‘Dat mag ook al niet meer.’ Het klimaat werkt iedereen op de zenuwen, maar vrijheid en duurzaamheid kunnen samengaan
‘Dat mag ook al niet meer.’
Dat zinnetje hoor ik misschien wel het vaakst in gesprekken over klimaatverandering en consumptie.
Verschijnt er in de krant een artikel over de watervoetafdruk van avocado’s, zegt een collega: ‘Dat mag ik dus ook al niet meer eten.’
Publiceer ik een artikel over de vervuilende productie van sierbloemen, zegt een lezer: ‘We mogen van Jelmer geen rozen meer kopen.’
Het klimaat werkt iedereen op de zenuwen, iedereen is bang iets te verliezen. Maar wat als we een bewuste keuze maken voor zelfbegrenzing? Niet individueel, maar collectief: wat als we niet alleen praten over wat eigenlijk niet meer kan, maar er ook naar handelen?
Dan bevrijden we onszelf uit het benauwende niet-mogen en jezelf-ontzeggen. Dan gelden dezelfde regels voor iedereen, zijn we van het gezeur af, en maken we een grotere kans de aarde leefbaar te houden.
Deze gedachte was het uitgangspunt van een serie artikelen en nieuwsbrieven die ik de afgelopen tijd schreef. In deze nieuwsbrief wil ik kort reflecteren op de inzichten die ik de afgelopen maanden heb opgedaan, daarna wil ik je wat vragen.
Mijn journalistieke zoektocht naar duurzame vrijheid
Wat leerde ik tot nu toe?
- Je kunt niet over begrenzing praten, zonder over vrijheid te praten. Ons denken over vrijheid – en onze angst voor dwang – is de open zenuw van het klimaatdebat. We moeten op zoek naar een nieuw vrijheidsideaal, dat grenzen accepteert in plaats van beschouwt als dingen die getrotseerd moeten worden.
- Consumptievrijheid is zo geweldig niet. Als ik in de supermarkt ben, kan ik kiezen uit het aanbod dat de winkel me voorlegt, maar ik heb geen enkele invloed op hoe die spullen gemaakt zijn of wat ze kosten. Of ik nu wil of niet: door te consumeren, bestendig ik de onvrijheid van anderen – de arbeidsmigrant die mijn aardbeien plukt, de persoon die mijn schoenen in elkaar naait.
- Sommige dingen die we nu mooi vinden, zijn in werkelijkheid lelijk. Je kunt van een muur wel zeggen dat die mooi en stevig is, schreef George Orwell, maar als hij rondom een concentratiekamp staat, moet hij worden neergehaald. Zoals vorm en functie niet los van elkaar staan, zo staan smaak en ethiek dat ook niet. Zodra je weet welk leed een sappige varkensrollade verhult, gaat-ie minder lekker smaken. Zodra we inzien dat sommige ‘normale’ hedendaagse dingen lelijk zijn, wordt het makkelijker ze los te laten – of een pleidooi te accepteren voor een beperking of verbod erop.
- Dwingende maatregelen gericht op het beperken van vervuiling kunnen goed zijn voor de vrijheid, als die maatregelen democratisch tot stand zijn gekomen en ze het collectieve welzijn dienen. Het idee dat iedere inbreuk op je persoonlijke leven ook een inbreuk op je vrijheid is, mag bij het grofvuil.
- Oververhitte mensen zijn geen vrije mensen. Het mag wel wezen dat we offers moeten brengen om klimaatverandering en milieuvernieling te beperken. Maar zijn het nog offers als de aarde er leefbaarder door wordt?
Wat ik de komende tijd ga doen
De komende tijd ga ik verder op dit gedachtespoor. Ik denk dat het huidige klimaatbeleid, met een grote rol voor CO2-beprijzing en stimulering van duurzame energie, niet genoeg is. We hebben óók rantsoenen nodig voor vervuilende producten die we níet onbeperkt nodig hebben, maar nu wél onbeperkt kunnen consumeren. Zoals vlees en vliegtickets. Binnenkort wil ik in een artikel uitgebreider onderbouwen waarom ik dit denk.
Ik wil ook terug naar de politiek filosoof John Stuart Mill, die ik als student filosofie met veel aandacht las, en van wie ik leerde dat overheden alleen moeten reguleren wat anderen schade toebrengt. Valt klimaatschade daar ook onder?
En ik wil stilstaan bij het feit dat leven – en eten en je bewegen en je huis verwarmen – onvermijdelijk betekent dat je impact hebt op de natuur. Nul impact is niet mogelijk en ook een tamelijk nihilistisch ideaal. Waar leggen we de grens? Wanneer is het goed genoeg?
Niemand wil tot in het einde der tijden blijven zeggen dat ‘tegenwoordig niks meer mag’. Hoe kunnen we een tevreden en betekenisvol leven leiden, met genoeg maar niet te veel?
Wil je me helpen het bereik van deze nieuwsbrief te vergroten?
Inmiddels volgen bijna 10.000 mensen mijn onderzoek via deze nieuwsbrief. Ik leer veel van de mails die jullie me sturen en de reacties die jullie geven in de bijdragesectie.
Wat ik jou, beste lezer, vandaag wil vragen: zou je deze nieuwsbrief willen doorsturen aan iemand die mijn journalistieke zoektocht ook wil volgen? Want hoe meer mensen meelezen, meedenken en hierover in gesprek gaan, hoe meer impact we samen hebben.
Dit kun je verwachten als je je aanmeldt:
✅ Klare taal over het klimaat, om de week in je inbox.
✅ Je leest mee met mijn journalistieke zoektocht naar duurzame vrijheid.
✅ Je ontvangt al mijn andere artikelen over democratie en klimaat.
De stukken die ik tot nu toe schreef over duurzame vrijheid vind je hier terug.
Veel dank en tot de volgende,
Jelmer