Beste,

We leven in een diplomasamenleving. Daarin zijn diploma’s niet alleen een manier om aan werk te komen, maar ook om gewaardeerd te worden en anderen te waarderen. En dan vooral voor hogeropgeleiden.

Ik stuitte op een interessant onderzoek. Respondenten werd gevraagd groepen mensen te waarderen op een schaal van 1 tot 100, en wat bleek: hogeropgeleiden oordelen minder positief over lageropgeleiden dan over andere groepen die vaak gediscrimineerd worden, zoals arme mensen en moslims. Vooral hogeropgeleiden die zich sterk identificeren met hun opleidingsniveau oordeelden minder positief. De onderzoekers: ‘Die bevinding staat op gespannen voet met de moral-enlightenment-hypothese, die stelt dat hogeropgeleide mensen toleranter zijn tegenover groepen waar zij zelf niet toe behoren.’

Een reden die de onderzoekers geven: lageropgeleiden worden meer verantwoordelijk gehouden voor hun eigen situatie dan bijvoorbeeld arme mensen.

Wat ook opviel aan de resultaten: lageropgeleiden maken in hun waardering van mensen nauwelijks onderscheid op basis van opleidingsniveau. Dat deed me denken aan Daarin werd leerlingen gevraagd foto’s van mensen uit allerlei delen van de samenleving te categoriseren. Ook daaruit bleek: vwo’ers en gymnasiasten maakten vaker een hiërarchische indeling op basis van status dan vmbo-leerlingen. Die vmbo’ers deelden de foto’s bijvoorbeeld op in de groepen ‘op hun werk’ en ‘in hun vrije tijd’ of ‘binnen en buiten de stad’. Ook konden de vmbo-leerlingen zich over het algemeen beter in de situatie van anderen verplaatsen.

Daarover en over nog (te) veel meer schreef ik dit stuk:

Lees dit. Je bent toch niet dom?! Leestijd: 10-14 minuten

Wees bescheiden! Maar waarom?

In dat artikel probeer ik ook antwoord te geven op de vraag: hoe krijgen we die hogeropgeleiden bescheidener?

Eén passage haalde de eindversie van het artikel niet. Die ging over De zeven vinkjes, Ik had erover willen schrijven omdat me er iets aan opviel. In De zeven vinkjes staat Luyendijk bij ieder succes in zijn carrière stil om zich af te vragen: had ik dit succes ook gehad als ik Olga had geheten, van kleur was geweest, of niet-hetero?

Keer op keer is het antwoord: waarschijnlijk niet.

Het jaar dat hij voor zijn afstudeerscriptie voor een jaar naar Caïro vertrok? Dat durfde hij alleen maar omdat een diplomaat die hij via via kende hem gerust wist te stellen. Het hielp ook dat zijn ouders hem in Caïro maandelijks geld overmaakten, waardoor hij geen studieschuld opliep. Dat een uitgever zijn boek over Egypte wilde uitgeven? Dat kwam mede door een connectie uit zijn studententijd die hij nooit ontmoet had als hij thuis had moeten blijven wonen om geld uit te sparen. Of als hij een meisje van conservatief religieuze huize was geweest dat van haar ouders niet op kamers had gemogen.

Hoe word je intelligent? Dat is niet alleen een kwestie van vinkjes

Natuurlijk is het zo dat privileges je ver kunnen brengen in het leven. Je bewust zijn van die privileges kan ook tot het bescheiden besef leiden dat je je succes toch niet helemaal zo zelf verdiend hebt als je graag zou willen geloven. Maar de basis van die bescheidenheid valt weg in de gedroomde samenleving waarin ieder mens gelijke kansen heeft (en privileges dus niet bestaan). Als een zevenvinker zijn succes niet meer mede behaalt omdat hij zo veel vinkjes heeft, kan hij ook niet meer bescheiden concluderen: ach, dit succes heb ik deels ook maar gewoon te danken aan mijn privileges.

Er is een opvallende afwezige factor voor succes in het boek van Joris Luyendijk: dat hij intelligent is.

Intelligent genoeg om het gymnasium af te ronden. Intelligent genoeg om op latere leeftijd nog Arabisch te leren. Intelligent genoeg om z’n intelligente gedachten in meerdere leesbare boeken uiteen te zetten. Twee van zijn zeven vinkjes gaan over opleiding, maar de link met intelligentie legt hij niet. Het woord intelligentie komt één keer voor in het boek, in een citaat, en van de elf keer dat ‘slim’ het boek heeft gehaald is dat tien keer in het woord ‘moslim’.

Hoe word je intelligent? Dat is niet alleen een kwestie van vinkjes, maar een ingewikkeld samenspel tussen genen en omgeving waar wetenschappers nog maar weinig over weten. Wat we wel weten: intelligentie is erfelijk, en het genenpakket waar je mee geboren wordt speelt daar een rol in.

Dat zouden we best mogen erkennen, en dat zou bescheiden moeten maken. Niets is immers zo weinig je eigen verdienste als je moeder die op een nacht in bar-dancing ’t Geveltje besloot je vader een paringsdans in te schuren.

Tweewekelijkse Tip van de Week

Ik vond dit in NRC, over de verwachtingen die ouders uit verschillende milieus van hun kinderen hebben – en het effect daarvan op de schoolkeuze. Het is het eerste deel van een serie waarvoor journalist Patricia Veldhuis een halfjaar meeliep op een basisschool.

Tot zover, met groet!

Johannes

P.S. moest ik heel hard om lachen.

Schrijf je in op m’n nieuwsbrief! Eens in de twee weken stuur ik een mailtje waarin ik je op de hoogte houd van mijn journalistieke zoektocht. Wil je mijn verhalen in je inbox ontvangen en een kijkje nemen achter de schermen? Schrijf je hier in!