Het Duitse woord schadenfreude kent geen precieze Nederlandse vertaling. Leedvermaak dekt de lading niet; bij schadenfreude spelen status en gerechtigheid een rol. Neurowetenschappers schijnen het te kunnen aanwijzen: laat gewone stervelingen lezen over populaire, rijke en succesvolle types, en hersengebieden die met pijn worden geassocieerd worden actief. Vertel de proefpersonen vervolgens over de val van deze hoogmoedigen, en het genotsbrein ontwaakt.

Dat zou het ruime aanbod kunnen verklaren aan Icarus-narratieven, rise and fall-verhalen, die de streamingdiensten momenteel aanbieden. Megalomane CEO’s, goeroes en oplichters doen het goed bij het grote publiek. Vooral als ze onderuitgaan.

WeCrashed is een schadenfreudefest voor hipsters die hipsters haten

De Apple TV+-serie WeCrashed is een schadenfreudefest voor hipsters die hipsters haten. WeCrashed dramatiseert het waargebeurde verhaal van de opkomst en ondergang van Adam Neumann, voormalig CEO en founder van het sinds 2008 in New York gevestigde flexwerkplekkenbedrijf WeWork. We zien hoe Neumann het samen met zijn vrouw Rebekah klaarspeelt om een middelmatig idee voor een vastgoedonderneming op te blazen tot een hype, een soort sekte, uiteindelijk zelfs een ‘unicorn’ met een marktwaardering van 47 miljard dollar.

Ze doen dat met branie, bluf en een krankzinnige volhardendheid. Vooral Adam (Jared Leto) – een vleesgeworden messiascomplex met lange haren, blote voeten en Hebreeuws accent – spant overal waar hij komt mensen voor zijn karretje. Hij is degene met het charisma, zijn vrouw Rebekah (Anne Hathaway) souffleert hem de ‘yogababble’.

Yogababble, een term van marketinghoogleraar Scott Galloway, is het bullshitjargon waarmee Neumann werknemers en flexwerkers die een bureau huren bij WeWork ervan overtuigt dat ze deel zijn van een ‘gemeenschap’ of een ‘beweging’, en dat ze bijdragen aan elevating the world’s consciousness (de missie van WeWork).

Dat werkt, aanvankelijk. Of misschien zijn het de onbeperkte kombucha op de tap, de pingpongtafels, zitzakken en ballenbakken op de werkvloer, en de in Don Julio-tequila gedrenkte feestjes die Neumann organiseert voor WeWorkers. Kosten noch moeite worden gespaard om het precariaat van millennials met MacBooks in de waan te laten dat ze vrij, blij en awesome zijn.

Minimale talenten, maximale mogelijkheden

Met blinde ijver verspreidt Neumann het evangelie. Zijn optimisme leidt tot WeWork-vestigingen in Londen, Parijs en Bangalore. Het leidt tot de aanschaf van een privévliegtuig voor de zakenman, waarin hij kaviaar van gekoelde lepeltjes snoept. Het leidt er ook toe dat WeWork op een goed moment 58 miljoen verlies maakt. Per dag.

Ondanks – of dankzij – Neumanns gekte, harkt het bloedende bedrijf miljarden aan durfkapitaal binnen. Maar wanneer een beursgang in zicht komt en er eens goed naar de boeken gekeken wordt, barst de bubbel. WeWork blijkt geen 47 miljard waard, maar een schamele 10. ‘An implosion unlike any other in the history of start-ups’, volgens The New York Times.

Het totaal van de werkelijkheid losgezongen financiële systeem waarbinnen dit soort excessen mogelijk zijn, is niet het hoofdonderwerp van de serie. Eerder ligt de nadruk op het menstype en de geestestoestand die deze zakencultuur kweekt en doet gedijen. Die mindset wordt belichaamd door het personage Rebekah Neumann, een vrouw met minimale talenten en maximale mogelijkheden. Ze is het type dat na haar dure topuniversiteit bij haar rijke vader aanklopt om naar de toneelschool in L.A. te kunnen. Om daarna toch maar yogadocent te worden.

De Rebekah van Anne Hathaway vertegenwoordigt het giftigste segment van yogababble: het wankele geloof dat alles mogelijk is, als je het maar wilt. De spirituele elite noemt dit ‘manifesteren’, en daar wordt de kijker uitentreuren aan herinnerd. ‘Ik heb 4,4 miljard gemanifesteerd’, zegt Adam tegen zijn vrouw en manifesteerleermeester, als eindelijk een investeerder over de brug komt.

De praktijk van het manifesteren bestaat eruit, zo zien we bij Rebekah, dat je negatieve gedachten uitbant en vervangt door een voortdurende mentale bevestiging van je eigen grootsheid. ‘You’re a supernova’, zegt ze dagelijks tegen haar man. Tegen haar eigen minderwaardigheidsgedachten vecht ze met een gemaakte verhevenheid, schipperend tussen boeddhistische verlichting en ijskoud narcisme.

Positieve gedachten als remedie tegen ziekte en als de sleutel tot een goed leven

Manifesteren vindt zijn oorsprong in een lange traditie van ‘positief denken’. Dat begon in de VS al in de negentiende eeuw met de New Thought-beweging, die tegenwicht moest bieden aan het zwartgallige calvinisme dat de Engelse kolonisten hadden meegebracht en verspreid. Positieve gedachten werden ineens gezien als remedie tegen ziekte en sleutel tot een goed leven. Later, in de context van het bloeiende zakenleven, werd expliciet dat je jezelf niet alleen gelukkig, maar ook rijk kon denken.

Later werd expliciet dat je jezelf niet alleen gelukkig, maar ook rijk kon denken

Deze filosofie behield ook een aantal calvinistische aspecten. De dwangmatige werkethiek, bijvoorbeeld. Al is de compulsie om te werken bij manifesteerders als Rebekah vooral verworden tot een eindeloos ‘werken aan jezelf’. In WeCrashed zien we haar manisch met markers door stapels zelfhulpboeken gaan, altijd op zoek naar nieuwe mogelijkheden tot persoonlijke groei. Als een windhaan schiet ze heen en weer tussen ‘passies’ – acteren, boeddhisme, het onderwijs –, vastberaden om zichzelf op de cover van Vanity Fair te manifesteren.

Het verhaal van WeWork is dan ook op allerlei manieren een verhaal over wat werk is gaan betekenen. Werk, schrijft het positief denken van de Neumanns voor, is niet meer alleen iets wat je doet om geld te verdienen. In de eerste WeWork-vestiging komt een groot neonbord te hangen met het gebod: Do what you love! Werken moet ongelooflijk leuk zijn, positief! Alleen met positieve gedachten dwing je immers geluk, succes en geld af. 

Wat de makers van de serie daarvan denken ligt vervat in een shot van een succesdronken Adam, die net het wolvenmasker afzet waarmee hij af en toe als een grote kleuter door de zaak raast. Hij neemt een shot tequila, en schrijft met een zwarte marker ‘We’ op het lege glas. Dan leunt hij achterover, keert het glas om en zie, daar in die gekantelde letters manifesteert zich de waarheid over zijn bedrijf, dat natuurlijk gewoon MeWork zou moeten heten. 

Als toeschouwer voel je op dat moment allang waar dit gaat eindigen. Mogelijk is het de enige reden dat je nog naar deze mensen kunt kijken: de belofte van een bedwelmende dosis schadenfreude. Gerechtigheid.

Meer lezen?

Cashen met crypto op een palmstrand. Zo ontvlucht de verwende middenklasse het systeem dat haar rijk maakte Waarom zou je werken voor je geld als je met een beetje crypto en wat vastgoed genoeg verdient om de hele dag op het strand te liggen? Het is een populaire mindset, maar wel eentje die voor het gemak vergeet dat er ook nog mensen moeten zijn die wél bereid zijn het werk te doen. Lees het essay hier terug