Zonder democratie geen duurzaamheid (of waarom de klimaattop in Sharm-el-Sheikh een aanfluiting is)

China installeert in z’n eentje al bijna meer duurzame energie dan de rest van de wereld bij elkaar.^*

Dat is ongemakkelijk. Als je kijkt naar slagvaardigheid, steken liberale democratieën schril af tegen de daadkrachtige Chinezen. Inspraak- en bezwaarprocedures zijn immers vertragend als je een samenleving rigoureus moet ombouwen. Een doortastende leider krijgt dat sneller voor elkaar dan een gekozen politicus die zich voortdurend moet verantwoorden.

Dan maar wat minder democratie? Is meer technocratie de oplossing, of – durf het maar eens hardop te zeggen – een ecodictatuur? Mao Seitan en de Groene Sprong Voorwaarts?

Nee, natuurlijk niet.

Minder CO2 uitstoten is namelijk niet alleen een technische uitdaging, het is ook een verdelingsvraagstuk: het gaat over de vraag hoe je de onvermijdelijke pijn verdeelt die een gevolg is van de transitie naar duurzaamheid.

De pijn van boeren die moeten worden uitgekocht, de pijn van werknemers van vervuilende bedrijven die hun baan mogelijk verliezen. De pijn van inwoners van arme wijken die relatief het meeste geld kwijt zijn aan energie, maar ook de minste mogelijkheden hebben om hun huis te verduurzamen. De pijn van veelvliegers die zullen moeten minderen, en van carnivoren die veel meer zullen moeten gaan betalen voor hun vlees.

Waar democratieën in kunnen uitblinken, is het eerlijk verdelen van zulke pijn. Het afwegen van de kosten van de een tegen de baten van het collectief. In een gezonde democratie gebeurt dat op een transparante manier, in open politiek debat, met georganiseerde tegenspraak én met de mogelijkheid van correctie achteraf door een onafhankelijke rechter. 

Op de klimaattop in Egypte heerst klimaatbeleid zonder kritiek

Vandaag begint in Sharm-el-Sheikh de 27ste mondiale klimaattop. De badplaats is voor de gelegenheid volledig afgezet door een massale politiemacht. Normaliter staat daar een veelvoud aan demonstranten tegenover die wereldleiders in de nek hijgen: wij zijn getuige als je niet levert.

Niets daarvan in het Egypte van president Abdel Fattah al-Sisi, de man die zich ‘de vader van alle Egyptenaren’ laat noemen, en de leider is van een van de meest repressieve en wrede regimes ter wereld.^*

Onder de tienduizenden politieke gevangenen in het land zijn ook mensen die aan klimaatvraagstukken werkten. Een van hen is hoogleraar Milieutechniek Seif Fateen, die al vier jaar vastzit zonder dat er bewijs tegen hem is gepresenteerd – hij is in gevangenschap gemarteld.

Sinds ‘generaal Sisi’ in 2014 aan de macht kwam, heeft de overheid het werk van milieuorganisaties steeds moeilijker gemaakt door intimidatie, reisbeperkingen en willekeurige vervolging.^* Zo werden mensen die meededen aan de campagne ‘Egyptenaren tegen steenkool’ net zo lang lastiggevallen tot ze allemaal waren gestopt. Kritische organisaties zijn op slinkse wijze geweerd van de klimaattop.

Als je in Egypte te veel klaagt over ongezonde lucht of over het verdwijnen van de laatste groene ruimten in Caïro,^* schreef de Canadese journalist Naomi Klein onlangs, dan moet je niet vreemd opkijken als je bezoek krijgt van de geheime politie, of van het – brrrr – ministerie van Sociale Solidariteit.

Als Nederland bestuurd zou worden door een groene tsaar, zou er geen enkele garantie zijn dat duurzaamheid echt zou zegevieren, of op een eerlijke manier zou worden bereikt. 

Willekeur zou regeren. Een groen regime zou vervuilende bedrijfstakken kunnen sluiten zonder de werknemers te compenseren of aan nieuw werk te helpen. Zo’n regime zou tegenstanders het zwijgen kunnen opleggen. Niemand zou het tot de orde kunnen roepen als het meer kwaad dan goed deed, en verkiezingen zouden geen soelaas bieden, want dezelfde groene eindbaas zou telkens opnieuw worden verkozen.

Als onze democratie niet levert, dan moeten we nieuwe democratische methodes proberen

Daarom is een sterke democratie het enige juiste antwoord op de klimaatcrisis. Ja, onze politiek moet slagvaardiger. Ja, we mogen best wat minder hameren op onze individuele keuzevrijheid en ja, het is goed ons te realiseren dat grenzeloze consumptie geen recht is.

Maar zulk voortschrijdend inzicht mag nooit ten koste gaan van onze politieke vrijheid, omdat we dan de autocratische staten achternagaan – naar een toekomst waarin je misschien wel wil protesteren tegen beleid dat in jouw ogen onrechtvaardig is, maar daarvoor de bak indraait.

En als onze democratie niet levert? Dan moeten we nieuwe democratische methodes proberen, waarbij burgers juist een grotere verantwoordelijkheid krijgen om zelf beleid voor te stellen.  Niet verlangen naar wat minder inspraak of verlossing door een Sterke Leider. Want de weg naar rechtvaardig klimaatbeleid loopt via zeggenschap en solidariteit, niet via hard beleid van bovenaf.

Voor de klimaattop die net begonnen is, komt dit inzicht te laat. En in 2023 trekken de wereldleiders rond deze tijd naar Dubai, waar het ook al onmogelijk is om vrij te demonstreren. Zo gaan twee cruciale jaren voor de wereldwijde klimaatonderhandelingen verloren in de schaduw van autoritaire regimes. Zonder weerwoord, zonder druk op de ketel, en zonder rechtvaardigheid voor de mensen om wie het allemaal te doen is.