De geschiedenis van de genocide bijwonen

Zelden heb ik zo’n kil applaus gehoord na een voorstelling als afgelopen vrijdag in theater Frascati in Amsterdam. Geen warm uitgelaten applaus, maar een verbitterd handenklappen. 

Dit applaus volgde op een voorstelling van de Zwitsers-Duitse regisseur Milo Rau: Hate Radio. Onderwerp was de Rwandese radiozender RTLM, ten tijden van de genocide in 1994. Vanaf april dat jaar werden in Rwanda in 100 dagen een miljoen Tutsis en gematigde Hutus vermoord, door extremistische Hutu-milities, gesteund door de regering. RTLM speelde een belangrijke rol in die genocide: het radiostation ruide de haat tegen Tutsis op, en zond hele specifieke informatie uit over waar Tutsis zich verscholen, opdat Hutus erop af konden voor de slachting. 

Milo Rau maakt niet zomaar theatervoorstellingen, hij maakt historische "re-enactments". Dat wil zeggen: hij bootst voor het publiek een historische gebeurtenis zo gedetailleerd mogelijk na. Hiertoe richtte hij in 2007 het  International Institute of Political Murder op, een organisatie met zes vaste krachten en dertig vrijwilligers. Eerder maakte dit team bijvoorbeeld voorstellingen over het showproces uit 1989 tegen de afgezette Roemeense dictator en zijn vrouw, en het proces tegen Pussy Riot.

De radiomakers wisselen opzwepende muziek af met al even opzwepende anti-Tutsi propaganda

Voor Hate Radio dook Rau met zijn team in de archieven van het Internationaal Strafhof voor Rwanda, de uitzendingen van RTLM en voerde hij interviews met deskundigen en betrokkenen. Hij sprak in de gevangenis van Kigali zelfs met Valérie Beremiki, de populairste vrouwelijke presentator van RTLM, die in 2009 werd veroordeeld tot levenslang cel, voor aanzetten tot genocide. 

Het publiek zit aan twee kanten van een glazen doos, waarin de radiostudio van RTLM is nagebouwd. Compleet met 2Pac poster op de muur, bewaker in de hoek, en sloffen sigaretten op tafel. De radiomakers wisselen opzwepende muziek af met al even opzwepende anti-Tutsi propaganda in een snelle mix van Frans en de plaatselijke taal Kinyarwanda. 

Het effect is verdovend. Kan het echt zo zijn dat mensen zich laten opzwepen door dit soort racistische onzinpraat? Maar hoor, er bellen mensen naar de uitzending van RTLM om de dj’s te bedanken, steun te betuigen, Tutsis te verraden. Het is alsof je de rauwe archieven induikt - verwarrend, omdat je geen mening of analyse wordt gepresenteerd, maar alleen ruwe feiten. Wat moet je daarmee als publiek?

Twee weken geleden was ik nog in Rwanda - ik bezocht het Genocide Memorial Centre in de hoofdstad Kigali, en een kerk in het zuidelijker gelegen Nyamata, waar nog de schedels en kleren liggen van meer dan 10,000 Tutsi’s die er in een keer werden doodgehakt. Maar niet eerder voelde ik de geschiedenis zo dichtbij komen als in Frascati in Amsterdam. Mocht je ooit de kans hebben naar een van Milo Rau’s voorstellingen te gaan: ik raad het van harte aan. Maar verwacht geen ontladend applaus.