Deze documentaire laat zien hoe moeilijk het is om afscheid te nemen van je identiteit

Tegen het einde van de documentaire Schijnstudent zit Rachel Tonies in een tuin, tegenover een rouwconsulent. Op een papier tekent de man een boogvormige grafiek voor haar en plaatst zijn pen aan een uiteinde. ‘Ooit ben je aan deze kant kant begonnen. Je identiteit was toen nog: met een levende zus.’ Dan wijst hij de top (of het dal) van de boog aan. ‘En hier’, zegt hij, ‘komt afscheidnemen. Van de identiteit waarin jij nog steeds een levende zus hebt.’

Identiteit, het belang ervan, maar ook de beklemming, spelen een grote rol in deze rustige maar onthutsende film.

Rachel zit bij de rouwconsulent omdat haar zus Dianne zich een paar jaar geleden van het leven beroofde, op de dag dat ze zou afstuderen. Iedereen dacht dat Dianne geneeskunde studeerde, maar in werkelijkheid was ze al jaren gestopt met haar studie. Ze was een zogenoemde schijnstudent. De leugens waarin ze zich hulde om de schijn op te houden werden haar te veel.

Een paar jaar na Diannes dood proberen haar drie zussen te achterhalen wat er tijdens die schijnjaren in het hoofd van hun zusje moet zijn omgegaan. Ze spreken met Diannes huis- en studiegenoten en brengen haar computer en telefoon naar een bedrijf dat de voormalige digitale activiteit van overledenen kan nagaan.

Dianne, zo wordt al snel duidelijk, was een perfectionist, zag er altijd stralend en verzorgd uit – ook in de jaren dat ze pretendeerde te studeren – en maakte deel uit van een blakend gezin met vier dochters. Maar van haar innerlijke leven laat zich nauwelijks iets reconstrueren. Ze liet geen brief achter, ze wiste haar computer, bleek een schim te zijn geweest in het studentenhuis waar ze woonde.

Ze liet geen brief achter, ze wiste haar computer, bleek een schim te zijn geweest in het studentenhuis waar ze woonde

Leeg, zegt haar moeder voorzichtig, over het leven dat haar dochter geleden moet hebben. Zo lijkt het. En met die leegte, de vele vragen, zien we dat de drie overgebleven dochters alle drie op een andere manier omspringen. Rachel, onverschrokken, wil antwoorden. De andere twee zijn huiverig; het kost ze al genoeg moeite zich ermee te verzoenen dat ze nu niet meer drie, maar twee zussen hebben – ook het eerder zo perfecte gezin tast naar een nieuwe vorm.

Wat Dianne uiteindelijk precies bewoog om maar geen afscheid te nemen van haar identiteit als geneeskundestudent, blijft vaag. In haar telefoon wordt een notitie aangetroffen waarvan we alleen de eerste zinnen horen. Het spijt haar zo, schrijft ze, dat het gezin zo veel geld en tijd in haar heeft gestoken… Het moet ondraaglijk voor haar zijn geweest om te denken dat je een teleurstelling bent voor de mensen van wie je het meest houdt.

Je identiteit, maakt Schijnstudent duidelijk, staat niet vast en wordt gevormd door je omgeving en de mensen om je heen. Bij het gezin Tonies, dat zich met alle aanhang rond het vuur heeft verzameld, zien we hoeveel geborgenheid zo’n identiteit kan geven. Hoe bodemloos eenzaam het je ook kan maken, voelt de kijker als Rachel met haar moeder en haar zus het Leidse studentenkamertje bezoekt waar Dianne zich verstopte en waar ze uiteindelijk gevonden werd.

In een van de verdrietigste momenten van de film zegt de moeder, staande in dat kamertje, dat ze zo hoopt dat de meisjes die hier nu wonen er gelukkig kunnen zijn. Tegen deze moeder, denk je, kun je toch alles zeggen? Hartverwarmend, als het niet zo tragisch was.

Heb je suïcidale gedachten of maak je je zorgen om iemand in je omgeving? Dan kun je contact opnemen met Stichting 113 Zelfmoordpreventie via 0800-0113 (24/7 bereikbaar) en 113.nl.

Meer lezen?