Dit boek leerde me vooral niet te oordelen over ‘yogawappies’

Het zijn havermelkdrinkende yogamoeders, die zichzelf en hun kinderen niet laten vaccineren en stemmen op extreemrechtse populisten: een stereotypering die ik de afgelopen weken meer dan eens – in een niet al te positieve context – heb gehoord.

Wat al die keren met elkaar gemeen hebben: de afkeer waarmee de woorden werden uitgesproken. Van een afstand, neerbuigend, zonder enige interesse in de desbetreffende personen. Want: als iemand absurde ideeën heeft, ga je toch geen moeite doen om diegene te begrijpen?

Dus trekt iedereen zich terug in een bubbel van gelijkgestemden en blijft preken voor eigen parochie. Dat lijkt onschuldig, totdat je je bedenkt dat je samen in één land leeft.

Dat maakt het boek Eigen welzijn eerst van schrijver en jurist Roxane van Iperen zo urgent. Daarin probeert ze, voorbij haar eigen ideeën over radicaal- en extreemrechts, te begrijpen waar die sentimenten vandaan komen. Ze analyseert hoe extremistisch gedachtegoed aanslaat bij een deel van de middenklasse, die als geheel onder druk staat en leeft op een wankel fundament.

Eigen falen, eigen schuld

De welgestelde middenklasse hangt volgens Van Iperen een American dream-achtig maakbaarheidsgeloof aan: eigen falen, eigen schuld. Wie hogerop wil komen, moet hard werken, en wie niet hogerop heeft kunnen komen, heeft dus niet hard genoeg gewerkt. Wat je verwerft is daarmee per definitie verdiend en van jóú.

Vanuit dit maakbaarheidsgeloof houdt de middenklasse angstvallig vast aan eigendom en verworvenheden. Veel van die verworvenheden, denk aan status of positie, zijn namelijk instabiel – in tegenstelling tot vermogen. Je baan kun je kwijtraken, je diploma is steeds minder waard.^* Ziedaar de voedingsbodem voor een naar binnen gerichte, bange middenklasse.

De angst voor het verlies van eigen welzijn baant de weg voor een zekere geslotenheid

Om haar kwetsbare status te verstevigen, heeft de middenklasse een exclusieve club gecreëerd waarbinnen ze de weg goed kent: met de ‘juiste’ kennis, netwerken en sociale codes (lees: met toegang tot ‘de juiste scholen, sportclubs, hobby’s en universiteiten’), is het gemakkelijker om terecht te komen op de ‘juiste’ posities. En daarmee minder makkelijk voor ‘buitenstaanders’ om die posities te bekleden. De angst voor het verlies van eigen welzijn baant zo de weg voor een zekere geslotenheid.

Tegen deze achtergrond richt Van Iperen zich vervolgens op een kleine groep binnen deze middenklasse: wellness-rechts. Die ‘havermelkdrinkende yogamoeders’, dus. Of eigenlijk: mensen die radicaal-rechts gedachtegoed normaliseren. Zo wisselen sommige influencers in ‘de wellnesshoek’ hun online gesprekken over natuurlijke sapjes, alternatieve geneeswijzen en meditatie af met berichten over ‘vaccinatiedwang’ en het ‘grote plan’ dat erachter zou zitten.

Waar is wellness-rechts zo bang voor?

Bij wellness-rechts speelt dezelfde geslotenheid als bij de bredere middenklasse. En, belangrijker nog, dezelfde angst. Zo ziet Van Iperen dat de complottheorieën die binnen wellness-rechts het breedst gedragen worden ‘aansluiten bij een aantal belangrijke basisovertuigingen die in de afgelopen decennia onder druk zijn komen te staan’. Fijn, want daarmee kijkt ze verder dan de grijsgedraaide plaat van vooroordelen (wappie, tokkie – je kent het wel). Ze erkent dat – los van bepaald absurd gedrag en gevaarlijke claims – de zorgen van wellness-rechts best reëel en bovendien goed te begrijpen zijn.

Dat is wat mij betreft het belangrijkste inzicht uit het boek: laat de vooroordelen los, en probeer je voor te stellen hoe het kómt dat een groep mensen bang is en zich zorgen maakt. Dat hoeft niet te betekenen dat je dan ook alles wat die groep zegt en doet goedpraat, maar het betekent wél dat je probeert te achterhalen wat er achter die uitspraken schuilgaat. Dan pas kun je de voedingsbodem voor die angst aanpakken.

Want hun zorgen zijn terecht: de bestaanszekerheid van de middenklasse, wellness-rechts of niet, bevindt zich in kritieke toestand. Om maar een aantal onzekerheden te noemen: een woningmarkt om van te huilen, energieprijzen die door het dak vliegen en een torenhoge inflatie.

En dat gaat niet alleen ‘wappies’ of ‘extremistische yogamoeders’ aan. Dat gaat net zo goed over jou en mij.

Meer lezen?