te actief immuunsysteem kan je eigen cellen aanvallen en zo een ravage aanrichten in je lichaam

In Immuun worden de soldaten van dit leger uitgebreid en op humoristische toon besproken. Er zijn immuuncellen die neutrofielen heten – ‘chimpansees met een neus vol coke, een slecht humeur en een machinegeweer’, schrijft Dettmer – die kunnen ontploffen en zo hun DNA als een breed giftig net over de vijanden uitwerpen. Er zijn natural killer-cellen, die met een virus geïnfecteerde lichaamscellen gecontroleerd kunnen doden, maar ook zogeheten B-cellen, die een soort superlijm van antilichamen produceren waarmee ze indringers bedekken. En dan bespreek ik er nog een heleboel niet.

Het is natuurlijk fantastisch dat we zo’n leger bezitten, maar ook risicovol. Een te actief immuunsysteem kan je eigen cellen aanvallen en zo een ravage aanrichten in je lichaam. Dat gebeurde bij het coronavirus: veel slachtoffers stierven niet aan het virus zelf, maar aan een te wild om zich heen slaande immuunreactie.^*

Vandaar dat het enorm belangrijk is dat je leger proportioneel en specifiek wordt ingezet: het mag alleen aanvallen als er echt gevaar dreigt, en het moet een onderscheid kunnen maken tussen vriend en vijand, tussen je eigen cellen en de indringers.

Slimmer dan je denkt

In Immuun beschrijft Dettmer hoe je immuunsysteem dat klaarspeelt. Zo moeten immuuncellen van verschillende bronnen bevestigd krijgen dat er echt gevaar dreigt voor ze in actie schieten, een systeem dat wel wat lijkt op de two-man rule die gebruikt wordt om te voorkomen dat er per ongeluk een kernraket wordt afgevuurd.

Je immuunsysteem heeft ook allerlei vernuftige manieren verzonnen om een aanval op je eigen cellen te vermijden. T-cellen zijn bijvoorbeeld in staat om elke mogelijke ziekteverwekker te herkennen en zo je leger te activeren. Maar sommige T-cellen reageren ook op je eigen cellen, en kunnen dus een aanval op je eigen lichaam uitlokken. Daarom worden ze eerst getest: alleen de exemplaren die zich niet binden aan de cellen van je eigen lichaam overleven de training, de andere worden geëlimineerd.

Bij auto-immuunziektes zoals reumatoïde artritis (waarbij cellen in je gewrichten worden aangevallen) of diabetes type 1 (waar je immuunsysteem ten onrechte cellen in je alvleesklier onder vuur neemt) is er hier iets misgelopen: je immuunsysteem valt je eigen lichaam aan.

Waarom je immuunsysteem ‘oppeppen’ geen goed idee is

Daaruit volgt dus ook dat het geen goed idee is om ‘je eigen immuunsysteem op te peppen’, zoals sommige middeltjes in de apotheek beloven. Het is zelfs niet duidelijk wat ermee bedoeld wordt. Wil je sterkere neutrofielen (de chimpansees met machinegeweer)? Dan zou je immuunsysteem ook bij een milde infectie veel te sterk reageren, zodat je je doodziek voelt.

De belangrijkste tip: vermijd chronische stress

T-cellen die sneller in actie komen misschien? Ook geen goed idee. Dan verhoog je namelijk de kans dat die je eigen cellen onder vuur nemen en zo een auto-immuunziekte uitlokken. Je wilt dus helemaal geen opgepept immuunsysteem, maar wel een immuunsysteem dat selectief en proportioneel is. Dat laatste bereik je echter niet door wat supplementen te slikken.

Wel kun je de omstandigheden waaronder je immuunsysteem moet werken verbeteren. Zo helpt gezond en evenwichtig eten een beetje, al was het maar omdat je als je ondervoed bent te weinig energie hebt om een energieverslindend verdedigingsleger in te zetten. Voldoende bewegen is ook een goed idee: daardoor verbetert je bloedcirculatie, zodat jouw leger sneller het front kan bereiken.

En de belangrijkste tip: vermijd chronische stress. Al is het precieze mechanisme nog niet helemaal opgehelderd, het is wel duidelijk dat te veel spanning slecht is voor je immuunsysteem. Dus dreig je gestresst te raken? Maak een ontspannende wandeling, of nestel je in een stoel met een goed boek. Immuun, bijvoorbeeld.

Lees meer: