Of het nu gaat om rechtszaken of verkiezingen, treinstoringen of oorlogen – het nieuws gaat over wat we wéten. Nieuws is, per definitie, het verslaan van nieuwe feiten en gebeurtenissen.

Als het al gaat over iets onbekends (waar gaan de corgi’s van Queen Elizabeth heen?) dan is het vaak met de belofte dat dat gebrek aan kennis gauw wordt ingelost (ze blijven in de familie, goddank).

Maar die focus op wat we weten is een probleem, als je het mij vraagt. We weten namelijk een hele hoop niet: wat de Russen van Poetin vinden, waar een volgend conflict uitbreekt, wanneer zelfrijdende auto’s in onze straten rondzoeven.

Toch is het nieuws regelmatig stelliger dan terecht is en besteedt het überhaupt weinig aandacht aan dat wat we niet weten. Terwijl de onbekende en onzekere factoren voor beslissingen net zo belangrijk – misschien nog wel belangrijker – zijn als de bekende en zekere.

Wat mij betreft worden experts voortaan ook geïnterviewd over wat ze niet weten, publiceren media unsplainers naast explainers, en is ‘de onzekerheid van de dag’ een nieuwe rubriek, en dan niet op pagina twaalf.

Lees er meer over in mijn stuk van afgelopen week: (ook te beluisteren via dezelfde link of via het kanaal van De Correspondent in je podcast-app).

Waar komt het coronavirus vandaan?

In mijn stuk raak ik kort aan de discussie over de ‘lablek-theorie’, waar ik vorig jaar over publiceerde. Toen schreef ik dat de hypothese dat het coronavirus uit een laboratorium was ontsnapt, te gauw was weggezet als complottheorie. (Kennis over de oorsprong van het virus kan helpen toekomstige pandemieën te voorkomen of te beheersen.)

Die lablek-theorie werd uitgedragen door Donald Trump, en ‘liberale media’ – journalist Jonathan Chait – gingen op hun beurt schrijven alsof de zaak al beklonken was. Alsof er zeker weten sprake was van natuurlijke verspreiding van dier naar mens – en de lablek-theorie niet meer was dan een absurde complottheorie.

(Ik deed trouwens ook mee aan die zekerheid, toen ik in 2020 ‘dat dat ene virus op dat ene moment op die ene markt in Wuhan zou leiden tot een wereldwijde pandemie, dat had niemand kunnen voorzien’.)

Ik schreef over de casus, omdat het laat zien hoe het publieke debat omgaat met wetenschappelijke onzekerheid. In plaats van te zeggen ‘dat weten we nog niet’, haasten mensen zich al vlug naar een van de stellige polen. En dat heeft soms – zoals in dit geval – te maken met politiek.

Mogelijk versus plausibel

De afgelopen week heb ik bijgelezen over wat er sindsdien is gebeurd, en ik moet zeggen: die discussie rond de lablek-theorie begint veel weg te krijgen van een soap. Maar dan eentje waar er meer op het spel staat dan of iemand teruggekeerd is als evil twin.

Allereerst verschenen er in juli in Science die bieden voor de theorie dat het virus van dieren kwam. De onderzoekers vonden dat de dierenmarkt in Wuhan het epicentrum was van de verspreiding.

Michael Worobey, de eerste auteur van een van de papers, nam vorig jaar nog het initiatief voor een open brief die opriep tot het serieus nemen van de lablek-hypothese. Maar gezien het nieuwe bewijs leek ook hem dat scenario nu onwaarschijnlijk.

Er is nog steeds onzekerheid, zoals dat gaat met wetenschappelijk onderzoek. Zoals Kristian Andersen, een van de andere auteurs, tegen The Washington Post: ‘Hebben we de lablek-theorie ontkracht? Nee, dat hebben we niet. Zullen we dat ooit kunnen? Nee. Maar er zijn "mogelijke" scenario’s en er zijn "plausibele" scenario’s. "Mogelijk" betekent niet dat [de twee scenario’s, SB] even waarschijnlijk zijn.’

Komt een rockster-econoom bij de Lancet

Maar toen verscheen op 14 september van de Lancet, een gerenommeerd wetenschappelijk tijdschrift. Een commissie onder leiding van econoom Jeffrey Sachs had onderzocht hoe er wereldwijd op de uitbraak van covid-19 is gereageerd.

Het rapport besteedde ook aandacht aan de oorsprong van het coronavirus. De tekst las alsof de twee scenario’s even waarschijnlijk waren. Na een beschrijving van de twee mogelijke routes, concludeerde het rapport dat er ‘een tekort aan onafhankelijke, wetenschappelijke en gezamenlijke werkzaamheden op dit gebied’ was.

Maarrem, wat ontbrak er? Jawel, een verwijzing naar die twee studies in Science.

Worobey en een andere auteur, Angela Rasmussen, en beschuldigden Sachs van het verspreiden van complottheorieën. Dat is niet zo gek: hij al langer publiekelijk de lablek-hypothese, inclusief beschuldigingen aan het adres van onderzoekers die misschien een rol zouden hebben gespeeld bij het creëren van het virus. Ook zei hij dat de auteurs van de studies een ‘narratief’ zouden ‘creëren’ en dat hun stelling dat er weinig bewijs bestond voor het lablek-scenario ‘een leugen’ was.

Ik verbaas me over het feit dat Sachs zichzelf zoveel expertise over virusverspreiding toedicht. Hij is een econoom met de status van een rockster (Bono is groot fan) – bekend van het boek The End of Poverty en waar hij met een bak geld ontwikkeling op gang probeerde te brengen (maar vergat de bewoners zelf erbij te betrekken). Afgelopen week kwam hij nog in het nieuws met een heel ander onderwerp: hij dat de lekken in de Nordstream-pijpleiding door Amerika zijn veroorzaakt.

Ik ben niet degene die kan inschatten of het lablek-scenario inderdaad van tafel moet. Sowieso is het wegen van onderzoek een subjectieve aangelegenheid – wetenschappers verschillen van mening wanneer er ‘genoeg’ bewijs is geleverd. Maar wat ik wel weet: studies negeren en wetenschappers zwartmaken, dat is in ieder geval niet de manier om om te gaan met onzekerheid.

Want er staat heel wat op het spel: vertrouwen in de wetenschap, onmisbaar in deze (en de volgende) pandemie.

Tot slot...

...bedankt voor jullie reacties op over financiële onzekerheid! Ik ben nu druk gesprekken aan het voeren, binnenkort verschijnt het artikel.