Kunst over porno shockeert pas als het echt is, laat deze expositie zien

Het klinkt als een verontschuldiging: ‘Seks is een vreselijk moeilijk onderwerp in de kunst.’ De jonge galeriehouder Sebastiaan Dijk wachtte dan ook anderhalf jaar voor hij zich eraan waagde.

En dat terwijl zijn galerie, Nasty Alice te Eindhoven, het juist moet hebben van kunst die een taboe aankaart of doorbreekt. ‘Vorig jaar hadden we portretten van Osama Bin Laden en Adolf Hitler hangen. Daar kwamen we nog wel mee weg.’

Maar de huidige expositie, SEX, bezorgt de galeriehouder aanmerkelijk meer kopzorgen dan het hoofd van de beide massamoordenaars. De KunstRAI, een beurs waar hij zijn tentoonstelling presenteerde, verbood hem zijn flyers te verspreiden. Meer dan de helft van de bezoekers verliet de opening voortijdig, vanwege een nogal expliciete performance.

Waarom is seks, een kleine vijftig jaar nadat de seksuele revolutie de Nederlandse benepenheid zou hebben verdreven, nog altijd zo’n beladen onderwerp in de kunstwereld?

Volgens galeriehouder Dijk wordt het snel gezien als ‘plat en makkelijk.’ Wanneer je flink uitpakt met expliciete seksscènes bijvoorbeeld. ‘Ik ben wel op zoek geweest naar zulke kunst, maar de op porno gebaseerde kunst die ik aantrof was niet wezenlijk anders dan wat elke bezoeker in een paar seconden op een mobieltje tevoorschijn kan toveren. Het miste die extra laag, die kunst tot kunst maakt.’

Maar ook kunst die dát beoogt, ‘integer werk’, zoals Dijk het noemt, waarmee serieus op het onderwerp wordt gereflecteerd, wordt door de kunstwereld vaak als ‘flauw’ afgedaan. ‘Je kunt het simpelweg nooit goed doen met dit onderwerp, als kunstenaar of galerist. En de meeste beelden lenen zich ook al niet voor de verkoop. Een ontblote borst gaat nog wel, maar als je een kutje te zien krijgt, wordt het mensen al gauw te plat.’

Vlees. Veel vlees. Lillend, afgeranseld vlees

De beelden op deze expositie ontberen in feite precies dat wat de titel SEX suggereert: lust, opwinding, intimiteit, spanning, schoonheid en verleiding.

Over emoties. Maar wel met schaamhaartjes op het schilderij, dus wel lekker vies

In plaats daarvan tonen de werken vooral vlees. Veel vlees. Lillend, zoals in de fotoreeks over cruiseplaatsen van Tobias Suir . Ingepakt, verstrengeld of afgeranseld, zoals in de serie van Menno van der Meulen over fetisjfeestjes of de zelfde avonden geïnspireerde schilderijen van Edith Meijering. Of juist kitscherig, zoals de wulpse pin-upmodellen van Katarzyna Kukula . Dijk: ‘Dat is waar seks volgens mij uiteindelijk over gaat. Over vleselijkheid, in allerlei vormen.’

Als tegenwicht voor al dat vlees heeft hij ook twee kleine, krasserige statements van een Poolse kunstenares Agata Kus opgehangen. ‘Love hurts’ heet de één. ‘Voor altijd maagd’, de ander. ‘Voor het meisjesperspectief, zeg maar. Over emoties. Maar wel met schaamhaartjes op het schilderij geplakt, dus wel lekker vies.’

Heimwee naar de seksuele revolutie

De werken schreeuwen de bezoeker vanaf de muren toe: wij willen shockeren. Seks, hoewel misschien wel de oerversie aller menselijke driften, lijkt als thema in de kunst nog altijd niet volledig geëmancipeerd. Zo is nog steeds een middel om iets anders mee te bereiken.

Zoals de kerk in de Middeleeuwen kunstenaars betaalde om de gelovigen tot vroomheid te bewegen, roept deze kunst de beschouwer op de eigen grenzen te verkennen en, als het even kan, een stukje op te rekken. Waar begint en eindigt kunst? En vooral: waar loopt de lijn tussen het betamelijke en het provocatieve? Deze vragen zweven door de ruimte.

De expositie ademt heimwee naar de tijd van de seksuele revolutie, toen kunstenaars nog deel uitmaakten van een voorhoede die de geheime, in hypocriete burgerlijkheid gehulde lusten van de mens openbaar wilde maken.

Billen met bloed

Het vullen van een expositie die eenzelfde spanning oproept die ooit rond het thema seks en erotiek hing, bleek nog niet zo eenvoudig. ‘Het was heel moeilijk actuele kunst te vinden die werkelijk ranzig is,’ zegt Dijk eerlijk. ‘De ranzigheid van de jaren tachtig, zeg maar, met van die vieze, beduimelde boekjes.’ De spanning van de discretie lijkt inderdaad verloren nu expliciete porno in alle varianten overal oproepbaar is.

Bij de samenstelling van de expositie leek hij deze spanning alsnog op te willen roepen. Hij zocht naar beelden die de blik van hen die alles al gezien hebben alsnog weten te beroeren.

‘Kunst is kunst wanneer het grenzen opzoekt, en soms over het randje gaat,’ bezweert hij dan ook herhaaldelijk. Levert dat interessante kunst op? Niet per se, maar de ambitie van deze voorstelling laat wel zien waar deze grens zo ongeveer loopt, anno 2014.

Die grens loopt bij met bloed besmeurde billen, afgeranseld met een streng prikkeldraad. Dijk: ‘Dat is eigenlijk over de grens van wat nog kunst genoemd mag worden.’

Waarom? ‘Die billen, het prikkeldraad, én het bloed, zijn echt.’ De foto is afkomstig uit de serie ‘The Final Cut’  van Menno van der Meulen, die mensen in allerlei staten van vrijwillige vernedering in beeld brengt.

Allemaal echt

Dit. Is. Waargebeurd.

Het blijkt de verzwegen premisse van de hele expositie. De vette, uitgewoonde man op een bankje bij een ontmoetingsplek voor homo’s? Echt gebeurd. De potloodventer die in een schimmig bos zijn eigen geslacht op de foto zet? ‘Wordt ’ie opgewonden van. Deze kunstenaar is een echte exhibitionist.’

Het blijkt het enige wat de door de wol geverfde bezoeker nog kan shockeren: de waarheid.

De pessimist zou somberen: zie je wel, we zijn intussen al zover heen dat een rariteitenkabinet vol extreme seksuele voorkeuren de toon van een expositie over seks bepaalt.

De optimist denkt anders: nu onze cultuur zover is dat alleen een selfie van het geslacht van masturberende potloodventer een titel met de hoofdletters SEX rechtvaardigt, kan het alleen maar beter worden. Misschien gaat de volgende expositie wel over echte intimiteit.

De realist bedenkt: het échte mysterie van échte seks – soms tergend kwetsbare intimiteit tussen gelijken, die elkaar door en door aanvaarden en kennen – laat zich al duizenden jaren niet verbeelden. Zoals ook de religieuze kunst in de Middeleeuwen het Goddelijk licht nooit in verf wisten te vangen.

Een ervaring die zo individueel is, laat zich kennelijk niet in universele beelden vangen. Niet door porno, niet door kunst over porno, en niet door porno die de kunst overbodig maakt. Hoe felrealistisch een beeld ook is, seks zelf blijft - gelukkig - een mysterie.

De expositie SEX is nog te bezichtigen t/m 26 juli in Galerie Nasty Alice aan de Sint Antoniusstraat 10 te Eindhoven.